حضانت فرزند یکی از مسائلی است که زوجین هنگام طلاق با آن درگیری بیشتری پیدا می‌کنند و معمولا هر دوی آن‌ها تمایل به گرفتن حضانت دارند. این مسئله در حقوق ما مورد بررسی قرار گرفته و همچنین در فقه شیعی درباره این مسئله بیاناتی اعلام گردیده است.
حضانت فرزند چیست؟
در حالت کلی به نگهداری و سرپرستی از طفل توسط پدر و مادر وی حضانت می‌گویند. در مفهوم عامه به آن حق حضانت گفته می‌شود اما با توجه به مفاد قانون مدنی متوجه می‌شویم که این یک حق و تکلیف است که قانونگذار بر عهده والدین قرار داده است.
اگر بخواهیم این کلمه را ریشه‌یابی کنیم باید بیان نماییم که حضانت از “حضن” گرفته شده است و در لغت به معنای بغل گرفتن کودک، پرورش دادن و پروریدن وی می‌باشد.
در اصطلاح نیز حضانت عبارت است از حمایت جسمی و عاطفی از کودک و نگهداری از او توسط اشخاصی که با توجه به قانون برای این کار در نظر گرفته شده‌اند و مناسب آن هستند.
شرایط حضانت فرزند
با توجه به اینکه برعهده گرفتن حضانت یکی از بزرگترین مسائلی است که بر رشد و تربیت کودک تاثیر می‌گذارد، انتخاب فرد مناسب برای انجام این وظیفه نیز بسیار حائز اهمیت است و باید با دقت فراوانی صورت بگیرد.
با توجه به قوانین مربوط به حضانت در جمهوری اسلامی، حضانت فرزند تا 7 سالگی برعهده مادر و پس از آن برعهده پدر می‌باشد. این قانون در رابطه با دختر و پسر یکسان است و اینگونه نیست که در رابطه با سن حضانت و شرایط آن به صورت کلی تفاوتی وجود داشته باشد.
در رابطه با جزئیات قابل بیان است که از هفت سالگی تا سنین بالاتر حضانت دارای شرایط متفاوتی می‌شود که در ادامه به تفصیل توضیح می‌دهیم و به طور کامل بررسی می‌کنیم.
حضانت فرزندان در طلاق توافقی
در رابطه با حضانت، لازم به ذکر است که دادگاه موظف است که درباره آن تصمیم‌گیری نماید و این تصمیم در طلاق‌های گوناگون متفاوت می‌باشد.
برای مثال در طلاق توافقی زوجین می‌توانند درباره تمام مسائل مربوط به حضانت اعم از اینکه چه کسی کودک را نگه دارد و ملاقات کودک با پدر و مادر خود چند بار در هفته باشد، توافق کنند.
این توافق بسیار مهم است و از بروز مشکلات احتمالی آینده جلوگیری می‌کند. بنابراین بهتر است که زوجین توافق خود را به دادگاه اعلام نموده تا با توجه به آن عمل کنند و هرگونه تخطی از این توافق ضمانت اجرا به همراه دارد.
حضانت فرزند دختر و پسر بعد از بلوغ
همانطور که بیان شد، حضانت فرزندانی که والدین آن‌ها پیش از سن بلوغ آن‌ها اقدام به طلاق و جدا شدن از یکدیگر نمایند تا هفت سالگی به عهده مادر و پس از آن برعهده پدر می‌باشد.
اما نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که این حضانت فرزندان پس از رسیدن به سن بلوغ وارد کرحله جدیدی می‌شود و شرایط متفاوتی را دارا می‌شود و قواعد خاص خود را دارد.
حضانت فرزند دختر و پسر بعد از بلوغ به انتخاب خودشان می‌باشد. به این منظور که دختران پس از 9 سالگی و پسران پس از 15 سالگی مخیر هستند که فرد موردنظر خود را برای ادامه زندگی با وی انتخاب نمایند.
