اعسار به معنی رنج، سختی و نداشتن است و در اصطلاح حقوقی، زمانی که یک فرد به نوعی تمکن مالی ندارد یا دارای اموال و سرمایه‌ای است اما در وضعیتی قرار دارد که امکان دسترسی به آن‌ها را ندارد، این فرد دچار اعسار شده و قادر به پرداخت بدهی‌هایش نیست. طبق ماده یک قانون اعسار:
«معسر کسی است که به واسطه نداشتن دارایی یا دسترسی نداشتن به مالش توانایی پرداخت هزینه محاکمه (هزینه دادرسی) یا دیون خود را ندارد.»
با توجه به این قانون ممکن است این فرد برای احقاق حقش قادر به پرداخت هزینه دادرسی نباشد و حتی نتواند وکیلی برای انجام کارهایش انتخاب کند که می‌تواند با مراجعه به مراجع قضایی، تقاضای وکیل معاضدتی کند. نخستین قانون مربوط به اعسار در ایران در سال ۱۳۱۳ تصویب شد که براساس شرایط زمانی این قانون دچار اصلاحاتی شده است؛ در این میان میتوان به ماده ۶۵۲ قانون مدنی اشاره کرد که در آن آمده است: «در زمان مطالبه (طلب) حاکم مطابق اوضاع و احوال شخص بدهکار مهلت یا اقساطی قرار می‌دهد.» این آخرین قانون، ملاک عمل در خصوص این افراد است.
ماده ۲ قانون «نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۷۷» می‌گوید: «هر کس محکوم به پرداخت مالی به دیگری شود چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن یا ضرر و زیان ناشی از جرم و یا دیه و آن را پرداخت نکند، دادگاه او را الزام به پرداخت می‌کند و…» هم چنین در ماده ۳ این قانون آمده است که «هر گاه محکوم علیه، مدعی اعسار ضمن اجرای محکومیت حبس شود به ادعای وی خارج از نوبت رسیدگی و در صورت اثبات اعسار از حبس آزاد خواهد شد و چنان چه قادر به پرداخت آن به طور اقساط هم شود، دادگاه متناسب با وضعیت مالی او حکم به تقسیط محکوم به، را صادر می‌کند.» در حال حاضر براساس سیاست‌های قضایی، افراد می‌توانند قبل از اجرای محکومیت حبس، تقاضای اعسار را مطرح کنند که آن هم مورد پذیرش و رسیدگی قرار می‌گیرد.
چه کسی می‌تواند دادخواست اعسار بدهد؟
هر فردی نمی‌تواند به ادعای این که دچار اعسار میشود به دادگاه دادخواست اعسار دهد. کسی می‌تواند ادعای اعسار کند که بدهکار باشد، اقامه دعوی از طرف مدعی و طلبکار علیه او شود، ادعای (اعسار) وی ثابت و حکم به نفع طلبکار صادر شود، رأی قطعی بر محکومیت بدهکار و اجرائیه از طرف دادگاه صادر شود. بعد از تحقیق شرایط یاد شده، مدعی اعسار می‌تواند با ارائه دادخواست در پی اثبات آن باشد.
معسر کسی است که جهت پرداخت هزینه دادرسی و دیون خود یا مالی ندارد یا اگر مالی دارد، موقتاً به آن دسترسی ندارد.
اعسار از دو جنبه اعسار پرداخت هزینه دادرسی و اعسار در پرداخت دیون (محکوم به) قابل بررسی است. طرح دعوی در دادگستری مستلزم پرداخت هزینه‌هایی است که در قانون مشخص شده است، از جمله هزینه تمبر، دستمزد کارشناس، هزینه اجرای قرار معاینه، تحقیقات محلی و…. هرچند هزینه دادرسی یکی از راه‌های جلوگیری از طرح دعاوی واهی و نیز مانع از ازدحام بی مورد در محاکم (دادگستری ) است، اما از طرف دیگر نمی‌توان آن را منع و سدی در مقابل احقاق حق مردم قرار داد. به همین دلیل قانونگذار با تصویب قوانین مختلف از جمله قانون اعسار در این خصوص، راه دسترسی همگان به قانون و عدالت را هموار کرده است؛ به این نحو که افرادی که خود را صاحب حق می‌دانند اما توان و تمکن مالی طرح دعوی در دادگستری را ندارند، می‌توانند با استفاده از این قانون به حق خود برسند.
