یکی از مهم ترین منابعی که دولت ها سالیانه درآمد زیادی از آن به دست می آورند، مالیات است. این منبع درآمدی به حدی برای تمامی دولت ها ارزشمند تلقی می شود که پرداخت آن تبدیل به قانونی مهم در نظام های اقتصادی کشور ها شده و هر گونه امتناع و سرپیچی از آن مجازات های سنگینی در پی خواهد داشت. ما در پایگاه حقوقی یاسا قصد داریم اطلاعات مهمی درباره ی مالیات، انواع آن، پر کردن اظهارنامه ی مالیاتی و… در اختیار شما قرار دهیم.
مالیات چیست؟
افراد یک جامعه همواره در حال استفاده از خدمات، کالاها و امکانات اجتماعی هستند. استفاده از این خدمات در طولانی مدت موجب استهلاک و فرسایش آن ها می شود. به همین دلیل کشورها برای این که بتوانند این خدمات را در اختیار تمامی مردم و نسل های بعدی آن ها قرار دهند، شرط استفاده از این نوع امکانات را منوط به پرداخت هزینه ای توسط عموم مردم کرده است که به این هزینه، مالیات می گویند.
در واقع مالیات، انتقال بخشی از درآمد دستگاه های خدماتی جامعه یا سود فعالیت های اقتصادی به دولت است که برای تأمین هزینه های عمومی به کار برده می شود. این انتقال بلاعوض، بدون تعهدی از سوی دولت، به دستور قانون و به صورت اجباری صورت می گیرد. در ماده ی 51 قانون اساسی به قانونی بودن مالیات اشاره شده است.
در یک تعریف حقوقی در ماده ی 10 قانون محاسبات عمومی، مالیات این گونه تعریف شده است:
-«درآمد عمومی عبارت است از درآمد وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی و مالیات و سود سهام شرکت های دولتی و درآمد حاصل از انحصارات و مالکیت و سایر درآمدهایی که در قانون بودجه ی کل کشور تحت عنوان درآمد عمومی منظور می شود.»
انواع مالیات
مالیات بر اساس این که برای چه موضوعی تعیین شده باشد، از چه کسی گرفته شود و به چه نهادی پرداخت شود به چند نوع تقسیم می شود.
1-مالیات توزیعی و مالیات نرخی
مالیات توزیعی در واقع مالیاتی است که دولت در زمان تنظیم بودجه و از همان ابتدا، میزان کلی آن را که باید وارد خزانه شود مشخص می کند. در نهایت این میزان مشخص شده، میان آحاد جامعه تقسیم می شود. یعنی ابتدا میان استان ها، سپس میان شهرستان ها و بعد شهرها و در نهایت بخش ها تقسیم می شود.
مالیات نرخی، به سه دسته ی تناسبی، تصاعدی و تنازلی تقسیم می شود:
مالیات تناسبی نوعی مالیات ثابت است که میزان آن متناسب با درآمد افراد تغییر می کند. در واقع در این نوع مالیات، یک درصد ثابت از درآمد اشخاص کم می شود؛ طبیعتاً هر که درآمد بیشتری داشته باشد به تبع آن باید مالیات بیشتری پرداخت کند.
مالیات تصاعدی، مالیاتی است که نرخ آن بنا بر درآمد افراد تغییر می کند. یعنی هرچقدر درآمد شما بیشتر باشد، باید درصد بیشتری مالیات بپردازید. طبق نظر کارشناسان و متخصصان اقتصادی، این روش به عدالت مالیاتی نزدیک تر است.
مالیات تنازلی، مالیاتی است که بر روی کالاهای مصرفی اعمال می شود؛ در واقع این نوع مالیات، مالیاتی بر مصرف است که به طور ثابت بر روی کالاها گذاشته می شود.
2-مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم
این تقسیم بندی مالیات بر اساس وصول مالیات و جنبه ی موضوعی آن صورت گرفته است.
مالیات مستقیم: این نوع مالیات به طور مستقیم از اشخاص حقیقی و حقوقی گرفته می شود، به گونه ای که نام، مشخصات هویتی، منبع و مأخذ مالیاتی آن کاملاً مشخص است. این نوع مالیات شامل: مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی می شود.
مالیات بر درآمد: این نوع مالیات سالیانه و بر اساس دارایی های افراد برای آنان محاسبه می شود. در واقع افراد هر ساله باید گزارشی از درآمد سالیانه ی خود را تقدیم دستگاه های مربوطه کرده تا مشخص شود واجد شرایط پرداخت این نوع مالیات هستند یا خیر.
این مالیات شامل مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد مشاغل (که از اشخاص حقیقی گرفته می شود)، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد اتفاقی، مالیات بر درآمد حقوق و مالیات بر درآمد کشاورزی می شود.
