دیوان محاسبات کشور سازمانی دولتی است که در امور مالی و اداری به صورت مستقل عمل می‌کند. این دیوان یکی از نهادهای وابسته به مجلس شورای اسلامی است که وظیفه نظارت بر همه فرایندهای مالی کشور را بر عهده دارد و به عنوان بازوی نظارتی مجلس عمل می‌کند. این سازمان به همه حساب‌های وزارتخانه‌ها، مؤسسات، شرکت‌های دولتی و دیگر دستگاههایی که به نحوی از بودجه کل کشور استفاده می‌کنند رسیدگی یا حسابرسی می‌کند تا هیچ هزینه‌ای از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و هر وجهی در محل خود به مصرف رسیده باشد. دیوان محاسبات البته اقداماتش را بر اساس چارچوبی که قانون مقرر کرده است انجام می‌دهد.
تعریف حقوقی دیوان محاسبات کشور
- دادگاهی است مالی که مامور معاینه و تفکیک محاسبات اداره مالیه و تفریغ تمامی حسابداران خزانه است.
- بر هزینه‌های معین‌شده در بودجه نظارت می‌کند تا از میزان مقرر تجاوز نکند و تغییر و تبدیل نیابد.
- مراقب است که هر وجهی در محل خود صرف شود.
- در زمینه معاینه و تفکیک محاسبات ادارات دولتی و جمع‌آوری سند خرج محاسبات و صورت تمامی محاسبات مملکتی وظایفی بر عهده دارد.
تشکیل جلسه دیوان محاسبات
هیات عمومی دیوان محاسبات کشور با حضور حداقل 16 نفر اعضای اصلی هیات‌های مستشاری با دعوت و به ریاست رئیس دیوان محاسبات کشور برای رسیدگی به موارد زیر تشکیل می‌شود:
- ایجاد هماهنگی در انجام وظایف هیات‌های مستشاری
- اظهار نظر در خصوص گزارش تفریغ بودجه و گزارش نهایی
- اظهارنظر در آیین‌نامه‌‌ها و روش‌های اجرایی مربوط به نحوه کار دیوان محاسبات کشور
تجدید نظر از آرای دیوان
- آرای هیات‌های مستشاری ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ به محکوم‌علیه از طرف وی و دادستان قابل تجدیدنظر است.
- مرجع تجدیدنظر فقط به موارد اعتراض رسیدگی و مبادرت به صدور حکم می‌کند. حکم صادره قطعی است.
- اگر رأی هیات‌های مستشاری مستند به قبول محکوم‌علیه و دادستان باشد یا حضوری بوده و ابلاغ نیز واقعی باشد، با انقضای موعد مذکور، این رای قطعی و لازم‌الاجرا خواهد بود.
تخلفات اداری اعضای هیات‌های مستشاری
تخلفات اداری اعضای هیات‌های مستشاری طبق دستور رئیس به وسیله دادستان دیوان محاسبات در هیاتی مرکب از 3 نفر از رؤسای هیات‌های مستشاری مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. مرجع تجدیدنظر دراین مورد هیات عمومی دیوان محاسبات کشور است. به تخلفات اداری رئیس یا دادستان دیوان محاسبات کشور، بنا به دستور رئیس مجلس شورای اسلامی و با نظارت کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه مجلس، در هیات عمومی و بدون حضور رئیس یا دادستان رسیدگی می‌شود.
کدام موارد رسیدگی می‌شود؟
موارد ارجاعی که در هیات‌های مستشاری مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، عبارت است از:
- ارائه نکردن صورت‌های مالی، حساب درآمد و هزینه، دفاتر قانونی و صورت‌حساب کسری یا اسناد و مدارک در موعد مقرر به دیوان محاسبات کشور
- تعهد زائد بر اعتبار یا رعایت نکردن قوانین و مقررات مالی
- واریز نکردن به‌موقع درآمد و سایر منابع تامین اعتبار مقرر در بودجه عمومی به حساب مربوط
- پرداخت نکردن به‌موقع تعهدات دولت که موجب ضرر و زیان به بیت‌المال شود
- سوءاستفاده، غفلت و تسامح در حفظ اموال و اسناد و وجوه دولتی یا هر خرج نادرست دیگر
- ایحاد موانع و محظورات توجیه‌ناپذیر از سوی مسئولان دستگاهها در قبال ممیزها یا حسابرس‌ها
- پرداخت‌ها و دریافت‌های خلاف قوانین موجود به دستور کتبی مقامات مسئول
نکته:در مواردی که ابلاغ واقعی آرای هیات‌ها میسر نیست، دادستان دیوان محاسبات مکلف است پرونده را به انضمام رأی صادره و با اظهارنظر، برای مرجع تجدیدنظر مذکور در قانون ارسال کند. اعلام قطعیت با این مرجع است.
وظایف و اختیارات
- حسابرسی یا رسیدگی به تمامی حساب‌های درآمد و هزینه و سایر دریافت‌ها و پرداخت‌ها و صورت‌های مالی دستگاهها
- بررسی وقوع عملیات مالی در دستگاهها با هدف اطمینان از حصول و ارسال صحیح و به‌موقع درآمد یا انجام هزینه و سایر دریافت‌ها و پرداخت‌ها
- رسیدگی به موجودی حساب اموال و دارایی‌های دستگاهها
- بررسی و حصول اطمینان از برقراری روش‌ها و دستورالعمل‌های مناسب مالی و کاربرد مؤثر آنها
- اعلام نظر در خصوص لزوم وجود مرجع کنترل‌کننده داخلی یا عدم کفایت مرجع کنترل‌کننده موجود در دستگاهها
- رسیدگی به کسری حساب، تخلفات مالی و هرگونه اختلاف حساب ماموران مربوط دولتی
- تجزیه و تحلیل لایحه تفریغ بودجه ارسالی از سوی قوه مجریه بر اساس نتایج حاصل از بررسی‌ها، رسیدگی‌ها یا حسابرسی‌های انجام‌شده و تهیه و ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی
قبول تقاضای اعاده دادرسی
تقاضای اعاده دادرسی در موارد زیر قبول می‌شود:
- در صورتی که در نوشتن ارقام یا در عملیات حسابداری اشتباه شده باشد.