اعسار در محکومیت‌های مالی و جزایی یا همان اعسار در پرداخت دیون عبارت از آن است که به موجب حکم دادگاه حقوقی یا حکم دادگاه کیفری در امر جزایی، شخص به پرداخت وجه، مال یا جزای نقدی در حق دیگری محکوم شود اما توانایی و تمکن پرداخت آن را نداشته باشد. به این دعوی ( اعسار ) خارج از نوبت رسیدگی میشود و مرجع رسیدگی به آن نیز دادگاهی است که به دعوی اصلی رسیدگی می‌کند. در مورد محکومیت اوراق اجرایی نیز دادگاه محل اقامت مدعی اعسار صلاحیت رسیدگی دارد.
اعسار مطلق و نسبی چیست؟
اعسار به دوصورت مطلق و نسبی محقق میشود؛ اعسارمطلق وقتی است که شخص به طورکامل ازپرداخت محکوم به یا هزینه دادرسی عاجز و ناتوان بوده و یا درحال حاضر هیچگونه دسترسی به اموال و دارایی خود ندارد.خواه یکجا باشد و خواه به صورت اقساط. چنانچه فرد به طور یکجا و یک باره تمکن پرداخت محکوم به و یا هزینه دادرسی را نداشته باشد ولی قادر به پرداخت قسطی آن باشد گفته میشود که معسرنسبی است. برای اثبات ادعای اعسار، مدعی باید حداقل چهار شاهد به دادگاه معرفی کند و شهود می‌بایست از وضع معیشتی و زندگی او مطلع باشند.
مزایای ثبوت اعسار
اگر شخص بتواند اعسار خود را در دادگاه ثابت کند، می‌تواند از مزایای معافیت از تمامیت یا قسمتی از هزینه دادرسی و استفاده از وکیل مجانی استفاده کند. ضمنا اگر معسر در دعوی مطروحه خود محکوم له واقع شود (حکم به نفع او صادر گردد.)، مکلف به پرداخت هزینه دادرسی میشود.
تکلیف ورثه معسر
چنانچه مدعی اعسار حین دعوی فوت کند، ورثه وی نمی‌توانند از حکم اعسار مورث خود استفاده کنند زیرا وضعیت اعسار قائم به شخصی است و چه بسا ورثه، خود توانایی پرداخت هزینه دادرسی را داشته باشند؛ بنابراین مکلف هستند در صورت داشتن تمکن مالی، هزینه دادرسی را در مرحله‌ای از رسیدگی بپردازند. ورثه زمانی می‌توانند هزینه را نپردازند که خودشان نیز معسر باشند و بتوانند این مساله را در دادگاه ثابت کنند که در این صورت، از معافیت پرداخت هزینه دادرسی استفاده خواهند کرد.
چگونگی رسیدگی به دعوی اعسار
دعوی اعسار به طریق طرح دعوی اعسار از طریق دادخواست جداگانه مطرح میشود. به محض وصول دادخواست اعسار، مدیر دفتر ظرف دو روز پرونده را به نظر قاضی می‌رساند تا چنانچه قاضی شهادت شهود را در دادگاه ضروری بداند، طرفین دعوا همراه با شهود در دادگاه حاضر شوند. در هر صورت، شهود باید از وضع مالی و زندگانی مدعی اعسار و نیز مشخصات، شغل و وسیله امرار معاش وی آگاه باشند و در حضور قاضی با سوگند شهادت دهند. معافیت از هزینه دادرسی، برای هر دعوی به طور همزمان علیه یک نفر مطرح شود که در این صورت قبولی اعسار در یک دعوی در دعاوی دیگر نیز قابل استفاده است. حکم اعسار در تمام مراحل رسیدگی به یک پرونده قابل استفاده است مگر آنکه مدعی اعسار در جریان رسیدگی متمکن (دارا) شود که در این صورت موظف به پرداخت هزینه دادرسی است.
اعتراض به حکم اعسار از محکوم‌به
نتیجه اعسار از دو حالت خارج نیست؛ یا دادگاه دلایل اعسار را کافی دانسته، حکم بر قبول اعسار می‌دهد و یا اینکه دادگاه دلایل اعسار را کافی ندانسته حکم به رد اعسار می‌دهد.در هر دو صورت طبق مقررات آیین دادرسی مدنی که اخیراً تصویب شده است، حکم رد یا قبولی اعسار قابل رسیدگی در مرحله تجدید نظر بوده و به هیچ وجه قابل رسیدگی در دیوان عالی کشور نیست.
