یکی از مسائل متداولی که امروزه همه ما با آن آشنایی داریم, مسئله ی ازدواج صوری است.این مسئله به دلیل تمایل بسیاری از افراد جامعه به مهاجرت، امروزه بیشتر در کانون توجهات قرار گرفته؛ اما خیلی از افراد هیچ آگاهی درباره آثار و تبعات حقوقی و قانونی ازدواج صوری نداشته و بدون هیچ پیش زمینه ای به این جریان تن داده و خود را به دردسر می اندازند!
اگر می خواهید بدانید که آیا ازدواج صوری در عالَم حقوق امری صحیح و پذیرفته شده است یا خیر، باید به سراغ شرایط صحت نکاح رفته و ببینیم یک ازدواج باید چه ویژگی و مؤلفه هایی را داشته باشد تا بتوان به آن ازدواجی صحیح، شرعی و از همه مهم تر قانونی گفت؟!
ازدواج صحیح چه شرایطی را داراست؟
طبق ماده 190 قانون مدنی، هر معامله و قراردادی برای صحت نیاز به 4 پیش شرط اساسی داشته که بدون هر یک از این موارد عقد صحیح و نافذ نیست.با توجه به این که ازدواج نوعی قرارداد حقوقی، شرعی و از جهاتی مالی میان زن و مرد است که آن دو را به یکدیگر پیوند داده و سنگ بنای خانواده را تشکیل می دهد؛ پس عقد نکاح هم مشمول این ماده می شود.در ادامه یک به یک این شرایط را بررسی خواهیم کرد.
1-قصد و رضای طرفین
قصد اولین و مهم ترین شرط برای صحت یک معامله و یا قرارداد محسوب می شود، به گونه ای که فقدان آن به راحتی موحب بطلان قرارداد خواهد شد.قصد طبق مواد 190 و 191 قانون مدنی به معنای خواسته ای درونی است که باید به گونه ای ابراز شود، حال یا با لفظ یا با فعل!
پس فردی که فاقد قصد باشد و در شرایط خواب، بیهوشی، مستی و… بوده و اقدام به انعقاد عقد و یا قراردادی کرده باشد، طبق ماده 195 قانون مدنی معامله اش باطل است.
رضا یا همان رضایت را می توان مرحله ای قبل از قصد دانست که به معنای خواسته ای قلبی و درونی است که ممکن است ابراز هم نشود! فقدان رضا بر خلاف فقدان قصد، موجب بطلان عقد نمی شود، بلکه صرفاً آن را تبدیل به عقدی غیر نافذ کرده که امکان تنفیذ آن از سوی فرد ناراضی در آینده امکان پذیر است.ماده 1070 قانون مدنی صراحتاً این مورد را عنوان کرده: رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و…
2-اهلیت طرفین
اهلیت در یک تعریف حقوقی به معنای شایستگی است که قانون به افراد می دهد تا با آن بتوانند صاحب حق شده و آن را اجرا کنند و در مقابل وظایفی نیز بر گردن بگیرند.شخص اهل در اصطلاح باید دارای بلوغ، رشد و عقل باشد؛ این سه واژه بدین معنا هستند که فرد باید به سن بلوغ رسیده باشد، بتواند در مسائل مالی همسو با عقلانیت پیش رفته و هم چنین دیوانه و مجنون نباشد.
قانون مدنی هیچ محدودیتی برای ازدواج سفیه قرار نداده، زیرا ازدواج را بیشتر یک عقد غیر مالی می داند؛ اما ازدواج غیر بالغ و مجنون را تحت شرایطی صحیح می داند که نیاز به توضیح مفصلی داشته و جای بحث ما نیست.
3-موضوع نکاح
عقد نکاح باید دارای موضوع و جهت معینی باشد ؛ یعنی زن و مرد که طرفین عقد نکاح به حساب می آیند، باید کاملاً مشخص باشند، پس ازدواج با شخص مجهول صحیح نیست.ماده 1067 قانون مدنی به این مورد اشاره کرده است.اشتباه در یکی از طرفین نکاح، حق فسخ ازدواج را برای طرف مقابل تحت شرایطی ایجاد خواهد کرد.
4-جهت مشروع
جهات هر نوع قراردادی از جمله نکاح، باید مشروع باشد؛ یعنی زن و شوهر باید برای یک هدف مقدس با یکدیگر ازدواج کنند و اگر هدف نهایی شان از ازدواج با یکدیگر هدفی غیر مشروع باشد، ازدواج میان آن ها باطل است.
