نزاع و درگیری های خیابانی و مجازات آن ها

مسئله مهمی که امروزه به شدت در حال افزایش است و در کنار سایر جرائم بیشتر خودنمایی می‌کند، بالارفتن آمار درگیری‌ها و دعواهای خیابانی است.

یکی از اصلی ترین دلایل حضور مردم در پزشکی قانونی همین نزاع‌ها و درگیری های خیابانی است، اغلب قتل‌ها و صدمات جبران ناپذیر، از قبل برنامه‌ریزی نشده است و در یک لحظه اتفاق می‌افتد. متاسفانه سهولت دسترسی به سلاح‌های سرد علت تام این قتل‌ها بوده که ضارب در حین ضربه زدن، اصلا به عواقب آن فکر نمی‌کند. در چنین جامعه پر از استرس، کسب مهارت صبر و سکوت و توانایی کنترل عصبانیت از اساسی ترین لازمه های زندگی در جوامع امروزی است. در قانون مجازات اسلامی به موضوع منازعه و درگیری پرداخته شده است که این امر را به نوعی مخل امنیت و آسایش عمومی مردم یک جامعه قلمداد نموده است. در این مقاله سعی داریم ضمن بررسی منازعات و در گیری های خیابانی، مجازات های قانونی این رفتارها را نیز مورد بررسی قرار دهیم.

منازعه یا درگیری چیست؟

منازعه به درگیری و نزاع میان انسان ها، به شکلی که زد و خورد از سوی هر دو طرف صورت بگیرد اطلاق می شود. منازعه به عنوان یک رفتار یا پدیده وافر در جامعه ایرانی شناخته می شود و در قوانین کیفری نیز جرم‌انگاری شده و مجازات هایی نیز برای اینگونه رفتارها تعیین گردیده است. جرم منازعه زمانی محقق می شود، که حداقل چهار نفر به زد و خورد با یکدیگر مشغول باشند.

منازعه ممکن است از طریق زد و خورد بدنی و یا با توسل به ابزارهایی مثل چوب، سنگ و … انجام شود، مثل اینکه افرادی از فاصله های دور یا نزدیک به سوی هم سنگ پرتاب نموده یا تیراندازی کنند. با توجه به جرم‌انگاری منازعه، اشخاصی که در درگیری های خیابانی یا غیرخیابانی شرکت می کنند، به تحمل مجازات حبس محکوم می شوند. البته مجازات این اشخاص بر حسب نتیجه ای که در درگیری حادث می شود، معین خواهد شد. لذا در جریان یک منازعه باید نتایجی مثل مرگ، جراحت و نقص عضو برای همه یا تعدادی از افراد درگیر در زد و خورد ایجاد شود و بر طبق نوع نتیجه حاصل شده است که میزان مجازات افراد دخیل در منازعه نیز تعیین می شود.

ریشه یابی ایجاد و فراگیری نزاع و خشونت در یک جامعه:

عوامل ذیل در فراگیری نزاع در جامعه دخیل هستند:

• وجود خلا آموزش مهارت­ های زندگی و فنون مدیریت خشم و عدم بالا بردن آستانه تحمل افراد، در نظام آموزشی یک جامعه.
• افزایش تبلیغات ماهواره­ ای، در کنار دسترسی آسان به مواد مخدر و قرص های صنعتی و روانگردان ها و مشروبات الکلی، زمینه ساز افزایش و ایجاد درگیری های خونین خیابانی است.
• محرومیت های نسبی مالی اقشار جامعه و گسترش فقر و تنگ دستی، از عوامل ذهنی و عینی اثرگذار در ایجاد نزاع است.
• پخش فیلم ها و سریال هایی داخلی یا خارجی و گسترش فضای مجازی که روحیه مبارزه و جنگ­جویی را در سنین کودکی و نوجوانانی تقویت می کند و این روحیه را به­ عنوان یک منزلت اجتماعی القا می­ نماید.
• افزایش بازی های خشن رایانه ­ای بین نوجوانان و جوانان و عدم تخلیه هیجانات و پر نشدن اوقات فراغت این گروه سنی.

مجازات زندان در انتظار منازعه کنندگان خیابانی:

ماده 615  قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است :

«هر یک از شرکت‌کنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات زیر محکوم می‌شوند: در صورتی که نزاع منتهی به قتل شود به حبس از یک تا ۳سال. در صورتی که منتهی به نقص عضو شود، به حبس از یک تا ۳ سال. در صورتی که منتهی به ضرب و جرح شود، به حبس از سه ماه تا یک سال.»

• بنابراین اگر منازعه و درگیری منجر به فوت شخصی شود، کلیه افراد دخیل در آن منازعه به یک تا سه سال حبس محکوم خواهند شد.
• اگرمنازعه و درگیری منجر به نقص عضو فردی شود، تمامی اشخاصی که در آن منازعه مشارکت داشته اند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهند شد.
• در صورتی که درگیری و نزاع موجب ضرب و جرح شود، همه ی افرادی که در منازعه مشارکت داشته اند، به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهند شد. منظور از ضرب، صدماتی است که باعث خونریزی فرد نمی شود، مثل کوفتگی، تورم، تغییر رنگ و پیچ خوردن مفصل ها، در حالی که جرح به آسیب هایی اطلاق می شود که با خونریزی همراه است.