مقررات جزایی اعسار
چنانچه ادعای اعسار در مورد محکوم به باشد و مدعی اعسار نتواند ادعای خود را ثابت کند، دادگاه ضمن رسیدگی رد تقاضای اعسار، وی را به پرداخت وجوه مخارج رسیدگی به دعوی اعسار معادل دو برابر مخارج معمولی و حق‌الوکاله وکیل محکوم می‌کند. این محکومیت در مورد اعسار اوراق اجراییه ثبت اسناد نیز قابل اجراست. در صورت مشاهده تخلف‌های زیر، مدعی اعسار به مجازات حبس محکوم خواهد شد:
- پس از صدور حکم اعسار معلوم شود که مدعی اعسار به دروغ خود را معسر اعلام کرده است.
- پس از قبولی اعسار معلوم شود که شهود به دروغ شهادت داده‌اند؛ در این حالت شهود نیز به حبس محکوم می‌گردند.
- پس از صدور حکم اعسار معسر دارای مالی شده ولی همچنان خود را معسر قلمداد می‌کند.
- شخصی با مدعی اعسار تبانی نموده و خود را برخلاف واقع طلبکار او معرفی نماید. در این حالت طلبکار قلابی نیز به حبس محکوم خواهد شد.
نحوه اجرای محکومیت‌های مالی
تا قبل از سال ۱۳۵۲ هجری شمسی، اشخاص به لحاظ محکومیت‌های مالی بازداشت و به ازای هر ۵۰ ریال، یک روز زندانی می‌شدند. در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی قانون «منع بازداشت بدهکاران» تصویب شد؛ به موجب این قانون هیچکس به دلیل عدم تمکن و نداشتن مال، برای پرداخت دیون زندانی نمی‌شد و درواقع «المفلس فی‌امان‌الله» بود تا آنکه قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و پس از آن قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی تصویب شد.
به موجب این قوانین، با توجه به عرف قضایی «یوم‌الادا» چنانچه بدهکار معسر نباشد، بابت بدهکاری و ادای دین خود به ازای هر ۵۰ هزار ریال یک روز بازداشت میشود.به موجب رای وحدت رویه دیوان عالی کشور که اخیراً صادر شده و در حکم قانون است، ادعای اعسار از محکوم‌علیه، قبل از شروع به اجرای حکم و توقیف شدن وی قابل استماع بوده و برای پذیرش و قابل رسیدگی بودن آن لازم نیست که محکوم علیه با شروع به اجرای حکم قبلاً توقیف شده باشد. با تصویب این رای، به نظر می‌رسد که تا حدودی از تراکم جمعیت و ازدحام زندان‌ها کاسته شود.
ستار شیرویی
لطفا در مورد اعسار مطلق توضیح دهید، چه مدارکی باید ارائه دهیم تا اعسار مطلق قبول شود
برای تقدیم دادخواست اعسار دو شاهد لازم است و باید وضعیت مالی خود را نیز اعلام نمائید.
سلام ببخشید میخواستم بدونم فرد زندانی اگر اعسارش تایید شود ازاد میشود وبرای اعسار خود حالا تقسیط باید اقدام به پرداخت کند .ایا برای پرداخت ماهیانه پول (ضمانت یا وثیقه یا ..)میخواهد تا اقساط خود را پرداخت کند یا جوری دیگر .ممنون میشم
سلام
بنده محکوم به پرداخت دیه شدم قطعی.
اعسار رو ثبت کردم قبل از تاریخ اجرای حکم. اما تاریخ رسیدگی به اعسار بنده 3 ماه بعد از اجرای حکم میباشد. ممنون میشم راهنمایی کنین
علی الاصول رسیدگی به اعسار فوری و خارج از نوبت است لذا میتوانید به صورت حضوری مراتب را پیگیری کنید.