مالیات بر دارایی: این مالیات بر روی دارایی و ثروت افراد اعمال می شود. در واقع مالیات بر روی اموالی است که در چرخش مالی سالیانه ی افراد جایگاهی ندارد و نوعی ثروت انباشته شده و راکد محسوب می شود.
این نوع مالیات در گذشته شامل: مالیات سالانه ی ملک، مالیات مستغلات مسکونی خالی از سکنه، مالیات بر زمین های بایر، مالیات بر ارث و مالیات حق تمبر می شد؛ اما طبق اصلاحیه ای که در سال 1380 تصویب شد، سه مورد اول حذف شد و امروزه فقط مالیات بر ارث و مالیات حق تمبر به عنوان زیر مجموعه ی مالیات بر دارایی باید پرداخت شوند.
مالیات غیر مستقیم: در این نوع مالیات و بر خلاف مالیات مستقیم، پرداخت کننده ها مشخص نبوده و هزینه بر روی کالاها و خدمات مصرفی اعمال می شود، نه درآمد، دارایی و یا ثروت افراد.
به دلیل این که پرداخت کننده ی این نوع مالیات شخص معینی نیست، پس انتقال آن به اشخاص دیگر بسیار متداول و آسان است. این نوع مالیات شامل: مالیات بر واردات کالا و مالیات بر مصرف و فروش می شود.
مالیات بر واردات: دولت ها به دلیل این که هم کسب درآمد کرده، هم از تولیدات داخلی و تولید کنندگان آن ها حمایت کنند، از افرادی که به واردات کالا مشغول هستند، مالیاتی غیر مستقیم دریافت می کند. این نوع مالیات شامل: مالیات بر حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر سود بازرگانی و مالیات بر خودرو وارداتی می شود.
-مالیات بر مصرف و فروش: مالیات بر مصرف و فروش، در واقع مالیاتی است که بر روی کالاهای مصرفی گذاشته می شود و افرادی که قصد استفاده و مصرف آن ها را دارند، باید هزینه ی آن را بپردازند. این نوع مالیات نوعی مالیات نامحسوس است؛ زیرا بر روی قیمت کالاها کشیده می شود و خیلی از مواقع پرداخت کننده ی مالیات متوجه نیست که طبق قانون، در حال پرداخت مالیات است.
این نوع مالیات شامل: مالیات بر فرآورده های نفتی، مالیات بر تولید الکل طبی و بهداشتی، مالیات بر فروش سیگار، مالیات بر خودرو، مالیات بر نقل و انتقال خودرو و مالیات بر ارزش افزوده می شود. عموم مردم آشنایی بیشتری با مالیات بر ارزش افزوده دارند.
اظهارنامه مالیاتی چیست؟
اظهارنامه ی مالیاتی، نوعی سند مالی است که نشان دهنده ی فعالیت یک ساله ی اشخاص حقیقی و حقوقی بوده و ااین افراد را به نوعی تبدیل به مؤدی مالیات می کند. این کارنامه، تاریخ عملکرد های مالی افراد را به ترتیب روز و تاریخ و حتی ساعت مشخص می کند.
در این کارنامه، میزان سود و زیان، هزینه ها، استهلاک و… مشخص شده است. این اظهارنامه باید پس از گذشت یک سال مالی و یا مالیاتی تکمیل شود. پر کردن اظهارنامه مالیاتی هم با خود اظهاری و توسط خود شخص و هم توسط سازمان امور مالیاتی کشور انجام می شود. این امر امروزه و با الکترونیکی شدن همه ی امور و در سامانه ی مخصوص آن به صورت خود اظهاری الکترونیکی انجام می شود.
سال مالیاتی چیست؟
سال مالیاتی در ایران، از تاریخ 1 فروردین تا 29 اسفند همان سال محاسبه تعیین شده است و اشخاص چه حقیقی و چه حقوقی موظف هستند که در پایان این سال مالیاتی که توسط دولت تعیین شده است، اطلاعات مالی خود را در طی این یک سال به سازمان امور مالیاتی تقدیم کنند.
در مقابل، سال مالی توسط شرکت ها و در اساسنامه ی آن ها تعیین می شود و یک سال کامل شمسی را در بر می گیرد. برای مسال: این سال مالی ممکن است برای یک شرکت از اول مرداد شروع شود و برای شرکتی دیگر از ابتدای اسفند! اگر بر اساس ماده 155 قانون مالیات های مستقیم، سال مالیاتی و سال مالی یک شخص با هم دیگر تطابق زمانی نداشته باشند، مبنای تشخیص مالیات این اشخاص، سال مالی آن ها است.
چگونه می توانیم یک اظهارنامه مالیاتی پر کنیم؟
نحوه ی پر کردن اظهارنامه مالیات، بنا بر این که اشخاص در گروه اول، دوم و یا سوم شغلی قرار گیرند، با یکدیگر متفاوت است.
