بیش از 7 میلیون دستگاه موتورسیکلت در شهرها و حتی جاده‌های کشور در حال تردد هستند، گرچه این آمار خیلی هم دقیق به نظر نمی‌رسد. اما بعضی مسئولان می‌گویند که از این تعداد 4 میلیون دستگاه پلاک ندارند. از سوی دیگر، حدود 90 درصد موتورسیکلت‌ها نیز بیمه مسئولیت در برابر اشخاص ثالث ندارند! واقعا این همه نابسامانی در خصوص موتورسیکلت‌ها از کجا نشأت می‌گیرد؟
بسیاری از موتورسیکلت‌سواران اعتقادی به کلاه ایمنی ندارند. بیشترشان هم شاید گواهینامه رانندگی با خودرو را داشته باشند، اما گواهینامه رانندگی با موتورسیکلت را ندارند. به قوانین و مقررات احترامی نمی‌گذارند و از هیچ قاعده‌ای در رانندگی تبعیت نمی‌کنند. نتیجه این بی‌قانونی وقتی مشخص می‌شود که معاون اجتماعی پلیس راهور ناجا می‌گوید که نیمی از تصادفات رانندگی به موتورسیکلت‌ها مربوط است. آمار پزشکی قانونی هم نشان می‌دهد که 25 درصد تلفات رانندگی در کشور به موتورسواران مربوط می‌شود. حالا با این اوصاف باید دید چه مقرراتی بر عبور و مرور موتورسیکلت‌ها حاکم است.
رانندگی بدون گواهینامه!
صدور تصدیق رانندگی یا گواهینامه رانندگی در ایران به اواخر دوره قاجار و حدود سال‌های 1291 تا 1300 هجری شمسی باز می‌گردد. شاید تشکیل «اداره آلات ناقله» در اداره شهربانی اولین گام برای نظام‌مند کردن تردد وسایل نقلیه در کشور باشد. البته در آن سال‌ها از موتورسیکلت خبری نبود. در سال‌های بعد، با تصویب قوانین، راندن وسایل نقلیه در کشور مستلزم داشتن گواهینامه بود. سپس حتی دوچرخه‌ها هم ملزم به دریافت پلاک شهربانی شدند و برای راندن دوچرخه هم داشتن گواهینامه الزامی بود. در سال‌های بعد هم که موتورسیکلت به عنوان یک وسیله نقلیه در کشور باب شد، راندن موتورسیکلت هم فقط با داشتن گواهینامه مجاز بود. بسیاری از موتورسواران از همان ابتدا هم زیر بار قانون نرفتند و تا امروز هم بسیاری از آنها گواهینامه ندارند. ماده یک آیین‌نامه صدور انواع گواهینامه‌های رانندگی که در سال 1390 به تصویب هیات وزیران رسید، مقرر کرد:
«هر کس بخواهد با هر نوع وسیله نقلیه موتوری زمینی رانندگی نماید، باید گواهینامه رانندگی متناسب با آن وسیله را دارا باشد. »
بر اساس ماده 2 این آیین‌نامه، انواع گواهینامه‌های رانندگی را پلیس راهنمایی و رانندگی صادر می‌کند. بر اساس این ماده، برای دریافت گواهینامه رانندگی با موتورسیکلت‌های با حجم موتور تا 200 سی‌سی، این موارد ضروری است:
- داشتن حداقل 18 سال تمام،
- ارائه گواهی سلامت جسمی و روانی از مراجع صلاحیت‌دار پزشکی،
- ارائه گواهی گذراندن دوره‌های آموزش نظری و عملی از آموزشگاه‌ها یا مراکز مجاز آموزش رانندگی
- و در نهایت، قبول شدن در آزمون‌های تئوری آیین‌نامه و مهارت عملی رانندگی با موتورسیکلت 200 سی‌سی.
آزمون نظری آیین‌نامه مقررات رانندگی شبیه آزمونی است که هنگام دریافت گواهینامه رانندگی با خودرو، همه داوطلبان در آن شرکت می‌کنند. اما سنجش مهارت عملی رانندگی با موتورسیکلت متفاوت از خودرو است و متقاضیان باید بتوانند از سه مانعی که روی زمین قرار داده می‌شود به صورت یک‌در‌میان عبور کنند تا مهارت خود را به افسر ممتحن ثابت کنند.
موتورهای بی‌مسئولیت!
