زمانی که فردی فوت کرده و از دنیا می رود، رابطه او با دنیا و کلیه متعلقاتش قطع خواهد شد. فرد فوت شده دیگر صاحب اموال خود نبوده و تمام آن ها به وراث متوفی به ارث خواهد رسید. نزدیکترین افراد متوفی مانند همسر و فرزندان تا بستگانی همچون عمو، دایی، خاله و عمه همه جزء وراث شناخته می شوند. اگر فرد فوت شده دارای همسر و فرزند نباشد، ارث به خویشاوندان درجه دو تعلق خواهد گرفت. حال باید دید اموال متوفی چگونه بین وراث تقسیم شده و نحوه مشخص شدن 1/3 اموال فرد فوت شده چگونه خواهد بود.
تعریف ارث و وارث
ارث یکی از احکام و قواعد مهمی است که در قانون این گونه تعریف شده است: “ارث مالی است که پس از فوت یک فرد به بازماندگان او تعلق خواهد گرفت. براساس مقررات قانونی ارث شامل انتقال قهری حقوق و دارایی متوفی به ورثه می باشد.” زمانی که شخصی از دنیا برود و کلیه دیون او از اموالش پرداخت شود، می توان برای تقسیم ارث اقدام کرد. پس برای تقسیم سهم الارث باید در ابتدا هزینه های کفن و دفن فرد و بدهی های او پرداخت شود. به افرادی که از شخص فوت شده مالی را به ارث ببرند، وارث یا ورثه می گویند. میزان سهم الارث هر یک از وراث بستگی به میزان نزدیکی و قرابت با متوفی دارد. در اینجا براساس درجه نزدیکی، به میزان ارث هریک از افراد اشاره داریم:
- خویشاوندان شامل پدر، مادر، فرزند و یا نوه: پدر و مادر از نزدیکترین افراد هر شخصی به حساب می آیند. از این رو اگر پدر و مادر فرد متوفی در قید حیات باشند، از ارث فرزند خود سهمی را خواهند برد. میزان این سهم در حالتی که متوفی دارای فرزند باشد با زمانی که متوفی فرزندی نداشته باشد، متفاوت خواهد بود.
- متوفی دارای فرزند یا نوه نباشد: در صورتی که فرد متوفی پدر و مادرش هر دو در قید حیات باشند و دارای فرزند یا نوه نباشد، مادر یک سوم و پدر دو سوم از اموال فرزندشان را به ارث خواهند برد. در صورتی که مادر متوفی دارای حاجب باشد (یعنی شخصی که میزان سهم الارث مادر را کمتر بداند)، یک ششم از اموال به مادر به ارث رسیده و مابقی برای شخص پدر خواهد شد.
- متوفی دارای فرزند یا نوه باشد: اگر فرد متوفی دارای پدر، مادر، فرزند و یا نوه باشد، شرایط کمی پیچیده تر خواهد شد. اگر شخص متوفی پدر و مادرش با چند دختر موجود باشد، دخترها شامل دو سوم ترکه خواهند بود که به مساوات بینشان تقسیم می شود. برای پدر و مادر نیز یک ششم سهم اختصاص یافته و مابقی آن بین وراث دیگر به نسبت فرض آنها تقسیم می شود. اگر مادر حاجب داشته باشد، چیزی از اموال فرزندش به ارث نخواهد برد.
سهم الارث دختر
اگر فرد متوفی تنها دارای یک فرزند دختر بوده باشد، دختر نصف ترکه را به ارث خواهد برد. پدر و مادر متوفی نیز (در صورتی که در قید حیات باشند) از مابقی سهم الارث فرزندشان ارث دریافت خواهند کرد. اگر متوفی بیش از یک دختر داشته باشد، دختران هرکدام دو سوم از ترکه را به ارث برده و مابقی به وراث دیگر تعلق خواهد گرفت. در شرایطی که متوفی فقط دارای فرزند دختر بوده و وارث دیگری مانند پدر و مادر نداشته باشد، تمام ترکه به دختران او خواهد رسید.
سهم الارث پسر
در صورت وجود یک یا چند پسر برای متوفی، یک سوم اموال به پدر و مادر رسیده و مابقی بین فرزندان پسر به مساوات تقسیم خواهد شد. اگر هم متوفی بجز فرزندان پسر در طبقه اول وارث دیگری نداشته باشد، تمام ترکه به پسران خواهد رسید. در شرایطی که فرد متوفی دارای فرزند دختر و پسر بوده باشد و پدر و مادرش در قید حیات باشند، یک سوم اموال به پدر و مادر و مابقی به فرزندان خواهد رسید. در اینجا فرزند پسر، دو برابر فرزند دختر ارث خواهد برد.
سهم الارث نوه
نوه یا اولاد اولاد از نظر خویشاوندی با متوفی در طبقه اول قرار دارند. نوه متوفی تنها در صورتی از جد خود چیزی به ارث می برد که متوفی فرزندی نداشته باشد. همچنین نوه پسری دو برابر نوه دختری به ارث خواهد رسید.
خویشاوندان شامل اجداد، برادر، خواهر و فرزندان آن ها
در صورتی که متوفی دارای وراثی از طبقه اول (مادر، پدر، فرزند و نوه) نباشد، ارث به خویشاوندان طبقه دوم یعنی خواهر، برادر، فرزندان آنها و پدربزرگ و مادربزرگ خواهد رسید. پس اگر افرادی از طبقه اول وجود داشته و ترکه بین آنها تقسیم شود، دیگر مالی به خویشاوندان طبقه دوم نخواهد رسید. در اینجا به میزان سهم الارث هرکدام از افراد این طبقه به طور مجزا اشاره خواهیم داشت.
