خواستگاری و اطلاع از 5 نکته حقوقی مهم در زمان وقوع آن

گذشت آن دورانی که مادر، خواهر و بقیه زنان فامیل به محض اینکه پشت لب پسر خانواده سبز می شد و کار و کاسبی برای خود به راه می‌انداخت، آستین‌ها را بالا می‌زدند و خانه به خانه می‌گشتند تا دختری مناسب شأن خانوادگی‌شان برای او پیدا و خواستگاری کنند. بیشتر اوقات هم اگر خودشان دختری را می‌پسندیدند موضوع را با داماد آینده در میان می‌گذاشتند و بعد از اعلام رضایت خانواده دختر، زمان عقد و عروسی را تعیین می‌کردند. خیلی وقت‌ها هم می‌شد که پسر و دختر تا نشستن سر سفره عقد یکدیگر را نمی‌دیدند و پس از جاری شدن صیغه عقد، چشمشان برای نخستین بار به جمال هم روشن می‌شد.

اما سال‌های سال‌ است که از این مدل ازدواج‌ها می‌گذرد و به طور کلی دیگر کسی حاضر نیست به این روش ازدواج کند. البته هنوز هم بسیاری از خانواده‌ها به شیوه سنتی و با توجه به شرایط مورد نظر پسرشان، برای او به خواستگاری می‌روند. اما دیگر از «ندیدن دختر و پسر تا پای سفره عقد» خبری نیست و در بیشتر موارد پس از یک جلسه حضور مادر و خواهران پسر در خانه عروس آینده، حداقل در جلسات بعدی خواستگاری، پسر نیز حضور دارد. بعضی دیگر از موارد خواستگاری هم -صرف نظر از اینکه به ازدواج ختم شود یا نه- از طریق معرفی دوستان و آشنایان یا آشنا شدن دختر و پسر در دانشگاه یا محل کار و مواردی مانند این، اتفاق می‌افتد.

تعریفی ساده از یک اتفاق همه‌گیر

خواستگاری به هر روشی که انجام شود به معنی درخواست ازدواج مرد از زن برای تشکیل یک زندگی مشترک است که در همه جای دنیا و از جمله ایران آداب و رسوم خاصی داشته و به طور معمول هم از سوی مرد مطرح می‌شود. اما در ادامه هر دو طرف ماجرا یعنی زن و مرد باید تصمیم بگیرند که حاضرند با یکدیگر زیر یک سقف زندگی کنند و سرنوشتی مشترک داشته باشند یا نه؟ قبل از انتخاب همسر که مهمترین بخش شروع یک زندگی موفق و تصمیمی سرنوشت‌ساز است باید به موارد زیادی توجه کرد و بر اساس آن انتخابی آگاهانه داشت. در این صورت است که می‌توان به داشتن یک زندگی پایدار امیدوار بود و به اصطلاح قدیمی‌ترها «به پای هم پیر شد»

توجه توجه…!

بد نیست بدانید دختر و پسر قبل از اینکه همسر آینده خود را انتخاب کنند، باید درباره مشخصات کسی که قرار است یک عمر با او زیر یک سقف بروند، خوب فکر کند و این موضوع را در نظر بگیرد که از همسر آینده‌اش چه انتظاراتی دارد. همچنین هر دو طرف باید به این موضوع توجه کنند که وجود تناسب سنی، تحصیلی، فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و موارد دیگر می‌تواند تا اندازه بسیار زیادی در تضمین زندگی آینده آنها مؤثر باشد. در این میان بهتر است که جوانان از تجربیات پدر و مادرها که در اصطلاح «چند پیراهن از آنها بیشتر پاره کرده‌اند» استفاده کنند.

محدودیت‌های خواستگاری

یادتان باشد فقط از زنانی می‌توان خواستگاری کرد که مانع و محدودیتی برای ازدواج نداشته باشند. در حقیقت خواستگاری، همان ارائه پیشنهاد ازدواج به دیگری، در شرایطی است که مانعی قانونی برای ازدواج با او وجود ندارد. بد نیست بدانید که خواستگاری از چه شخصی مجاز و چه زمانی ممنوع است. بر اساس ماده 1034 قانون مدنی «از هر زنی که خالی از موانع نکاح باشد، می‌توان خواستگاری کرد.» با دقت در این ماده قانونی متوجه می‌شویم برای خواستگاری از برخی زنان، موانع و محدودیت‌هایی وجود دارد. یکی از این محدودیت‌ها خواستگاری از زنانی است که ازدواج با آنها حرام است. به عبارت دیگر، از کسی که ازدواج با او صحیح نیست، نمی‌توان درخواست ازدواج کرد. به عنوان مثال مرد نمی‌تواند از افرادی که نسبت به آنها محرم است، مانند خاله یا عمه خواستگاری کند. او همچنین نمی‌تواند از خواهر همسر فعلی خود خواستگاری و با او ازدواج کند؛ مگر اینکه از همسرش جدا شود.

