علامت تجاری(نشانه تجاری) یا نشان بازرگانی، اعم است از هر گونه رنگ، تصویر و نشانه ای که نشانگر یک محصول یا خدمت می باشد و برای تمایز آن محصول یا خدمت از دیگر محصولات و خدمات مشابه بکار می رود . علامت تجاری درصورت ثبت شدن دارای اعتبار حقوقی بوده و تحت حمایت قانون قرار می گیرد.
تاریخچه
نشانه‌های تجاری کوزه‌گران در مصر باستان و منطقه کورینت (Corinth) یونان باستان، قدمت استفاده از نشانه به عنوان علامت مشخصه تجاری را به ۴۰۰۰ سال می‌رساند. در حدود دو هزار سال پیش، صنعتگران چینی نام خود را در داخل یک نیم‌دایره (بعدها مربع) بر پشت ظروف چینی تولیدی خود به عنوان نشانه تجاری بکار می‌برده‌اند. این علایم طی قرون بعد جای خود را به نقش حیواناتی چون زنبور عسل و کَله ِ شیر سپردند.
در قرن دوازدهم میلادی با پیشرفت بازرگانی، نشانه‌های تجاری کم کم بر روی اسناد و مدارک بازرگانی نیز نقش بستند. تاریخچه و جزئیات مرتبط باعلامت تجاری – در سال ۱۳۶۳ میلادی بنا به فرمان ادوارد سوم (پادشاه انگلستان) استفاده از نشانه‌های تجاری برای برخی از صنعتگران اجباری شد. اولین نمونه استفاده از نشانه تجاری توسط یک ناشر، مربوط به سال ۱۴۵۷ میلادیست.
اجزای نشانه
بطور کلی تمامی نشانه‌های تجاری را از لحاظ اجزای تشکیل دهنده، می‌توان به پنج گروه اصلی تقسیم نمود.
- نشانه‌هایی که شکل اصلیشان را از حروف می‌گیرند. (نشانه شرکت آی‌بی‌ام یا زمزم)
- نشانه‌هایی که نام (یا محصول) شرکت را به شکلی معما گونه مطرح می‌کنند. برای مثال سه قطعه الماس بکار رفته در نشانه شرکت میتسوبیشی (Mitsubishi) در زبان ژاپنی نمایانگر سه‌گانه (Mitsu) و الماس‌ها (hishi) می‌باشد و بصورت مرکب تلفظ آن تغییر می‌کند.
- نشانه‌هایی که بر اساس نشانه‌های ترسیمی و یا تصوری، نشان‌دهنده نام یا فعالیت شرکت هستند. ثبت علامت تجاری (هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران هما و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)
- نشانه‌هایی که براساس نشانه‌های ترسیمی و حروف طراحی شده‌اند و ترکیبی از انواع یک و سه هستند.
- نشانه‌هایی که شعار یا پندار جدیدی خلق می‌کنند و یا به آن دامن می‌زنند. برای مثال بانکی ژاپنی نماد یک قلب سفید را در مربعی سیاه بعنوان نشانه خود برگزید و بر این اساس بر خدمات صمیمانه خود تاکید نمود.
نکات طراحی
در طرح و انتخاب علامت باید به هدف شرکت، طبیعت آن، هماهنگی نشانه با رسانه‌هایی که قرار است نشانه در آنها بکار رود، وجوه تمایز آن با نشانه‌های دیگر، قابلیت تشخیص آن از سایر نشانه ها، همگامی با زمان، ماندگاری در ذهن، قابلیت جلب اعتماد آن و قابلیت درک توسط فرهنگهای گوناگون توجه نمود. همچنین باید دقت نمود که طرح ممکن است پس از الصاق بر محصول، از هر سو و جهتی دیده شود و نباید در جهات دید گوناگون، تاثیر منفی در مخاطب ایجاد نماید. بطور کلی مراحل طراحی یک نشانه تجاری به این شرح است:
- درک نظر و خواست سفارش دهنده و مصرف کننده
- شناخت و آشنایی با موضوع
- جستجوی اشارات بصری و تصویری درست از مطلب
- ترکیب اشارات در نقش
- تنظیم مجموعه فوق
تغییر نشانه تجاری
بسیاری از علایم تجاری در طول زمان تغییر می‌یابند. تغییر نشانه تجاری کوکاکولا از شکل دایره به مربع در اواخر دهه شصت میلادی، یکی از معروف‌ترین این تغییرات بود. در اواخر دهه هشتاد میلادی هواپیمایی ژاپن نیز، نماد خود را از درنای آشنا به کلمه (JAL)ثبت علامت تجاری- تغییر داد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد وقتی یک نشانه تجاری تازگی و جلوه خود را ازدست می‌دهد، همگام با تحولات اجتماعی و تغییر سلیقه مردم تدریجاً تغییر می‌نماید.
همانندی نشانه‌های تجاری
گاهی تشابه میان نشانه‌های تجاری، موجب بروز شک و تردید و حتی گاهی بروز مشکلات حقوقی می‌شود. گاهی ضرورت حفظ سادگی علایم، منجر به همانندی آنها می‌گردد. در اغلب موارد قوانین کشورهای مختلف هرگونه مشابهت کلی تصویر، مشابهت ظاهری تصویر و مشابهت با وجود تفاوت زاویه را ممنوع نموده است.
از سوی دیگر، در طراحی نشانه به دلیل خلاصگی و محدودیت طرح، هر تغییر کوچکی سبب ایجاد ویژگی‌ها و فضاهای جدید می‌شود. چنین امری را نباید با سرقت ادبی آمیخت.
