در شرایطی که شهرهای استان خوزستان در معضل شدید خشکسالی و بی‌آبی باورنکردنی نسبت به سالیان گذشته قرار دارند و همچنان روستاهای این استان فاقد آب شرب مناسب بوده، و اغلب آنها با همت برخی نهادهای مردمی وبا تانکر آبرسانی می‌شوند! همین امر باعث شده تا اهالی دلیر این استان، این بار درجوار خشکی کارون، خود به خروش آمده و با اعلام نارضایتی از وضعیت بسیار ناراحت کننده موجود، نسبت به عدم تامین حق بر آب رودخانه‌ها و تالاب‌ها و همچنین طرحهای غیر اصولی وغیر کارشناسی شده مسئولین امر در انتقال آب کارون ابراز نگرانی کنند.
در سالیانی نه چندان دور، رودخانه خروشان کارون به عنوان نماد اصلی حیات و شریان زندگی در خوزستان و تامین کننده آب این استان بود و قایقها و کشتی‌های عظیمی را در دل خود جای میداد ، ولی متاسفته اکنون این رودخانه عظیم و خروشان به دلیل ساخت سدهای غیر اصولی در مسیر رودخانه کرخه و کارون در حال نابودی است و درآخرین تصاویر منتشر شده از رسانه ها ،دیگر آبی در این مسیل جریان ندارد. هرچند کارشناسان صنعت آب نیز بر این موضوع تاکید دارند و تاثیر سدسازی‌های بی‌رویه و طرحهای غیر اصولی انتقال آب از سرشاخه رودخانه‌های بزرگ و پرآب این استان را مهمترین عامل بروز خشکسالی در این استان اعلام داشته اند.
اشتباهات بنیادین در مدیریت آب کشور خصوصا استان خوزستان
تغییرات اقلیمی متفاوت در سالیان نه چندان دور و بروز خشکسالی های مکرر و بعضا ترسالی در این سالیان، نتوانست منجربه ایجاد سدی بر اقدامات غیر اصولی بشر امروز در روند کاهشی، ایجاد این خشکسالی ها باشد. با بروز سیلهای شدید سالیان گذشته، عموم مردم و بسیاری از مسئولان امر با شادمانی و سرور فراوان اعلام ترسالی کردند، درحالی که چنین پیش‌بینی‌هایی به هیچ وجه واقع بینانه نبود و حتی این تغییرات مقطعی در افزایش یا کاهش بارندگی و به نحوی تغییرات موقتی اقلیمی به این شکل بی ثبات، از نظر کارشناسان امر، پدیده‌ای تصادفی اعلام شد وبه هیچ وجه نیاز آب مردم کشورمان را خصوصا در استان خوزستان، برطرف نکرد.
قطعا منابع آبی ما تجدیدپذیر و قابل افزایش است و هر سال نعمات خداوند متعال، گاهی با افزایش و کاهش به بندگان سرازیر میشود، ولی متاسفانه این نوع بشر است که نمیداند در ترسالی و خشکسالی چگونه و با چه مدیریتی از آب استفاده کند. موضوع دیگری که در مدیریت آب خوزستان باید مورد توجه قرار میگرفت، هدایت و انتقال آب از سرچشمه های رودخانه های کارون و دز بوده که در این خصوص نیز قصور مسئولین و کج سلیقگی آنها هویداست.
حق بر آب به عنوان یکی از حق های بشری
هر فردی حق دارد به آب طبیعی، سالم و با قیمت مناسب دسترسی داشته باشد.
وقتی از حق برآب به عنوان حقوق بشر سخن به میان می آید ، یعنی تمام آحاد بشر بتوانند بدون تبعیض و به میزان کافی به آب آشامیدنی سالم برای مصرف، دسترسی داشته باشند. در این موضوع از لحاظ حقوقی، چند مولفه قابل بحث است : کیفیت و کمیت آب ، قابل دسترس بودن آن و نبود تبعیض در برخورداری از آب و…
وظایف و تکالیف دولتها در تامین آب شهروندان
دولتها متعهدند، کمیت قابل قبولی از آب را برای آشامیدن، فاضلاب شخصی، لباس شستن و بهداشت برای همه شهروندان خود تامین کنند. مسئله کیفیت به این معناست که دولت ها باید با دراختیارگرفتن تکنولوژیهای به روز تصفیه، آب را عاری از میکروب ها، عفونت ها و آلاینده ها نموده و در اختیار شهروندان کشورش بگذارند.
حق بشر امروزی بر آب، مسولیت زیادی را متوجه دولت ها می کند، چنین حقی نیازمند اقدامی فراتر از تامین آب صرفا برای مصارف شرب، محیط زیست و یا تولید مواد غذایی است. حق بر آب پیش شرط لازم برای تحق کلیه حقوق انسانی است.
