یکی از خدمات مهم در زمینه تامین اجتماعی پرداخت مقرری بیمه بیکاری است. این حمایت به لحاظ سازوکار حساس و پرهزینه آن در مراتب نسبتا بالایی از نظر ارائه خدمات تامین اجتماعی قرار میگیرد و کشورهایی که این نوع حمایت را در نظام اقتصادی و اجتماعی خود به کار گرفته اند تعداد قابل توجهی را شامل نمیشوند. عموما زمانی استفاده از حمایت های بیمه بیکاری اتفاق میافتد که کشور به لحاظ اقتصادی و منابع مالی به سطح قابل قبولی از بالندگی و رشد رسیده باشد، تا بتواند هزینه های قابل توجهه آن را به دوش بکشد. در منطقه آسیا تنها 4 یا 5 کشور به ارائه این خدمات می پردازند، که ایران یکی از آنهاست. حمایت های مربوط به بیکاری در کشورها به دو صورت است:
- پرداخت مقرری بیمه بیکاری بر اساس سازوکار بیمه ای
- و کمک به بیکاران از طریق منابع عمومی و مالیات.
در روش اول که در ایران نیز استفاده میشود، سازمان های بیمه با اخذ مبلغ مشخصی به عنوان حق بیمه، در مواقع لزوم و بیکاری بالاختیار بیمه شده، حمایت های خود را ارائه می دهند که شامل خدمات بیمه ای و درمانی است. در شیوه دوم دولت ها خود را متعهد میکنند تا کلیه بیکاران را مشمول حمایت های ویژه خود از قبیل پرداخت مقرری ماهانه قرار دهند. در هردو نوع پرداخت حق بیمه لازم است ملاحظات خاصی در نظر گرفته شود، که در صورت عدم توجه به آنها ممکن است به سیستم اشتغال، تولید وو بهره وری نیروی کار آسیب برسد.
این ملاحظات عبارتند از: همواره باید توجه داشت که پرداخت مقرری بیمه بیکاری تعهدی کوتاه مدت و موقت است و نباید به صورت خدماتی طولانی مدت ارائه شود. مدت پرداخت باید به گونه ای محاسبه و تعیین شود که مانع تلاش برای اشتغال مجدد افراد نشود. این مدت در کشورهایی که خدمات بیمه بیکاری ارائه می دهند، بسیار کوتاه است و میانگین آن بین 6 ماه تا یک سال است. متاسفانه این مدت در ایران بسیار بالاست و به 50 ماه برای متاهلین و متکفلین و 36 ماه برای مجردین بالغ می شود. یکی ازز نیازهای اصلاحی قوانین در این خصوص تعدیل و کاهش دوره دریافت مقرری بیمه بیکاری در کشور است.
مقرری بیمه بیکاری به هیچوجه نباید بیشتر یا معادل دستمزد حالت اشتغال فرد باشد. زیرا اگر اینگونه باشد رغبت برای ورود به بازار کار و اشتغال مجدد کاهش می یابد و فرد به تنبلی و بیکارگی عادت کرده و به تدریج از چرخه کار خارج میشود. از همین روست که براساس قانون بیمه بیکاری میزان پرداخت مقرری بیمه بیکاری معادل 55 درصد حقوق تعیین شده و با توجه به افزایش های ناشی از تعداد عائله و افراد تحت تکفل نباید از 80 درصد حقوق فرد در هنگام اشتغال تجاوز کند. البته طبق ماده 1111 قانون تامین اجتماعی در هر صورت باید حداقل حقوق قانون کار به شخص بیکار پرداخت شود.
در نظام بیمه ای یکی از شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری از دست دادن شغل بدون اراده و اختیار است. بنابراین چنانچه بیمه شده از طریق استعفا و یا ترک کار بیکار شود، نمیتواند از مقرری مذکور بهره مند شود. وجود چنین شرطی برای اخذ مقرری کاملا واضح و روشن است، چراکه تصور پرداخت مقرری نباید موجب ترک کار اختیاری و تنبلی افراد شود. در تامین اجتماعی ایران علاوه بر شرط فوق، بیمه شده بیکار باید حداقل 66 ماه سابقه پرداخت حق بیمه نیز داشته باشد.
از آنجا که بیکاری یکی از معضلات عمده اجتماعی است که مخاطرات خاص خود را دارد و بزه های دیگری را به دنبال می آورد، دولت ها در اجرای آن به منظور جلوگیری از عواقب آن، مشارکت عمده و جدی دارند و عموما بخشی از منابع مالی آن را به عهده می گیرند. بنابراین باید گفت مقررات بیمه بیکاری در زمره قواعد آمره است که دولتها نه تنها اجرای آن را تضمین می کنند، بلکه بعضا خود نیز بخشی از هزینه های آن را به دوش می کشند.
محمد حسین قشقایی
