چندی پیش در خبرها خواندیم: «سایت همسریابی دولتی افتتاح شد». مدت زیادی بود که وزارت ورزش و جوانان این قول را به مردم و رسانه‌ها داده بود که با هدف تسهیل ازدواج و رساندن افراد هم‌کفو به یکدیگر و همچنین برای کاهش آسیب‌های سایت‌های غیرمجاز و غیرقانونی همسریابی، به افتتاح نمونه دولتی آن اقدام کند. حالا این وعده محقق شده است، اما در این باره سؤال‌های زیادی وجود دارد. مثلا «یک جامعه برای تسهیل ازدواج به چنین راهکاری نیاز دارد؟» یا حتی «تولد چنین روش ازدواجی مناسب جامعه ما است و به قوانینی در این باره نیاز نداریم؟» برای پاسخ به این سؤال‌ها و مواردی از این دست، به گفت‌وگو با دکتر «محمد روشن» مدرس حقوق خانواده، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و رئیس پژوهشکده خانواده این دانشگاه پرداختیم.
چرا سایت‌های همسریابی متولد شدند؟
این سایت‌ها با هدف تسهیل ازدواج و معرفی کردن افراد هم‌سطح به یکدیگر به وجود آمدند. این سایت‌ها دختران و پسران را به یکدیگر معرفی نمی‌کنند، بلکه واسطه‌های ازدواج که افراد مورد اعتماد مردم و خانواده‌ها هستند، در این سایت‌ها فعالیت می‌کنند.
امکان سوءاستفاده از این سایت‌ها وجود دارد؟
امکان سوءاستفاده از هر چیزی وجود دارد. حتی از قرآن که در جنگ صفین از آن سوءاستفاده شد! من بر این موضوع تاکید می‌کنم که این سایت‌ها می‌توانند اقدامی خوب باشند تا افرادی که ویژگی‌های نزدیک‌تری به هم دارند، به یکدیگر معرفی شوند و در نهایت، در صورتی که اشتراکات بیشتری داشته باشند، وارد مراحل بهتری شوند.
شخصا فکر می‌کنم در زمینه ازدواج و تشکیل خانواده، روش‌های سنتی روش‌های بهتری برای همسرگزینی است و روش‌های مجازی نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای طرفین باشند، زیرا افراد اطلاعاتی را ثبت می‌کنند که ممکن است دقیق نباشد. ضمن آنکه برای درج آنها هیچ‌گونه ممیزی در نظر گرفته نشده است. در نتیجه، هیچ بعید نیست که این اطلاعات نادرست باشد. البته باز هم لازم است تاکید کنم که برابر شرع، قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، خواستگاری در اولویت قرار دارد و سنت ایرانی هم برابر آن است و به این ترتیب، پاسخگویی بیشتر و بهتری می‌تواند داشته باشد.
سایت‌های همسریابی در افزایش میزان ازدواج چقدر مؤثرند؟
ارزیابی این موضوع نیاز به بررسی‌های میدانی دارد و کار متخصصان علوم اجتماعی است.
قوانینی برای به وجود آمدن این سایت‌ها مدون شده‌اند؟
لازم نیست برای هر کاری که انجام می‌شود قانونی تصویب کنیم. همین که کارهایی که انجام می‌شود مغایرتی با قوانین موضوعه کشور نداشته باشد و با عرف و عادات اجتماعی در تضاد نباشد، کسی نمی‌تواند مانع فعالیت آنها شود، مگر این‌که از اطلاعات این افراد یا اقداماتی که متعاقب آن انجام می‌شود، سوءاستفاده شده باشد، وگرنه هر کسی حق دارد دامنه‌ای را ثبت و هر فعالیت مباح و مشروعی را که خلاف قانون نباشد انجام دهد. به خاطر داشته باشید که در کشور ما، بعضی از فعالیت‌ها نیازمند دریافت مجوز قانونی است؛ مثلا هر کسی بخواهد به پزشکی اهتمام کند، باید مجوز خاصی را از مرجع خاصی دریافت کند و تحصیلاتی در این زمینه داشته باشد. اما بعضی از موارد، همین که عملی خلاف قانون نباشد، کافی است و نیاز به اخذ مجوز خاصی ندارد. البته همه این موارد در صورتی است که اثبات نشود گرداننده سایت از اطلاعات مردم سوءاستفاده کرده است.