لازم به توضیح است که ضرورتی ندارد این نتایج صرفا برای یکی از افراد شرکت کننده در درگیری اتفاق بیفتد. بنابراین شاید چند نفر در حاشیه خیابان مشغول منازعه باشند و برخی دیگر برای میانجی گری و جدا کردن آنها پا در میانی کنند. در این حالت ممکن است میانجی گران در حین منازعه آسیب ببنند یا فوت کنند. در این حالت نیز باز هم تمامی افراد درگیر در منازعه براساس نتیجه ای که حاصل شده، به مجازات های مقرر فوق محکوم خواهند شد.

ضاربی که این صدمات بدنی را وارد کرده است با توجه به عمدی یا غیرعمدی بودن حادثه به قصاص یا پرداخت دیه محکوم می شود.

البته در دعوا و درگیری های دو نفره که در اغلب جوامع وجود دارد، مطابق ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی، تصمیم‌گیری خواهد شد و بر طبق این ماده، به جز حبس که بخاطر برهم زدن نظم عمومی یا جلوگیری از تجری مجرم است، مرتکب به قصاص عضو یا پرداخت دیه نیز محکوم خواهد شد.

دفاع مشروع و شرایط آن

برای اینکه رفتار دفاعی فرد از خود یا دیگران، مشروع و قانونی شناخته شود و مرتکب آن مجازات نشود، قانون گذار در ماده ی ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی رعایت مراتب و شرایطی را در این خصوص ضروری دانسته:

هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می شود، درصورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی شود:

الف- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.

ب- دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.

پ- خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.

ت- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود.

تبصره ۱- دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادی تن دیگری در صورتی جایز است که او از نزدیکان دفاع کننده بوده یا مسئولیت دفاع از وی برعهده دفاع کننده باشد یا ناتوان از دفاع بوده یا تقاضای کمک نماید یا در وضعیتی باشد که امکان استمداد نداشته باشد.

تبصره ۲- هرگاه اصل دفاع محرز باشد ولی رعایت شرایط آن محرز نباشد اثبات عدم رعایت شرایط دفاع برعهده مهاجم است.

جرائمی که تا حدودی با جرم منازعه خیابانی مشابهت دارند:

جرم ضرب و جرح عمدی

مطابق با ماده 614 قانون مجازات اسلامی: هر کس عمداً به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دایمی‌ یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی ‌علیه گردد در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد چنانچه اقدام وی موجب اخلال در نظم ‌و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران گردد به شش ماه تا دو سال حبس محکوم خواهد شد و در صورت درخواست مجنی ‌علیه مرتکب ‌به پرداخت دیه نیز محکوم می شود.

تبصره – در صورتی که جرح وارده منتهی به ضایعات فوق نشود و آلت جرح اسلحه یا چاقو و امثال آن باشد مرتکب به سه ماه تا یک سال حبس ‌محکوم خواهد شد.

در خصوص تفاوت این دو جرم باید به این نکته اشاره کرد که در ضرب و جرح عمدی ممکن است قربانی یا آسیب دیده، اصلا قصد درگیری و شرکت در دعوا را نداشته باشد، ولی در جرم نزاع و درگیری اصولا قصد قبلی برای درگیری یا اراده دو طرف برای درگیری و نزاع وجود دارد.

قدرت نمایی، مزاحمت و اخاذی اشخاص به وسیله سلاح

مطابق با ماده 617 قانون مجازات اسلامی: هر کس به وسیله چاقو و یا هر نوع اسلحه دیگر تظاهر یا قدرت‌نمایی کند یا آن را وسیله مزاحمت اشخاص یا اخاذی یا تهدید قرار دهد‌ یا با کسی گلاویز شود در صورتی که از مصادیق محارب نباشد به حبس از شش ماه تا دو سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

اخلال در نظم عمومی

به موجب  ماده ی 618 قانون مجازات: هر کس با هیاهو و جنجال یا حرکات غیر متعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی گردد یا مردم را از ‌کسب و کار باز دارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

سخن آخر

آموزش مهارت­ های زندگی با تکیه بر مدیریت خشم و بالا بردن آستانه تحمل افراد، از نظر سلامت روانی، آنها را در وضعیت مصونیت از نزاع قرار می ­دهد. در حال حاضر خلا این آموزش ­ها در برنامه­ های رسانه­ ای و آموزشی کشور احساس می­ شود. امید است دست اندرکاران آموزش و پرورش کشور از همان دوره های ابتدایی کودکان و نوجوانان را با این مهارت ها آشنا نمایند.