باسلام.چه راههایی هست که من اعتراض به حکم اعصار بدم؟
من که تحت پوشش هستم ومدت ۵سال هست که چکی رابابت پول ماشینم به پرداخت ۸میلیون محکوم شده وباتوجه بهداراییهای فراوان تقاضای اعسارکرده ومن ان زمان پرایدم ۸ میلیون فروختم حالا با۴۰ میلیون هم نمیشه بخرم حالا چکارکنم
وقتیکه دادخواست اعسار دادیم و شاهد معرفی کردیم و امضا کردن دادخواست رو و با دونفر از شاهدین اختلافی پیش اومد میتونیم شاهدا رو عوض کنیم یا حتما باید همون شاهدایی باشن که دادخواست اعسار رو امضا کردن
سلام
خیلی جالبه شما اگه به دولت بدهکار باشی ،ممنوع الخروج میشی تا قرون آخر بدهی تو پرداخت کنی ،اما اگه مال مردم وبخوری میتونی اعسار بدی ،پیش قسط و بدی و دیگه ممنوع الخروج نیستی .
بله متاسفانه ضمانت اجرایی در این خصوص وجود ندارد.
سلام بنده به نا حق محکوم به پرداخت هشتاد ملیون شدم مجبور به اعسار شدم جلسه برگزار شد با اینکه بنده هم دو شاهد و هم استشهادیه و هم اینکه کلی مدارک برا اثبات برده بودم و هیچ مال یا سندی ندارم و کلیه حسابم هم مسدودا و واقعا گذران زندگیم سخت هست قاضی پرونده اعسار منو رد کرده حالا باید برم زندان ؟ تکلیف این بی عدالتی چیه ؟ آیا راهکاری هست تا اونجا هم که شنیدم تجدیدنظر نظر هم همینه اصلا اهمیتی نمیدن چیکار کنم که بتونم اثبات کنم ممنون میشم اگه کسی بتونه راهنمایی کنه
با سلام. قانون اعسار دارای اشکالات فراوانی برای طلبکار است. بنده از فردی 25 تومن طلب داشتم ک متواری شد بعد از حدود 2 سال با هزار بدبختی گرفتمش. ی مدت کوتاه زندان موند بعدا درخواست اعسار داد دادگاه هم سریع قبول کرد و تقسیط کرد از زندان ک اومد بیرون ن پیش پرداختو داد ن هیچ کدوم از مبالغ ماهانه الانم دوباره متواری شده و خبری ازش نیست. بدون هیچگونه ضمانتی آزاد شد. این قانون نقص بارز حق طلبکار بدبخته ک مالش از دست رفته.
با سلام آیا شخصی که در زندان است وتقاصای ورشکستگی داده میتوان درخواست اعسار هم بدهد
با سلام
طرف بنده در دادگاه محکوم به پرداخت 100 میلیون دیه شده.یکبار درخواست اعسار داده و در همان مرحله اول نه شاهدی معرفی کرد و نه اثباتی بر اعسارش کرد که نهایت اعسارش رد شد.دیگه طرف تقاضای تجدید نظر نداد و رای قطعی شد. حالا بعد از دو ماه در مرحله ی اجرای حکم، دوباره دادخواست اعسار داده.آیا وقتی اعسارش رد شده و خودش پیگیر نبوده بازهم می تونه اعسار بده؟آیا در این مرحله من می تونم درخواست جلب ایشون رو بدم؟
باسلام
من دارای دو پرونده مهریه‌ام که هردو اقساط وپیش پرداختهای ان مشخص شده است به این ترتیب که در سال ۹۴از سوی شورای حل اختلاف محکوم شدم که پیش پرداخت ۲سکه و هر هفت ماه یک سکه که من این را شروع به پرداخت نمودم بعد سال ۹۶در شعبه سوم حقوقی محکوم شدم که بخشی دیگر از مهریه که پول رایج کشور بود را پیش پرداخت ۵میلیون وبقیه را ماهی ۵۰۰هزار تومان پرداخت کنم ایا قانونی هست که منکه دارم یک قست پرداخت میکنم بتوانم او قسط بعدی را ندهم به دلیل زیاد شده اقساط نتوانستم پرداخت کنم والان زندانی میباشم خواهشان راهنماییم کنید
سلام من ضامن شخصی شدم که وام خودش را پرداخت نکرد . پرونده حقوقی شد و دادگاه رای به محکومیت اون آقا و بنده به عنوار ضامن داد. اون آقا تقاضای اعسار کرد و دادگاه قبول کرد . حالا میخوام بدونم اگه به تعهدات قسطی که دادگاه بریده انجام نده باز هم سراغ منه ضامن می آیند؟