1-برای پر کردن اظهارنامه مالیاتی، ابتدا باید نرم افزار مخصوص اظهارنامه ی مالیاتی را نصب کنید.
2-سپس وارد اولین صفحه ی آن شده و بر روی گزینه ی اظهارنامه ی جدید کلیلک کنید. بعد باید اطلاعات شخصی و هویتی خود و نوع فعالیت تان را وارد قسمت های مخصوص کنید.
3-سپس در قسمت «آیا شریک دارید» گزینه ی خیر را و در جایگاه «مؤدی مشمول»، گزینه ی گروه شغلی که هستید را ثبت کنید.
4-در مرحله ی بعد باید گزینه ی ثبت را زده تا اطلاعات شما بررسی و ثبت شوند. سپس صفحه ای برای شما ظاهر می شود که شامل اطلاعاتی ثبت شده است. اطلاعات قسمت های زرد رنگ را نمی توان تغییر داد ولی قسمت های سفید رنگ قابل ویرایش هستند؛ پس اگر مشاهده کردید که اطلاعات قسمت های سفید اشتباه هستند، آن ها را تصحیح کنید.
5-در صفحه ی سوم اطلاعاتی مثل سود و هزینه، وضعیت مالیات و فروش سال گذشته و… را باید پر کنید. در پر کردن این قسمت باید دقت زیادی به خرج دهید، زیرا تمامی سوالات بعدی و پرداخت و یا عدم پرداخت مالیات توسط شما، ارتباط مستقیمی با اطلاعات وارد شده در این قسمت دارند.
6-در صفحه ی چهارم باید اطلاعات مربوط به مؤدیان مالیات و دفاتر قانونی آن ها را وارد کنید.
7-اگر در یک مکان اجاره ای مشغول به کار هستید، ملزم به پر کردن صفحه ی پنجم خواهدی بود در غیر این صورت نیازی به پر کردن آن نیست…
8-در صفحه ی ششم، اطلاعاتی درباره ی کالاها وجود دارد که پس از تکمیل آن ها، نرم افزار به صورت خودکار قسمت های آبی را برای شما محاسبه می کند.
9-در صفحه ی هفتم، میزان فروش سالیانه ی شما مشخص شده است که با وارد کردن اطلاعات، برنامه میزان فروش خالص این سال و سال قبل شما تکمیل می شود.
10-در صفحه ی هشتم، هزینه و یا بهای تمام شده ی کالای آماده ی فروش شما از عدد به دست آمده در مرحله ی قبل کم شده و موجودی کالای پایان دوره ی شما به دست می آید.
11-در صفحه ی نهم تمام اطلاعات مورد نیاز درباره ی سود و زیان برای شما مشخص می شود که برخی از آن ها را باید پر کنید.
12-در صفحه ی دهم، اطلاعات مهم شما درباره ی ترازنامه وجود دارد.
13-صفحه ی یازدهم، مربوط به اشخاصی است که دارای برخی از معافیت های مالیاتی هستند، اگر جزو این افراد نیستید، از این صفحه عبور کنید.
14-در صفحه ی یازدهم، باید درآمدهای معافیت از مالیات را وارد کنید. در صورت نبود هیچ گونه معافیتی، نرخ صفر مالیاتی شامل شما می شود.
15-در صفحه ی سیزدهم، طبق ماده ی 172 قانون مالیات های مستقیم، تمامی اطلاعات لازم درباره ی کمک های مالی از جمله معافیت های مالیاتی شما قرار دارد.
16-اگر در اطلاعاتی که در صفحات گذشته وارده کرده اید، اشاره ای به معافیت مالیاتی کرده اید، صفحه ی چهاردهم برای شما فعال می شود.
17-در صفحه ی پانزدهم، باید اطلاعات مالیات هایی که در گذشته و به طور مقطوع پرداخت شده اند را وارد کنید.
18-در صفحه ی شانزدهم، لیست صادرات و واردات و ما به ازای آن ها برای شما فعال می شود که باید آن ها را تکمیل کنید.
19-در صفحه ی هفدهم، درآمدهای ناخالص خود را بر اساس اطلاعات وارد کرده ی قبلی مشاهده می کنید که بر اساس آن و به صورت خودکار سود و زیان شما محاسبه می شود.
20-صفحه ی هجدهم برای تکمیل اطلاعات صفحه ی هفدهم به کار می آید.
21-در صفحه ی نوزدهم، جدول محاسبه ی مالیاتی بر اساس تمامی اطلاعات قبلی که وارد کرده اید قرار دارد.
22-در صفحه ی بیستم، اظلاعات مکمل اظهارنامه، حسابرس و مدیر امور مالی درج می شوند.
23-پس از بررسی تمامی اطلاعات وارد کرده و اطمینان از صحت آن ها، در نهایت اظهارنامه مالیاتی تکمیل شده ی خود را به سازمان امور مالیاتی به صورت الکترونیکی ارسال کنید.