این سایت‌ها حق عضویت دریافت می‌کنند یا به عبارتی، برای آشنایی و معرفی افراد با یکدیگر پول می‌گیرند. این مورد منع قانونی ندارد؟
نفس این کار هیچ اشکالی ندارد. دو نفر را با هم آشنا کردن و برای این کار وجهی را دریافت کردن بلااشکال است. ما قاعده‌ای داریم که می‌گوید «عمل مسلمان محترم است»؛ یعنی فرد هر کاری انجام دهد و معلوم شود که این کار را از روی خیرخواهی انجام داده است و قصد دارد برای این کار پولی دریافت کند، نه خلاف شرع است نه قانون.
گمان می‌شد وقتی در جامعه چنین سایت‌های ایجاد می‌شود، یک آسیب اجتماعی به حساب میآید. اما شما آن را آسیب نمی‌دانید. درست است؟
چاقو به خودی خود، نه خوب است و نه بد. وجود این سایت‌ها را نه خوب می‌دانم و نه بد. این سایت‌ها می‌توانند عملکرد خوبی داشته باشند. در گذشته، گروه مردم‌نهادی وجود داشت به اسم «خانه مطهر». این گروه از افراد متدینی تشکیل شده بود که برای تسهیل ازدواج و استحکام نهاد خانواده تلاش‌های مردمی انجام می‌دادند و از هزینه‌های شخصی، پول کارهای خود را پرداخت می‌کردند. اینها به عنوان گروهی که برای ازدواج جوانان تلاش می‌کردند و فعالیت‌شان در چارچوب قانون و اخلاق بود، مشکلی نداشتند. اما ممکن است گروهی این اقدام را با سوء نیت انجام دهد که آن موضوع دیگری است، اما به خودی خود، فعالیت سایت‌های همسریابی نه خوب است، نه بد. این موضوع بستگی به نیت افراد دارد و عملکردی که در آن انجام می‌دهند. حتی ممکن نیت خیر باشد، اما در میانه انجام کار، فرد از جاده راست خارج شود و متاسفانه مشکلاتی به وجود آید.
جامعه ما پذیرای چنین ازدواج‌هایی هست؟
هنوز جامعه ایرانی پذیرای چنین روش‌هایی برای ازدواج نیست و از دلایل اعتقادات سنتی و دل‌نگرانی‌های خانواده‌ها است که البته نگرانی بجا و درستی هم هست. جوانان احساسی و عجول هستند و در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های آنان، به‌خصوص در بحث ازدواج، عقلانیت حاکم نیست. به همین دلیل است که افراد باتجربه باید آنها را یاری کنند. در این حوزه هم باید دقت‌های لازم را انجام داد، اما همین که این سایت‌ها وجود دارند و هر قشری به آنها مراجعه می‌کند، دلیل این است که این سایت‌ها پذیرفته شده‌اند و ما هم باید آنها را قاعده‌مند و منظم کنیم و حتما نظارت‌های لازم را بر آنها انجام دهیم، زیرا نمی‌توانیم بعد از وقوع فجایع، دنبال درمان باشیم. بهتر است که از همین ابتدا دقت لازم را به خرج دهیم.
منظورتان چه نوع نظارت‌هایی است؟
نظارت‌هایی کاملا قانونی. نباید نظارت‌های فراقانونی داشته باشیم. باید هر کاری در چارچوب قانون، اخلاق و رفتار اجتماعی باشد.
قانون چقدر نظارت را مجاز می‌داند؟
ما قانونی برای نظارت بر این فعالیت‌ها نداریم. اما وزارت ورزش و امور جوانان باصلاحیت‌ترین وزارتخانه برای دخالت در این حوزه است که باید در این زمینه تحقیق کند و اگر خلاء قانونی داریم، از طریق هیات دولت لایحه‌ای را تنظیم کند و به مجلس شورای اسلامی بفرستد. در ضمن، حتما باید تلاش کنیم این محدودیت‌ها با حقوق مردم که در قانون اساسی به آن تاکید شده است، تعارضی نداشته باشد و نظارت‌ها به دخالت بی‌مورد تبدیل نشود. اگر این موارد را رعایت نکنیم، مردم نیز به قانون عمل نمی‌کنند و آثار اجتماعی بد دیگر که تمرد از قانون است، به وجود میآید. در جامعه‌ای که تمرد از قانون عادی شود، فاجعه رخ می‌دهد.
روشنک محمدی
