ارث بری جنین از اموال متوفی در چه صورت امکان پذیر است؟

ارث در لغت به مفهوم انتقال غیرقراردادی چیزی، از شخص به دیگری بوده و به معنای باقی‌مانده‌ چیزی نیز است. در اصطلاح حقوقی نیز مقصود از ارث، انتقال مالکیت اموال میت، پس از فوت به ورّاث او است. قانونگذار در کلام خود، کسی را که ارث می‌برد وارث؛ متوفی را مورّث، و اموال و دارایی متوفی در حین فوت وی را، ترکه می‌نامد. حمل نیز در لغت به معنای نوزادی است که در شکم مادر باشد. قانونگذار در قانون مدنی بار‌ها از این کلمه استفاده کرده اما غالب حقوقدانان معاصر در کلام خود، به‌جای حمل، از کلمه‌ جنین، که مترادف آن است، استفاده می‌کنند. در این مطلب به نحوه ارث بری جنین از متوفی می پردازیم.

به حکم ماده‌ 957 قانون مدنی، جنین به شرط اینکه زنده متولد شود، از حقوق مدنی برخوردار می‌شود بنابراین می‌توان گفت جنین نیز دارای نوعی شخصیت است و می‌تواند صاحب حق باشد که مهمترین این حقوق عبارتند از حق حیات، حق ارث بری جنین ، حق هدیه گرفتن و این حق که مالی به نفع جنین وقف یا وصیت شود.

شرایط ارث بری جنین

به گزارش پژوهشکده باقرالعلوم، از دیدگاه قانون مدنی، برای ارث بری جنین و اینکه جنین از اموال متوفی ارث ببرد، وجود دو شرط ضروری است:

1. نطفه‌ جنین در زمان فوت مورّث منعقد بوده باشد: به این دلیل که اگر تاریخ انعقاد نطفه، پس از مرگ مورّث باشد، می‌توان گفت جنین در زمان مرگ وی، موجود نبوده است. به استناد ماده‌ 877 قانون مدنی، در صورتی که در مورد وجود این شرط‌، بین ورثه اختلافی پیدا شود، امارات قانونی که برای اثبات نسب مقرر است، ملاک عمل خواهد بود؛ بدین توضیح که، ارث بردن جنین مشروط بر این است که فاصله‌ زمانی بین مرگ مورّث و تولد نوزاد بیش از 10 ماه نباشد. قانونگذار این امارات را در مواد 1158 و 1159 قانون مدنی ذکر کرده است.
2. جنین زنده متولد شود، اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد: به استناد ماده‌ 876 قانون مدنی، اگر در هنگام به‌دنیا آمدن نوزاد، در زنده متولد شدن آن شک شود، یعنی ندانیم که جنین، مرده به‌ دنیا آمده یا اینکه زنده به دنیا آمده و لحظه‌ای بعد، مرده است و دلیلی هم برای اثبات این امر وجود نداشته باشد، مسأله ارث بردن وی منتفی خواهد بود. مقصود از دلایل یادشده، اماره‌های پزشکی، مفاد شهادت پرستار و سایر گواهان است. لازم به ذکر است که، گریه و حرکت کردن جنین در زمان ولادت، از نشانه‌های ظاهری حیات او است، اما اظهارنظر نهایی در این مورد، بر عهده‌ پزشک کارشناس است.

راهکارهای موجود

به حکم ماده‌ 878 قانون مدنی،برای اینکه سهم‌الارث جنین حفظ شود،دوراهکار متصور ست:

• نخست اینکه اگر جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود، ترکه تا زمان تولد وی تقسیم نخواهد شد. به‌عنوان مثال اگر بازماندگان متوفی، برادر و خواهر او باشند و همسر متوفی،باردارباشد، این جنین که فرزند متوفی محسوب می‌شود،درصورت زنده متولد شدن، مانع ازارث بردن برادروخواهر متوفی خواهد شد.همان‌طور که گفته شد درچنین موردی، تقسیم ترکه تا زمان تولد جنین،به تعویق خواهدافتاد.
• دوم اینکه اگر جنین مانع ارث بردن هیچ یک از ورثه نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند، باید برای جنین، سهمی که مساوی سهم دو پسر از همان طبقه باشد، کنار گذارند و بقیه را بین خود تقسیم کنند البته این تقسیم تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود، معتبر است.

اما مسأله‌ قابل تأمل در این مورد، یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش است که، آیا امروزه که با پیشرفت علم و امکان سونوگرافی از رحم زن، می‌توان تعداد و جنس جنین را دقیقاً مشخص کرد، باز هم کنار گذاردن حصّه‌ (سهم) دو پسر به منظور تأمین سهم‌الارث جنین، که ناظر بر موارد غالب است، لازم‌الرعایه است یا خیر؟ به نظر می‌رسد که اتخاذ تصمیم در این مورد بر عهده‌ رویه‌ قضایی است اما به اختصار می‌توان گفت، همین که واقعیت آشکار شود، حکم ماده‌ 878 قانون مدنی، مبنای خود را که ناظر بر مورد غالب است، از دست می‌دهد.

اداره‌ سهم‌الارث جنین بر عهده‌ ولی یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود. اگر جنین فاقد ولی یا وصی باشد، دادگاه صالح، برای اداره‌ سهم‌الارث او، امین معین می‌کند. (ماده 103 قانون امور حسبی) البته به استناد ماده‌ 120 قانون امور حسبی، سمت امینی که برای حفظ اموال جنین معین شده است، پس از تولد طفل زایل می‌شود.