همچنین یکی دیگر از مواردی که نمی‌توان از زنی خواستگاری کرد، مربوط به زمان‌هایی است که زن به تازگی طلاق گرفته باشد و به عبارتی در «عده رجعی» به سر ببرد. به این معنی که مدت زمانی در حدود 3 ماه (به اندازه سه عادت ماهانه) باید سپری شود تا زن بتواند دوباره با فرد دیگری ازدواج کند. در چنین مواقعی این زن مانند زن شوهردار است و به صراحت یا به طور ضمنی نمی‌توان از او خواستگاری کرد. به این دلیل که اگر فرد طلاق‌دهنده بخواهد به همسر سابقش، رجوع یا بازگشت کند و زندگی خود را با او ادامه دهد، این امکان از او گرفته نشود و در حقیقت خواستگاری در چنین شرایطی، این حق را از شوهر سابق می‌گیرد. البته عده طلاق و وفات هم به این نکته اضافه می‌شود.

گل یا پوچ قول ازدواج

سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا خواستگاری و اعلام قول برای ازدواج با طرف مقابل، باعث ایجاد رابطه زناشویی می‌شود و انجام آن برای طرفین الزام‌آور است؟ به عبارت دیگر آیا طرفین به صرف اینکه به هم قول داده‌اند که با هم ازدواج ‌کنند، مجبور به رعایت آن هستند و نمی‌توانند آن را بهم بزنند؟

در جواب باید گفت که خواستگاری هیچ تعهدی برای طرفین ایجاد نمی‌کند، یعنی هر دو نفر براحتی می‌توانند از ادامه رفت و آمد یا اقدام‌های بعدی خودداری کنند. حتی در مواردی که مرد همه مهریه یا مقداری از آن را به زن پرداخته باشد. پس بدانیم تا زمانی که زن و مرد به عقد ازدواج هم در نیامده‌اند، هر دوی آنها می‌توانند از این اقدام منصرف شوند و طرف مقابل نمی‌تواند دیگری را مجبور به ازدواج با خود کند. البته چنانچه اثبات شود یکی از طرفین به قصد فریب و خسارت رساندن به دیگری قول ازدواج داده و سپس به قولش عمل نکرده طرف مقابل می‌تواند از وی مطالبه خسارت نماید.

نامزدی

پس از مرحله خواستگاری، در صورتی که زن با پیشنهاد ازدواج مرد موافقت کرد، در اصطلاح عرف با هم «نامزد» می‌شوند. به عبارت دیگر نامزدی یعنی دو طرف اعلام کنند که آمادگی تشکیل خانواده را دارند و به هم قول دهند که با هم ازدواج ‌کنند. نکته مهم در مورد نامزدی این است که هیچ سندی برای نامزدی تنظیم نمی‌شود.

هدیه‌ها

به طور معمول و طبق سنت، در ابتدای راه زندگی مشترک که همان نامزدی است، طرفین برای ابراز علاقه به یکدیگر هدایا و به اصطلاح یادگاری‌های زیادی به هم می‌دهند. گاهی اوقات هم برای پدر و مادر یکدیگر کادو می‌خرند. این در حالی است که اگر هر یک از دو طرف به دلایل مختلف از این ازدواج منصرف ‌شود و تصمیم بگیرد که نامزدی را بهم بزند، او و طرف مقابل می‌توانند از همدیگر بخواهند هدیه‌ها را پس دهند. در صورتی که ﻋﯿﻦ ﻫﺪاﯾﺎ، به هر دلیلی وجود نداشته باشد، باید پول آن پرداخت شود؛ جز در مواردی که فرد در نگهداری از وسایل کوتاهی نکرده و از آن مراقبت کافی کرده باشد اما به دلیلی وسیله مورد نظر از بین برود. البته باید به این موضوع تأکید کرد که اگر اصل هدایا از بین رفته باشد، فقط قیمت آنهایی را می‌شود درخواست کرد که به طور معمول نگه داشته می‌شود. اما قیمت هدایای مصرف‌شدنی مانند لباس و عطر را نمی‌شود مطالبه کرد.

نکته: اگر نامزدی بر اثر فوت یکی از طرفین بر هم خورد، طرف مقابل نمی‌تواند هدایا را مطالبه کند.

خسارت

به طور کلی در دوره نامزدی افراد مبالغی را برای مواردی مانند برگزاری جشن هزینه می‌کنند؛ یادتان باشد که اگر متحمل هزینه‌ای برای برگزاری جشن نامزدی شدید در صورت بهم خوردن این موضوع، می‌توانید هزینه مورد نظر را از طرف مقابل بگیرید.

نکته: هر یک از طرفین ازدواج می‌تواند از طرف مقابل بخواهد به پزشک مراجعه کرده و پس از انجام معاینات لازم، تصدیق پزشکی درباره سلامت خود را ارائه کند تا از سلامت یا بیماری طرف مقابل مطمئن شود. قانونگذار گواهی صحت سلامت را به بیماری‌های مسری که ممکن است به دیگران منتقل شود، مانند سفلیس و سل محدود کرده است.