حضانت فرزند در اسلام
تمامی این قواعد و قوانینی که در رابطه با حضانت فرزند پس از طلاق وجود دارند از فقه شیعی اقتباس گردیده‌اند. با توجه به آیات و روایات، شیر دادن به فرزند و نگاهداری از وی تا دو سالگی برعهده مادر است و پس از آن پدر موظف است که خوراک و پوشاک وی را تهیه نماید.
در حالت کلی این حضانت در قواعد اسلامی به معنای اولویت در نگهداری از فرزند است و به گونه‌ای نیست که بگوییم حتما باید این اتفاق بیوفتد و حضانت فرزند را پدر برعهده بگیرد.
با این وجود در قانون مدنی و قوانین دیگر حق حضانت فرزند به پدر اعطا گردیده و معمولا مادر با سختی و دوندگی فراوان می‌تواند رضایت پدر را به دست آورده و حضانت فرزند خود را عهده‌دار شود.
مواد مربوط به حضانت در قانون مدنی
قانونگذار در قانون مدنی به مسئله حضانت توجه زیادی داشته است و مواد مختلفی را در رابطه با این موضوع پیش‌بینی کرده است. بنابراین می‌توان بیان نمود که تقریبا تمامی مسائل مربوط به حضانت در این قانون آمده و مورد بررسی قرار گرفته است.
در ادامه مواد مربوط به حضانت فرزند را بررسی می‌نماییم:
- ماده 1168: نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.
- ماده 1169: برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره: بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می‌باشد. (اصلاحی ۸/۹/۱۳۸۲ مجمع تشخیص نظام)
- ماده 1170: اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود.
- ماده 1171: در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.
- ماده 1172: هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده‌ی آن‌هاست از نگاهداری او امتناع کنند، در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی‌العموم، نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هر گاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تأمین کند.
- ماده 1173: هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضاییه تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.
موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:
- اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار
- اشتهار به فساد اخلاق و فحش
- ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی
- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی‌گری و قاچاق
- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف
- ماده 1174: در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی‌باشد حق ملاقات طفل خود را دارد تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن‌ها در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.
- ماده 1175: طفل را نمی‌توان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با اوست گرفت مگر در صورت وجود علت قانونی.
- ماده 632: اگر کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند امتناع کند به مجازات از سه ماه تا شش ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.
حضانت فرزند بعد از فوت پدر
در رابطه با حضانت فرزند پس از فوت پدر، باید بیان نماییم که اولویت برعهده گرفتن حضانت با مادر است و وی می‌تواند به طور کامل نگهداری از فرزند را انجام دهد.
اما پرسشی که پیش می‌آید این است که اگر مادر وی نیز فوت کند در این صورت وضعیت حضانت چگونه است و چه کسی آن را عهده‌دار می‌شود؟ در پاسخ باید بیان نماییم که جد پدری دارای اولویت هستند و پس از مادر حضانت فرزند را برعهده می‌گیرند.
اگر فرزند دارای جد پدری نباشد اقرباء او به ترتیب از نزدیک‌ترین‌ها حضانت وی را برعهده می‌گیرند.
منع قانونی ملاقات با فرزند
منع ملاقات فرزند تحت حضانت توسط فرد عهده‌دار حضانت، قانونی است و با ارائه دادخواست ملاقات به دادگاه امکان‌پذیر می‌گردد.
بنابراین اگر فردی که حضانت فرزند را عهده‌دار نیست بتواند از طریق دادگاه اجازه ملاقات با فرزند را بگیرد، می‌تواند آن را در یک مکان با حضور ناظر انجام دهد.
لازم به ذکر است که اگر مادر یا پدر صلاحیت ملاقات با فرزند را نداشته باشند و مثلا معتاد باشند یا به هر دلیلی منع ملاقات برای آن‌ها وجود داشته باشد، این منع قانونی می‌شود و در صورت عدم اجرا، ضمانت اجرا بر آن حاکم می‌شود.
نحوه گرفتن حضانت فرزند توسط مادر
در حالت کلی با توجه به چیزهایی که تا الان بیان نمودیم، حضانت فرزند پس از طلاق بر اساس مصلحت او به پدر یا مادرش سپرده می‌شود اما در اصل اولویت با پدر برای عهده‌دار شدن حضانت می‌باشد.