- گر ضمن رسیدگی به سایر حساب‌ها ثابت شود که اقلامی به حساب نیامده یا مکرر حساب شده است.
- هرگاه پس از صدور رأی، اسنادی به دست آید که محرز شود اسناد مزبور در موقع رسیدگی موجود بوده، اما به عللی در دسترس نبوده است.
- اگر رأی و حکم، مستند به اسنادی باشد که مجعول بودن آنها در مراجع دادگستری به حکم قطعی ثابت شده است.
نکته:منظور از «دستگاهها» وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌های دولتی و سایر واحدهایی است که به نحوی از بودجه کل کشور استفاده می‌کنند.
محدوده اختیارات دیوان
دیوان محاسبات کشور برای انجام وظایف خود می‌تواند در تمامی امور مالی کشور تحقیق و تفحص کند. دیوان در تمامی موارد، باید مستقیما مکاتبه برقرار کند. تمامی مقامات جمهوری اسلامی ایران، اعضای قوای سه‌گانه، سازمان‌ها و ادارات تابعه و همه اشخاص و سازمان‌هایی که به نحوی از بودجه کل کشور استفاده می‌کنند، مکلف به پاسخگویی مستقیم به دیوان محاسبات هستند.
نحوه ابلاغ آرای دیوان
آرای دیوان محاسبات کشور را دادستان یا نماینده او برای اجرا به دستگاه‌های مربوط ابلاغ می‌کند و نسخه‌ای از آن را به وزارت امور اقتصادی و دارایی می‌فرستد. این وزارتخانه باید در اجرای آرای دیوان محاسبات دقت کند، زیرا اگر این آرا اجرا نشوند، دادستان دیوان محاسبات کشور موظف است مراتب را به مجلس شورای اسلامی اعلام کند.
درخواست تامین خواسته
در مورد کسر ابواب‌جمعی مسئولان مالی، دادسرای دیوان محاسبات کشور می‌توانند از مراجع تجدیدنظر درخواست تامین خواسته کند. مرجع مربوط در صورتی که دلایل درخواست تامین خواسته را کافی بداند، قرار مقتضی صادر می‌کند. قرار مذکور طبق مقررات اجرایی مربوط به احکام تامین خواسته قابل اجرا است.
تشکیل جلسه دیوان محاسبات
هیات عمومی دیوان محاسبات کشور با حضور حداقل 16 نفر اعضای اصلی هیات‌های مستشاری با دعوت و به ریاست رئیس دیوان محاسبات کشور برای رسیدگی به موارد زیر تشکیل می شود:
- ایجاد هماهنگی در انجام وظایف هیات‌های مستشاری
- اظهار نظر در خصوص گزارش تفریغ بودجه و گزارش نهایی
- اظهارنظر در آیین‌نامه‌‌ها و روش‌های اجرایی مربوط به نحوه کار دیوان محاسبات کشور
- مواردی که رئیس دیوان محاسبات کشور تشکیل هیات عمومی را لازم بداند
قبول تقاضای اعاده دادرسی
تقاضای اعاده دادرسی در موارد زیر قبول می‌شود:
- در صورتی که در نوشتن ارقام یا در عملیات حسابداری اشتباه شده باشد.
- اگر ثابت شود که اقلامی به حساب نیامده یا مکرر حساب شده است.
- هرگاه پس از صدور رأی و حکم، اسنادی به دست آید که محرز شود اسناد مزبور در موقع رسیدگی موجود بوده، اما به عللی در دسترس نبوده است یا مورد توجه هیات قرار نگرفته باشد.
- اگر رأی و حکم، مستند به اسنادی باشد که مجعول بودن آنها در مراجع دادگستری به حکم قطعی ثابت شده است
هرگاه دیوان محاسبات کشور ضمن انجام وظایفش با یکی از جرایم عمومی مواجه شود، مکلف است موضوع را از طریق دادستان دیوان محاسبات کشور برای تعقیب به مراجع قضایی اعلام کند. تقاضای اعاده دادرسی در محکمه‌ای رسیدگی و مورد صدور حکم واقع می‌شود که حکم قبلی را صادر کرده و منحصر به قسمت‌هایی از حساب است که مورد تقاضای اعاده دادرسی واقع شده است. تقاضای اعاده دادرسی موجب توقف اجرای حکم نیست، مگر پس از اخذ تامین مقتضی.
درخواست تامین خواسته
در مورد کسر ابواب‌جمعی مسئولان مالی، دادسرای دیوان محاسبات کشور می‌توانند از مراجع تجدیدنظر درخواست تامین خواسته کند. مرجع مربوط در صورتی که دلایل درخواست تامین خواسته را کافی بداند، قرار مقتضی صادر می‌کند. قرار مذکور طبق مقررات اجرایی مربوط به احکام تامین خواسته قابل اجرا است.
الهه حبیبی