- سهم الارث پدربزرگ و مادربزرگ: اگر شخص متوفی تنها دارای پدربزرگ و مادربزرگ بوده باشد، تمام ارثیه به آنها تعلق خواهد گرفت. در اینجا اگر پدربزرگ و مادربزرگ متوفی هم از سمت پدر و هم از سمت مادر باشند، یک سوم اموال به جد و جده مادری و دو سوم آن به جد و جده پدری خواهد رسید. اگر متوفی دارای خواهر و برادر نیز بوده باشد، دو ثلث آن به وراثی می رسد که از سمت پدر قرابت داشته و یک ثلث آن به وراثی می رسد که از سمت مادر قرابت داشته باشند.
- سهم الارث خواهر و برادر: اگر متوفی دارای برادران و خواهران از پدر و مادرش (تنی) باشد، برادران و خواهران پدری (ناتنی- از سمت پدر) چیزی به ارث نخواهند برد. اگر هم متوفی دارای برادر و خواهر از پدر و مادر خود نباشد، تمام ارث به برادران و خواهر پدری خواهد رسید. در صورتی که وراث متوفی شامل چند برادر و خواهر از یک پدر و مادر و یا چند برادر و خواهر از سمت پدری باشد، ترکه بین آن ها بلاسویه تقسیم می شود. همچنین حصه آقایان دو برابر خانم ها خواهد بود. در صورت وجود خواهر و برادران مادری نیز ترکه به صورت مساوی بین آن ها تقسیم خواهد شد.
- سهم الارث فرزندان خواهر و برادر: در صورتی که خواهر و برادر متوفی در قید حیات نباشند، فرزندان آنها جزو وراث متوفی تلقی می شوند. خواهرزاده ها و برادرزاده ها به صورت شخصی چیزی به ارث نمی برند؛ اما در این حالت جایگزین خواهر و برادر متوفی هستند و به جانشینی از آن ها ارث خواهند برد.
- خویشاوندان شامل عمو، عمه، خاله، دایی و فرزندان آن ها
در صورتی که شخص متوفی دارای خویشاوندی از طبقه اول و دوم نباشد، ارث به خویشاوندان دسته سوم تعلق خواهد گرفت. در صورتی هم که شخص عمو، عمه، خاله یا دایی متوفی در قید حیات نباشند، ارث به پسر عمو، پسر عمه و … خواهد رسید. اگر عمه و عموها متوفی می باشند، به هرکدام از آنها یک سوم ارث خواهد رسید و مابقی به عمو و عمه ابوینی می رسد. اگر متوفی دارای خاله، دایی، عمه و عمو باشد، یک سوم اموال به اخوال (خاله و دایی) و باقی بین اعمام (عمه و عمو) تقسیم خواهد شد.
[sc_fs_faq html=”true” headline=”h2″ img=”” question=”سهم الارث برای زوج و زوجه به چه صورت است ؟ ” img_alt=”” css_class=””] اگر متوفی دارای فرزند یا نوه نباشد، نصف اموال به زوج خواهد رسید و اگر دارای فرزند یا نوه باشد، یک چهارم عاید زوج خواهد شد. برای شخص زوجه (زن) نیز نحوه سهم الارث بدین گونه خواهد بود: اگر زوجه دارای فرزند یا نوه نباشد، یک چهارم از اموال منقول و یک هشتم از اموال غیر منقول متوفی را به ارث خواهد برد. در صورتی هم که زوجه دارای فرزند باشد، یک هشتم از اموال منقول و یک هشتم از اموال غیر منقول را به ارث خواهد برد. [/sc_fs_faq]
مراحل انحصار وراثت
برای انحصار وراثت باید به یک مرجع صالح مراجعه کرد. مرجع صالح طبق قانون، همان شورای حل اختلاف محل اقامت متوفی می باشد. شخصی که قصد دارد برای انحصار وراثت اقدام کند، باید به این مرجع مراجعه کرده و تمام اطلاعات خود و متوفی را کتبا نوشته و تحویل دهد. از جمله اطلاعات لازم برای این کار، لیست کردن تمام دارایی های منقول و غیر منقول شخص متوفی است. این لیست باید بعد از تکمیل به اداره دارایی محل سکونت متوفی داده شود. بعد از این مرحله در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار یک آگهی چاپ خواهد شد تا اگر متوفی وراث دیگری دارند، به اطلاع مرجع برسد.
اگر بعد از گذشت یک ماه شخصی اعتراض و پیگیری نکند، دادگاه تشکیل شده و گواهی انحصار وراثت صادر خواهد شد. البته شایان ذکر است در صورتی که متوفی دارای اموال بیش از 50 میلیون تومان باشد، نیازمند نشر آگهی بوده و گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می شود. اما اگر اموال متوفی کمتر از 50 میلیون تومان باشد، خود شورای حل اختلاف برای صدور گواهی اقدام خواهد کرد. مدت زمان لازم برای انحصار وراثت با اموال کمتر از 50 میلیون تومان، بین 3 تا 7 روز کاری خواهد بود. این قانون مطابق بخشنامه 38384 مورخ 7/7/1399 وزارت دادگستری بوده و امکان تغییر آن وجود خواهد داشت.
مدارکی که برای درخواست انحصار وراثت باید ارائه شود، شامل گواهی فوت، استشهادیه محضری، شناسنامه متوفی، شناسنامه وراث، عقدنامه یا رونوشت آن، وصیت نامه در صورت وجود و گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی است. اگر شناسنامه یکی از وراث در دسترس نبوده و یا آن شخص همکاری لازم برای انحصار وراثت را نداشته باشد، شورای حل اختلاف از اداره ثبت احوال در این خصوص استعلام خواهد گرفت.