مادر می‌تواند دادخواست خود را به دادگاه ارائه نماید تا پس از انجام بررسی‌ها، درصورتی که صلاحیت مادر برای دارا شدن حضانت بیشتر بود، این وظیفه را عهده‌دار شود.
مادر همچنین می‌تواند مشکلات و عدم صلاحیت پدر برای نگهداری از فرزند را ثابت نماید و دلایل و مدارک را به دادگاه ارائه کند. اگر هرکدام از شرایط موجود در ماده 1173 قانون مدنی احراز گردد، حضانت دیگر برعهده پدر نخواهد بود و براساس اولویت به مادر سپرده می‌شود.
نفقه در حضانت فرزند توسط مادر
با توجه به اینکه فرزند و همسر واجب‌النفقه هستند، می‌توان بیان نمود که این واجب‌النفقه بودن پس از طلاق از زن ساقط می‌شود اما در رابطه با فرزندان اینگونه نیست و به شکل گذشته ادامه پیدا می‌کند.
بنابراین در صورتی که حضانت فرزند برعهده پدر باشد باید به وی نفقه پرداخت کند و نیازهای متعارف و دیگر موارد مربوط به مواد قانونی را برای وی فراهم نماید. این وضعیت در رابطه با زمانی که فرزند با مادر خود زندگی می‌کند و حضانت وی برعهده مادر است نیز به همین صورت می‌باشد.
نتیجه اینکه حضانت فرزند و اینکه چه کسی عهده‌دار آن است حائز اهمیت نیست و در هر صورت خرج زندگی فرزند با پدر خود می‌باشد و باید به صورت ماهیانه مبلغی را به وی اعطا نماید.
حضانت فرزند در صورت ازدواج مجدد مادر
در قسمت مواد قانونی مربوط به حضانت فرزند مشاهده کردیم که در ماده 1170 قانون مدنی در رابطه با حضانت فرزند پس از ازدواج مجدد مادر آمده است و آن را بررسی می‌کنیم.
اگر مادر موفق شود که پس از طلاق و جدایی از همسر خود حضانت فرزند را عهده‌دار شود، این حق برای وی مطلق نیست و شروطی در این باره وجود دارد و با توجه به این ماده، جنون و ازدواج مجدد از شروط آن است.
با توجه به این مسئله، اگر مادر مجددا ازدواج کند حق حضانت به پدر تعلق می‌گیرد و دیگر برعهده مادر نیست اما می‌تواند با حکم دادگاه یا توافق طرفین، فرزند خود را ملاقات نماید.
مزایای اخذ حضانت فرزند
در رابطه با اخذ حضانت فرزند باید بگوییم که معمولا تمام پدرها و مادرها در پی آن هستند و گرفتن آن برایشان مطلوب تلقی می‌شود. این موضوع در رابطه با اخذ حضانت توسط مادر نمود بیشتری پیدا می‌کند.
به همین منظور بسیاری از مادران پس از طلاق به دلیل وجود روابط عاطفی میان خود و فرزندانشان برای اخذ حق حضانت تلاش می‌کنند و سعی می‌کنند که رابطه عاطفی خود و فرزندشان را رو به انحطاط نبرند.
بزرگترین مزیت اخذ حضانت فرزند این است که پدر یا مادر که حضانت را اخذ می‌کند می‌داند که با تربیت فرزند به بهترین شکل ممکن؛ حتی‌الامکان از بروز مشکلات عاطفی و روحی روانی در فرزند جلوگیری می‌نماید.
مدارک لازم برای گرفتن حضانت
برای گرفتن حضانت فرزند نیاز است که مدارکی به دادگاه اعطا گردد که با استفاده از آن‌ها درخواست اخذ حضانت ثبت گردد.