آب عنصری ضروری برای زندگی است. توسعه اجتماعی و اقتصادی تمام کشورها، کاملا به آب پیوندخورده است. حقوق بشر در تامین منابع آب، از جمله مهم ترین مسائل مورد توجه جامعه جهانی در سال های اخیر بوده است. بسیاری از کنفرانس ها و اعلامیه هایی که از جانب جوامع بین المللی در طی سالیان گذسته به تصویب رسیده، حق دسترسی بشر به آب را در دستور کار جامعه جهانی و دولتها قرار داده است و آب را، حقی ضروری و اجتناب ناپذیر برای تمام آحاد بشر به رسمیت سناخته اند. با اینحال همواره بین اعلام آب به عنوان نیاز اساسی بشر و یا به مثابه حقی از حقوق بشر تردیدهایی وجود دارد.
دسترسی بشر به آب در حقوق بین الملل
امروزه حقی تحت عنوان حق دسترسی بشر به آب در چارچوب حقوق بین الملل وجود دارد و این حق در اسناد بین المللی به طور صریح و گاها ضمنی مورد اشاره قرار گرفته است. حق برآب با بسیاری دیگر از حقوق بشر از جمله: حق سلامت، حق غذا، حق تعیین سرنوشت، حق بر آموزش، حق بر اشتغال، حق بر بهداشت، حق بر محیط زیست، حق بر توسعه و…ارتباط کامل دارد.اهمیت موضوع آب تا حدی است که اگر حق بر آب با چالش جدی مواجه شود سایر حقوق نیز در اجرا با چالش اساسی روبرو خواهند شد و میزان تحقق آن قطعا در هاله ای از ابهام قرار خواهد گرفت.
با تمام این تفاسیر در نظام حقوقی ایران هیچ مقرره صریحی درخصوص حق بر آب آشامیدنی سالم پیش بینی نشده، اما با مراجعه به مواد مندرج در قوانین و آیینامه های مختلف می توان نتیجه گرفت که دولت جمهوری اسلامی نیز، موظف به تأمین آب آشامیدنی و حفظ سلامت آب برای تمام اقشار جامعه میباشد.
نظارت بر حق بر آب و پاسخگو بودن دولت ها
پاسخگو بودن به جامعه بین المللی و نظارت در سطح ملی و بین المللی، دولت را ملزم می نماید تا هرچه سریعتر علت آنچه در حال به وقوع پیوستن در حوزه آب کشوراست و چگونگی تأثیر آن بر تحقق حق بر آب را برای همه تشریح نمایند.
هرچند قوانین بین المللی حقوق بشر، دستورالعمل دقیقی را برای پاسخگو نمودن دولتها و جبران خسارت ارائه ننموده، ولی افکار عمومی جامعه خواستار پاسخگویی شفاف و بدون ملاحظه مسئولین کشور در خصوص رخدادهای هفته های اخیر خصوصا در شهرهای بحران زده ای همچون خوزستان هستند.
تبیین سیاست یا راهبرد ملی در حوزه آب و فاضلاب که با برنامه های کاری و بودجه های مشارکتی پیوند دارد، نقش مهمی در تضمین پاسخگو بودن دولتها ایفا می کند.
شناسایی حق برآب در قوانین داخلی و سیاستگذاری حکومت‌ها، یکی از مواردی است که باعث شده درحال حاضر بسیاری از کشورها حق دسترسی مردمان شان به آب را قانونی کنند. درایران به غیر از قانون توزیع عادلانه آب و چند قانون عادی دیگر که اشاره مختصری به مفادقانونی توزیع آب و حفر چاه‌ها دارد ، درهیچ کدام از قوانین دیگر این حق به صورت مستقیم به رسمیت شناخته نشده است.
پیگیری نهادهای قضایی در جهت تحقق مطالبات عمومی
مجالس و سیستم قضایی یک کشور، نهاد ناظر وپیگیر، در راستای اجرای قوانین داخلی هستند، که درصورت نقض حق بر آب افراد، میتواند امکان جبران خسارت مناسب و کافی را از طریق الزام دولت فراهم نمایند.
اسناد بین المللی در قوانین داخلی بر این امر صحه می گذارد که حق بر آب می تواند به طور قابل توجهی اقدامات جبرانی را گسترش و بهبود دهد. این امر دادگاه ها را قادر می سازد تا با استناد به میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، یا قوانین ویژه ای که حق بر آب را به رسمیت می شناسند به مطالبات عامه مردم رسیدگی کنند. ومجلس قانون گذار نیز با مطالبه گری حق مردم، نسبت به تصویب قوانین خاص دراین حوزه اقدام نمایند.
در پایان به این مسئله مهم اشاره میکنیم که سرزمینمان ایران، بحران آب ندارد بلکه بحران مدیریت آن را دارد . امیدواریم با مدیریتی هدفمند حق بر آب را در جامعه ایران نهادینه کنیم. شما می توانید سایر مقالات ما در این حوزه را در پایگاه خبری یاسا دنبال نمایید.