آیا ازدواج صوری ازدواج صحیحی است؟
حال به سوال اصلی و کلیدیمان می رسیم که آیا ازدواج صوری صحیح است؟ ابتدا باید چهار مورد مذکور را که شرایط صحت معامله بودند را با ازدواج صوری و ساختار آن تطبیق دهیم.
مهم ترین چیزی که فقدان آن در ازدواج صوری به وضوح احساس می شود، قصد ازدواج است.شاید لفظ بله ای که در ازدواج صوری گفته می شود، حاکی از قصد و رضای طرفین باشد؛ اما قصد درونی و حقیقیطرفیت عقد چیزی غیر از آن را اراده می کند.
در مورد بطلان چنین عقدی ماده 218 قانون مدنی صراحتاً عنوان می کند: هرگاه معلوم شود که معامله به قصد فرار از دین به طور صوری انجام شده، آن معامله باطل است.
جدای از این مورد، ازدواج صوری با قوائد شرعی دین اسلام نیز هم خوانی نداشته و نوعی ازدواج غیر شرعی به شمار می رود.مطابق ماده 233 قانون مدنی، یکی از شروطی که موجب بطلان عقد می شود، شرط خلاف مقتضای ذات عقد است که در این مورد خاص می توان به قرار عدم انجام وظایف زوجیت که زن و مرد پیش از ازدواج با یکدیگر بسته اند، اشاره کرد.
باید توجه کرد که وظایف زوجیت، اعمالی اعم از رابطه ی جنسی هستند؛ پس شرط عدم برقراری رابطه ی جنسی، خلاف مقتضای ذات عقد نبوده و موجب بطلان عقد نکاح نمی شود!
آیا ازدواج صوری جرم است؟
همانگونه که عنوان کردیم خیلی از افراد، آگاهی درباره ی پیامدهای ازدواج صوری ندارند و به امید بهتر شدن وضعیت فعلی شان به آن متوسل می شوند.اما باید گفت که بسیاری از حقوقدانان، ازدواج صوری را نوعی تقلب نسبت به قانون می دانند و آن را جرم انگاری می کنند.
تقلب نسبت به قانون بدین معناست که فرد با استفاده از وسایل و طُرُق قانونی، به دنبال دست یابی به هدفی غیر قانونی و نامشروع بوده که نوعی سوء استفاده از حق نیز به حساب می آید.مهم ترین ضمانت اجرای تقلب نسبت به قانون در کیس ازدواج صوری، بطلان ازدواج میان زن و مرد است.
در این بین اگر زن و مرد به بطلان ازدواج صوری ما بین خودشان آگاه باشند و با این حال رابطه ی جنسی با یکدیگر برقرار کنند، این رابطه مصداق زنا بوده و مشمول مجازات زنا می شود.اگر فرزندی هم از این ازدواج حاصل شود، نامشروع به حساب می آید.
در مقابل اگر زن و مرد عالِم به ازدواج صوری باشند، اما تصور کنند که به واسطه ی همین ازدواج صوری روابط جنسی میان شان مجاز است، دیگر بحث زنا و فرزند نامشروع به دلیل جهل آن ها از موضوع از بین رفته و رابطه ی میان آنان تبدیل یه وطی به شبهه و فرزند حاصل از این ازدواج ولد شبهه محسوب می شود.
با توجه به مطالب مذکور، در مقوله ی ازدواج صوری ازدواج همراه با کراهت قرار نمی گیرد؛ زیرا کراهت ناشی از نارضایتی درونی است، به گونه ای که هیچ فشار و اجباز بیرونی وجود ندارد؛ بلکه فرد تنها به دلایل شخصی مثل مسائل مالی و یا خانوادگی قصد ازدواج کرده؛ پس هم قصد و هم رضایت انجام این کار در او دیده می شود.
نکته ی دیگر این است که اکراه و کراهت دو مفهوم کاملاً متفاوت و متمایز از یکدیگر هستند. اکراه ناشی فشار های بیرونی است که منجر به عدم الرضا در فرد می شود و عقد نکاح را تبدیل به عقدی غیر نافذ می کند؛ اما همان گونه که گفتیم کراهت نوعی عدم خشنودی درونی است و هیچ ارتباطی با فشارهای خارجی نداشته؛ پس هیچ خللی برای عقد حتی از لحاظ رضایت و غیر نافذ بودن ایجاد نمی کند.
