شکایت چست؟ هرکسی ممکن است در طول زندگی خود مورد جرمی قرار گیرد و نیاز به مراجعه به مراجع کیفری و شکایت برای احقاق حق خود داشته باشد.
برای این کار مراحل و اقداماتی جهت رسیدن به حقوق قانونی و ارائه شکایت وجود دارد که به آن می‌پردازیم. اولین موردی که در این بحث حائز اهمیت است تفکیک دو عبارت شکایت کیفری از شکایت حقوقی است. این مسئله یکی از مشکلاتی است که معمولا مردم با آن مواجه می‌شوند.
شکایت کیفری چیست؟
هنگامی که علیه فردی جرمی صورت می‌پذیرد و برای آن مجازاتی تعیین می‌شود، قربانی جرم باید به مراجع کیفری مراجعه و طرح شکایت کند. مرجع ثبت شکایات مراجعین در این حالت دادسرا یا کلانتری است.
هنگامی که جرمی و شکایت صورت نمی‌پذیرد و تنها اختلافی حقوقی با شخص دیگری رخ می‌دهد (مثلا زمانی که برای تنظیم سند نیاز به الزام مالک سابق ملک برای حضور در دفترخانه و انتقال سند ملک باشد)، در این حالت اختلاف یک مورد حقوقی است و تنها می‌توان به دادگاه‌های عمومی حقوقی مراجعه کرد.
در این صورت برای تشخیص صالح به رسیدگی می‌توان به مشاوره حقوقی یا وکلا مراجعه نمایید.
طرح شکایت کیفری و چگونگی انجام آن
شاکی کیست؟
شخصی که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان شده و درخواست تعقیب کیفری مرتکب جرم را دارد، شاکی است.
شکایت
شاکی باید به منظور شکایت به دادسرا یا کلانتری مراجعه کند.
مأموران کلانتری( ضابطان دادگستری)، وظیفه دارند شکایت مراجع را تقبل کنند، اما معمولا مراجع به دادسرا ارجاع داده می‌شود تا جریان پیگیری کوتاه تر شود و نیازی به ارسال دوباره پرونده نباشد. بنابراین می‌توان جهت تقدیم شکواییه مستقیما به دادسرا مراجعه کرد.
شاکی باید به دادسرایی مراجعه کند که جرم در حوزه‌ی آن رخ داده است؛ به عبارت دیگر، دادسرای محل وقوع جرم، صالح به رسیدگی به جرم است.
مطابق با قانون، مقامات دادسرا (که در رأس آنها دادستان بوده و موظف به تعقیب جرائم است) باید شکایت‌ها را در هر زمانی قبول و ثبت کنند.
نحوه نوشتن شکواییه
برگه‌ای که شکایات در آن تنظیم می‌شوند شکواییه نام دارد. برای دادخواست‌های حقوقی، نیازی است که شکواییه در برگه‌های مخصوصی که توسط قوه‌ی قضاییه تنظیم شده است نوشته شود،اما در دادخواست‌های کیفری الزامی به این کار نیست.
می‌توان شکواییه را در برگه‌های معمولی تنظیم کرد. اما نوشتن موارد ذیل طبق قانون الزامی است:
- نام و نام خانوادگی
- نام پدر
- سن
- شغل
- میزان تحصیلات
- وضعیت تأهل
- تابعیت
- مذهب
- شماره‌ی شناسنامه
- شماره‌ی ملی
- نشانی دقیق
- در صورت لزوم آدرس ایمیل
- شماره‌ی تلفن ثابت و همراه
- کدپستی شاکی
- موضوع شکایت
- تاریخ و محل وقوع جرم
- ضرر وارده به مدعی و مورد مطالبه‌ی وی
- ادله‌ی وقوع جرم
- اسامی
- مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان
- مشخصات و نشانی مشتکی عنه یا مظنون در صورت امکان
استفاده از وکیل
برای شکایت‌های کیفری الزامی به استفاده از وکیل نیست، اما در برخی از جرایم، به دلیل اهمیت آنها و وجود جزئیات قانونی که معمولا مردم عادی از آن آگاهی ندارند، حضور وکیل الزامی است.
جرایمی که مجازات آنها مرگ، حبس ابد، قطع عضو (سرقت حدی)، نصف دیه‌ی کامل به بالا، حبس بیش از ده سال و جزای نقدی بیش از ۳۶ میلیون است، جزء دسته‌‌ای هستند که نیاز به استفاده از وکیل دارند.
جرائم قابل گذشت و غیرقابل گذشت
جرایم به دو دسته‌ی قابل‌گذشت و غیرقابل‌گذشت تقسیم می‌شوند.
جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که به دلیل اهمیت و اولویت حقوق خصوصی شاکی در آنها، دادستان وقوع جرم را بدون درخواست و شکایت شاکی، پیگیری نمی‌کند و در صورت شروع به رسیدگی نیز هرگاه شاکی از شکایت خود صرف‌نظر کند، پرونده بسته می‌شود.