آمار نشان می‌دهد که در 50 درصد تصادفات رانندگی، موتورسیکلت‌ها نقش دارند و حدود یک‌چهارم تلفات رانندگی نیز مربوط به موتورسیکلت‌سواران است، اما آن‌گونه که مسئولان می‌گویند، حدود 6 میلیون موتورسیکلت فاقد بیمه‌نامه در کشور در حال تردد هستند. ماده یک قانون اصلاح قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث مصوب 1386، درباره لزوم اخذ بیمه موتورسیکلت در برابر اشخاص ثالث مقرر کرده است: «کلیه دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی و ریلی، اعم از اینکه اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند، مکلف‌اند وسایل نقلیه مذکور را در قبال خسارت بدنی و مالی که در اثر حوادث وسایل نقلیه مزبور و یا یدک و تریلر متصل به آنها و یا محمولات آنها به اشخاص ثالث وارد می‌شود، نزد یکی از شرکت‌های بیمه که مجوز فعالیت در این رشته را از بیمه مرکزی ایران داشته باشد،بیمه نمایند.»
در تبصره یک این ماده هم تاکید شده است که «دارنده از نظر این قانون اعم از مالک و یا متصرف وسیله نقلیه است و هر کدام که بیمه‌نامه موضوع این ماده را تحصیل نماید، تکلیف از دیگری ساقط می‌شود.» عباس فراشیانی، مدیر بیمه‌های اتومبیل بیمه ایران، با اشاره به لزوم خرید بیمه‌نامه شخص ثالث از سوی دارندگان موتورسیکلت می‌گوید: موتورسیکلت‌های فاقد بیمه‌نامه به منزله یک ابزار کشنده و با احتمال بالای تصادف هستند. با توجه به شکل این وسیله نقلیه در هنگام تصادف، حتما سرنشین آن دچار آسیب جدی خواهد شد.
موتورسیکلت‌های بی پلاک
نابسامانی موتورسواران فقط به نداشتن گواهینامه و بیمه‌نامه ختم نمی‌شود و معضل ناشناس بودن موتورسیکلت‌ها و نداشتن پلاک ملی نیز بخشی از مشکلات مربوط به موتورسواران است. قانون جلوگیری از تردد موتورسیکلت‌های فاقد شماره راهنمایی و رانندگی در سال 75 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. ماده واحده این قانون مقرر کرد: «از تاریخ تصویب این قانون، کلیه موتورسیکلت سواران مکلف‌اند ظرف مدت یک سال نسبت به شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های خود اقدام نمایند.» همچنین بر اساس تبصره یک این ماده واحده «کلیه مأمورین انتظامی موظف‌اند پس از پایان مهلت قانونی، نسبت به توقیف و هدایت موتورسیکلت‌های بدون شماره به توقفگاه شهرداری و نیروی انتظامی اقدام جدی و مداوم به عمل آورند.»
اگرچه قرار بود آیین‌نامه اجرایی این قانون ظرف مدت 2 ماه از سوی نیروی انتظامی و وزارت کشور تهیه شود و به تصویب هیات وزیران برسد، اما در نهایت، هیات وزیران خود در خرداد 75 آیین‌نامه اجرایی را برای احراز مالکیت و صدور سند مالکیت و پلاک ملی برای موتورسیکلت‌ها تصویب کرد. بر اساس این آیین‌نامه، آن دسته از مالکانی که موتورشان به اسم‌شان نیست اول باید به اداره آگاهی مراجعه و ثابت کند که موتور دزدی نیست.
بعد از آن، در صورتی که سند داشته باشد، مرجع صادرکننده سند صحت آن را تایید می‌کند و در نهایت موتور به نام راکب ثبت می‌شود. یکی از موضوعاتی که بعضی اوقات در این زمینه مطرح می‌شود، این است که شاید صاحب موتور یا وسیله نقلیه هیچ مدرکی نداشته باشد و صاحب یا صاحبان قبلی آن هم در دسترس نباشند. برای این مورد هم تمهیداتی اندیشیده شده است و دارنده موتوسیکلت می‌تواند بعد از مراجعه به اداره آگاهی و اثبات اینکه موتور دزدی نیست، یا با آن جرم خاصی انجام نشده است به دفتر اسناد رسمی مراجعه کند و سند بگیرد. البته باید دقت داشت که در این مرحله فردی باید ضامن او شود.
به عبارت دیگر، موتورسوار باید یک نفر را با خود به دفترخانه ببرد تا ضمانت کند که موتور متعلق به خودش بوده و صاحب موتور با آن خلافی مرتکب نشده است. به هر ترتیب، وقتی موتور به نام مالک ثبت و برای آن سند صادر شد، مالک باید این سند را برای شماره‌گذاری به اداره راهنمایی و رانندگی برساند. با وجود چنین مقرراتی اما همچنان بخش زیادی از موتورسیکلت‌ها پلاک ندارند و ماموران راهنمایی و رانندگی هم هر روز تعداد زیادی از موتورها را روانه پارکینگ می‌کنند، اما روند تخلفات موتورسواران همچنان ادامه دارد.
شاهرخ صالحی کرهرودی