- مدارک موردنیاز در ادامه آمده است:
- تصویر مصدق شناسنامه (اختیاری)
- تصویر مصدق سند طلاق (اختیاری)
- تصویر مصدق سند ازدواج (اختیاری)
- درنهایت شایان ذکر است که به همراه داشتن و ارائه کارت ملی جهت احراز هویت و کارت عابر بانک جهت پرداخت هزینه دادرسی الزامی است.
در صورت عدم به همراه داشتن و وجود مدارک اختیاری مذکور، می‌توانید یکی از مواردی که در ادامه آمده است را جایگزین نمایید:
- اتیان سوگند
- تحقیقات محلی
- شماره پرونده استنادی
- شهادت شهود و مطلعین
- درخواست استعلام
- استعلام نظر پزشکی قانونی
- درخواست جلب نظر کارشناس
- سایر دلایل و منضمات
وکیل حضانت فرزند
حضانت فرزند و اخذ آن به خصوص توسط مادر دارای مشکلات گوناگونی می‌باشد و برای اخذ آن لازم است که یک فرد خبره و آگاه به قوانین و مقررات اقدام نماید.
بنابراین درست است که هر شخصی می‌تواند به تنهایی برای اخذ حضانت اقدام کند اما لازم است بدانید که اقدام به صورت فردی و بدون دارا بودن اطلاعات دقیق و تخصصی در رابطه با این مسئله باعث می‌شود که ارائه دادخواست با کیفیت مدنظر همراه نباشد.
بهره‌گیری از کمک یک وکیل و حقوق‌دان خبره باعث می‌شود که با ادله اثباتی محکم برای عدم صلاحیت پدر یا مادر در نگهداری فرزند و همچنین مدارک دقیق و لازم دادخواست خود را به دادگاه ارائه داده و حق حضانت را دریافت نمایید.
بنابراین بهتر است که برای تسریع روند دادرسی و اخذ رای مثبت دادگاه، از مشاوره‌ها و کمک یک وکیل خبره و حقوق‌دان کمک بگیرید. به همین منظور می‌توانید از وکلا و مشاورین یاسا استفاده نمایید و مشاوره دریافت کنید.
ویژگی‌های وکیل متخصص حضانت فرزند
وکیل تخصصی حضانت فرزند دارای چند ویژگی بارز است که می‌توانید در انتخاب وکیل خود به آن دقت نمایید. در حالت کلی یک وکیل متخصص و آگاه، به تمامی قوانین و مقررات موضوع مربوطه و همچنین تغییرات آن‌ها اشراف دارد.
وکیل دارای مهارت، همواره در پی این است که مسائل را پیگیری نماید و از هیچ تلاشی برای تسریع روند رسیدگی به پرونده دریغ نمی‌کند.
وکلای متخصص معمولا دارای تجربیات فراوانی در همان زمینه‌ها هستند و پرونده‌های گوناگون و مشابه آن‌ها را حل کرده‌اند. بنابراین می‌توانید این ویژگی‌ها و ویژگی‌های دیگر را بررسی نمایید و درصورتی‌که فرد موردنظر خود را پیدا کردید، با خیال راحت رسیدگی به پرونده را به وی بسپارید.
وکیل حضانت در یاسا
شما می‌توانید از طریق یاسا وکیل حضانت موردنظر خود را انتخاب کنید. این بستر این امکان را فراهم کرده است که افراد بتوانند از میان وکلای متعدد با بررسی ویژگی‌ها و سوابق هرکدام، وکیل موردنظر خود را پیدا کنند.
همچنین این امکان وجود دارد که وکیل را براساس حیطه کاری انتخاب نمایید تا آن وکیل به صورت تخصصی روی نوع پرونده شما اشراف کامل داشته باشد.
انتخاب وکیل براساس محل زندگی نیز ممکن می‌باشد. برای مثال فردی که در شهر دیگری به جز تهران زندگی می‌کند ملزم نیست که وکیل خود را از تهران انتخاب کند و فقط به شکل تلفنی و آنلاین با وی در ارتباط باشد.
هر فردی می‌تواند از شهر محل سکونت خود وکیل مناسب را در یاسا انتخاب کرده و در صورت نیاز به شکل حضوری به وی مراجعه کند.
