اگر سری به مناطق جرم‌خیز در مناطق مختلف کشور بزنیم می‌بینیم که اکثر این محله‌ها تاریک هستند و ساختمان‌هایی با نماهایی نامناسب در این مناطق خودنمایی می‌کنند. رنگ‌های تیره و کوچه‌های بسیار باریک در این محدوده‌ها مشهود است. زمینه ارتکاب جرم در این محله‌ها بیشتر است و جالب اینکه این مناطق توسط افرادی که گرایش به جرم دارند برای زندگی انتخاب می‌شود زیرا به فرهنگ آنان نزدیکتر است. اگرچه مسئولان قضایی معتقدند که معماری شهری در 25 درصد در وقوع جرایم تاثیرگذار است اما در قانون به این موضوع توجهی نشده است.
نقش معماری شهری در جرایم
شاید شنیدن این جمله که «معماری شهری در کاهش یا افزایش انواع جرم تاثیر دارد» برای خیلی‌ها جای تعجب داشته باشد اما معاون پیشگیری از جرم دادگستری آذربایجان شرقی، معتقد است که بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که نوع، کیفیت معماری و شهرسازی در کاهش یا افزایش وقوع جرایم تأثیر زیادی دارد اگرچه در تصویب قوانین به این موضوع توجه چندانی نشده است. رضا مسعودی‌فر معتقد است که بررسی موضوعاتی همچون کیفیت، نحوه معماری مسکن و چگونگی شهرسازی در جوامع و شهرهای مختلف یک کشور یا محله‌های مختلف یک شهر مبین تأثیرگذاری محیط بر بزهکاری است.
وی با اشاره به رابطه مستقیم معماری با جرم اظهار می‌کند: برخی کشورها در حوزه معماری جنایی به گونه‌ای علمی عمل می‌کنند و در طراحی ساختمان‌ها و شهرها توجه ویژه‌ای به این موضوع دارند که این توجه سبب جلوگیری از بروز جرم و جنایت تا حد ممکن می‌شود.
وی عواملی همچون نور، ترس کاذب، فضای سبز، رنگ را هم مانع و هم عامل جرم می‌داند و توضیح می‌دهد: در مکان‌هایی که کمبود نور و وجود درختان بلند و انبوه مانع دید می‌شود زمینه وقوع جرم را فراهم می‌کند این در حالی است که وجود نورکافی و ایجاد فضای سبز و با نشاط با رنگ‌های شادی‌آور تاثیر زیادی درکاهش جرم دارد. معاون پیشگیری از جرم دادگستری آذربایجان شرقی در خصوص عوامل درون شهری موثر بر افزایش جرم همچون تصادفات نیز می‌گوید: وقوع تصادفات و برخورد اتومبیل اگر موجب مرگ هم نشود می‌تواند جرایمی را ایجاد کند بنابراین ساخت معابر بر اساس اصول صحیح شهرسازی و رعایت نکات راهنمایی و رانندگی نیز می‌تواند بر کاهش این نوع جرایم تاثیرگذار باشد.
نقش نظارت همگانی در کاهش وقوع جرم
همچنین معاون قضایی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان فارس، درباره جایگاه و نقش معماری شهری در پیشگیری از ارتکاب جرایم، می‌گوید: معماری و طراحی شهری نقش بسیار مؤثری بر میزان وقوع جرایم علیه «اشخاص»، «اموال و مالکیت» و «امنیت و آسایش عمومی» دارد و در مناطق شهری که معماری و طراحی مبلمان شهری بر مبنای اصول پیشگیری از وقوع جرم صورت پذیرفته باشد، وقوع جرم و متضرر شدن شهروندان به شدت کاهش می‌یابد.
احمد رحمانیان توضیح می‌دهد: در مناطقی که نظارت طبیعی (همگانی) وجود داشته باشد در صورت پارک اتومبیل یا موتورسیکلت در گوشه خیابان، سارقان بالقوه از ارتکاب سرقت منصرف می‌شوند. زیرا با توجه به دید و نظارت بر فعالیت آنها، احتمال دستگیری ایشان بسیار بالاست، اگر وسیله نقلیه در کوچه یا معابر بدون نظارت و دید همگانی پارک شود احتمال وقوع سرقت بسیار بالاست.
نقش 25درصدی طراحی شهری در وقوع جرم
وی با اشاره به جرایم و پرونده‌های قضایی و کیفری که وابسته به طراحی شهری است، می‌افزاید: در سامانه ثبت پرونده‌ها در مراجع «انتظامی» و «قضایی» گزینه مشخصی برای ثبت این اطلاعات در نظر گرفته نشده است و با توجه به تنوع عناوین مجرمانه که در طول استقرار نظام دادگستری در ایران، تا کنون رقمی بین هزار و 400 تا هزار و 800 عنوان مجرمانه در نظر گرفته شده است و با توجه به تجربیات و مشاهده‌های میدانی و صحبت با مسئولان انتظامی و قضایی به نظر می‌رسد رقمی حدود 25 درصد از وقوع جرایم، ارتباط مستقیمی با طراحی نامناسب شهری دارد.
طراحی شهری و حاشیه نشینی
از آنجایی که حاشیه‌نشینی این روزها یکی از مباحث مهم در زمینه افزایش جرم محسوب می‌شود بر این اساس باید راهکارهایی برای کاهش این معضل اندیشید. معاون قضایی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان فارس در خصوص نقش معماری در از بین بردن پدیده حاشیه‌نشینی در اطراف شهرهای بزرگ نیز می‌گوید: در نگاه اول به نظر می‌رسد معماری شهری و حاشیه‌نشینی دو مقوله جدا از هم است که با تعمق در موضوع می‌توان دریافت که طراحی و معماری و حاشیه‌نشینی با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند به نحوی که هر قدر در طراحی شهری و تدوین طرح‌های تفصیلی موضوعات پیشگیرانه رعایت و لحاظ شود شرایط اقامت برای افراد جهت تشکیل هسته‌های اقامتی در حاشیه شهرها کمتر می‌شود.
وی در ادامه می‌گوید: افراد حاشیه‌نشین برای سکونت و اقامت به دنبال مکان‌هایی هستند که شرایط آنجا با سبک زندگی و رفتارهای آنها همخوانی داشته باشد و به عبارت ساده‌تر بتوانند با فرهنگ و شیوه زندگی خود در آنجا سکنی گزینند و پس از مدتی فرهنگ خود را در آن منطقه غالب کنند و با طراحی شهری مناسب، آنها مجبور می‌شوند شیوه زندگی خود را به سبک زندگی شهری متحول کند.
شهرداری‌ها نقش موثری در پیشگیری از وقوع جرم دارند
معاون قضایی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان فارس درخصوص نقش شهرداری‌ها در پیشگیری از وقوع جرم، بیان می‌کند: شهرداری‌ها و شوراهای شهر در پیشگیری از وقوع جرایم بسیار نقش اساسی و تأثیرگذاری دارند. وی تاکید می‌کند: فضاها و مکان‌های فرهنگی در اختیار شهرداری هر یک ظرفیت‌های مناسبی دارند که مسئولان شهرداری و شورا با مشارکت سایر دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط نیروی انتظامی و دادگستری می‌توانند تدابیر و اقدامات پیشگیرانه را بکار گیرند. با توجه به اینکه معماری نقش مهمی در وقوع جرایم ایفا می‌کند بر این اساس باید مسئولان شهری با کمک روانشناسان شهرها را به گونه‌ای طراحی کنند تا جلوی وقوع جرم را بگیرند.