درمقابل جرایم غیرقابل‌گذشت جرایمی هستند که برای شروعِ تعقیب و رسیدگی، نیازی به شکایت شاکی خصوصی نبوده و دادستان می‌تواند به‌محض اطلاع از وقوع، آن را پیگیری نماید.
اما در اینجا این سوال پیش می‌آید که اگر جرمی قابل‌گذشت باشد و شاکی دارای شرایط و وضعیت خاصی باشد که شخصا توانایی شکایت نداشته باشد(مثلا جرم علیه طفل یا فردی دچار اختلال ذهنی واقع شود)چه کسی باید اقدام به شکایت کند؟
مطابق قانون در مواردی که تعقیب کیفری، منوط به شکایت شاکی است و فردی که مورد جرم قرار گرفته است طفل باشد، رسیدگی به جرمی که علیه وی رخ داده است، بر عهده‌ی ولی (پدر یا جد پدری) یا قیمی که دادگاه تعیین می‌کند می باشد.
اگر ولی یا قیمی وجود نداشته باشد یا در دسترس نباشند و تعیین قیم نیز زمان‌بر باشد، یا حتی در مواردی که خود ولی یا قیم مرتکب جرم شده باشد؛ دادستان شخصا وارد عمل شده و قیم موقتی تعیین شده یا خود برای پیگیری جرم اقدام می‌کند.
مراحل رسیدگی به شکایت کیفری
- تحقیقات مقدماتی
- رسیدگی در مرحله‌ی نخستین
- رسیدگی در مرحله‌ی تجدیدنظر
تحقیقات مقدماتی پس از طرح شکایت کیفری، پرونده در دادسرا صورت می پذیرد. لزوما در این مرحله (مرحله‌ی دادسرا) جلسه‌ای تشکیل نمی‌شود و ممکن است که دادستان و دادیار و بازپرس، طرفین را به طور جداگانه احضار کنند و به استناد مدارک و ادله‌ی ارائه‌شده رسیدگی و رأی مورد نظر خود را صادر کنند. اگر در این مرحله، تحقیقات مقدماتی مقام رسیدگی را قانع کند که جرمی واقع شده است، در این صورت کیفرخواست توسط دادستان تنظیم گردیده و به دادگاه صالح ارسال می‌شود.
از این مرحله شکایت به بعد، پرونده توسط قاضی دادگاه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. رسیدگی مقدماتی دادسرا صرفا به منظور جمع‌آوری ادله‌ی مورد نیاز و رد پرونده‌هایی است که ادله‌ی کافی ندارند و این دادگاه است که باید درنهایت درمورد واقع شدن یا واقع نشدن جرم نظر نهایی را بدهد.
پس از ورود پرونده به مرحله‌ی دادگاه و تعیین وقت رسیدگی، جلسه‌ی دادرسی با حضور طرفین تشکیل می‌شود. قاضی دادگاه با توجه به تحقیقات دادسرا و گزارش دادگستری و با اخذ اقرار طرفین و شهادت شهود به پرونده ورود می یابد. درصورتی که قاضی دادگاه تحقیقات صورت‌گرفته توسط دادسرا را ناقص بداند یا موارد جدیدی درمورد پرونده کشف کند، پرونده را جهت تکمیل تحقیقات به دادسرا ارجاع می‌دهد یا خود به منظور تکمیل تحقیقات اقدام می‌کند.
آرایی که توسط قضات صادر می‌شوند به جز مواردی معدود (دیه‌ی کمتر از یک دهم دیه‌ی کامل، حبس تا سه ماه، جزای نقدی تا یک میلیون تومان و شلاق تا ده ضربه) قابل‌اعتراض و تجدیدنظر می‌باشند.
نکته پایانی شکایت
در پایان توجه به مسائلی حائز اهمیت است. غالبا عموم از مراجعه به نهادهای قضایی و احقاق حق خود رضایت ندارند.
یکی از اصلی‌ترین علل این عدم رضایت، ناآگاهی مراجعین از جزئیات قانونی وعدم توجه به دستوراتی است که توسط مقامات قضایی صادر می‌شوند. مانند مواعد و مهلت‌هایی است که توسط مقامات و مسئولین قضایی اعلام می‌شوند. این مهلت‌ها تجدید نمی‌گردند.
مهلت‌های ده روزه برای رفع نقص، مهلت بیست روزه برای تجدیدنظر، حضور در ساعتی که پرونده مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و رد دادخواست در صورت عدم حضور یا تأخیر و… مسائلی هستند که برای حقوق‌خواندگان بدیهی‌اند اما ممکن است که عموم مردم آنها را حمل بر بی‌عدالتی کنند. بنابراین بهتر است همواره پیش از مراجعه به نهادهای قضایی با متخصصین این امر مشورت کرده و از دانش مشاورین و وکلا بهره برد.
