قصاص قاتل و عفو وی تحت چه شرایطی امکان پذیر است؟

شرایط بخشش و یا قصاص قاتل ‌و دیه قتل از بدترین گناهان کبیره است و در شرع اسلام نیز حرام میباشد و برای مرتکبان آن مجازات تعیین شده است. لذا صاحبان خون یا اولیای دم را به بخشش تشویق کرده اند. قتل عمد موجب قصاص میباشد ولی اگر ولی دم رضایت دهد، قاتل قصاص نخواهد شد و قصاص تبدیل به دیه میشود.

میزان پرداختی دیه از طرف قاتل

گرچه دیه کامل معادل بهای یکصد شتر (نرخ سال 1397 دویست و چهل میلیون تومان است) ولی اولیای دم و قاتل می‌توانند به مقدار دیه کامل یا کمتر و یا بیشتر از آن توافق کنند.

هرگاه کسی که مرتکب قتل عمد شده و اولیای دم رضایت دهند در صورتی که عملش موجب اخلال در نظم جامعه شود یا بیم آن رود که دیگران نسبت به قانون متجری شوند دادگاه می تواند قاتل را به حبس از سه تا ده سال محکوم کند.

فرقی نمی کند که رضایت اولیای دم بعد از صدور حکم قصاص باشد یا قبل از آن و حتی پس از صدور حکم قصاص و قطعیت حکم. لذا چنانچه اولیای دم رضایت دهند دادگاه کیفری استان، قاتل را از حیث جنبه عمومی جرم محاکمه می کند که البته این رأی در دیوان عالی کشور قابل اعتراض و تجدیدنظرخواهی است.

فوت قاتل و مطالبه دیه از وراث او

خیر، هرگاه قاتل بمیرد قصاص و دیه هر دو ساقط می شود.

اگر اولیای دم خواهان قصاص قاتل باشند و دادگاه عمل قاتل را غیرعمد تشخیص دهد و قاتل فوت کند اولیای‌ دم می‌توانند از ورثه قاتل، دیه اخذ کنند.

فرار و تبدیل قصاص قاتل به دیه

اگر قاتل فرار کند و تا هنگام مردن به او دسترسی نباشد پس از مرگ قاتل، قصاص تبدیل به دیه می شود و ورثه اش باید دیه به خانواده مقتول بپردازند.

اگر قاتل پس از انجام قتل و تا قبل از آنکه مرگش فرا رسد، فرار نکرده باشد ورثه اش مسئولیتی برای پرداخت دیه نخواهند داشت یعنی فرار قاتل و عدم دسترسی به او تا زمان مرگ موجب خواهد شد تا پس از مرگ، وراث او مسئول پرداخت دیه به ورثه مقتول باشند.

البته باید توجه داشت دیه ابتدا از مال قاتل پرداخت می شود و اگر مالی نداشته باشد از اموال نزدیک ترین خویشان او پرداخت می شود و چنانچه نزدیکانی نداشته باشد و یا اینکه نزدیکان او قدرت مالی نداشته باشند، پرداخت دیه از طریق بیت‌المال صورت می‌گیرد.

کشتن زن توسط مرد و توافق در خصوص دیه

در این حالت اولاً: اولیای دم مقتول می‌توانند با پرداخت نصف دیه کامل قصاص کنند.

ثانیاً: در صورت اعلام گذشت، قاتل می‌تواند به مقدار دیه یا کمتر یا بیشتر از آن با آنها مصالحه نماید.

اولیای دم به چه اشخاصی گفته می‌شود؟

اولیای دم به کسانی گفته می‌شود که قصاص و عفو قاتل در اختیارشان است و در واقع اولیای دم همان ورثه مقتول هستند به استثنای شوهر یا زن که در قصاص یا عفو نقشی ندارند.

البته اگر اولیای دم با قاتل به سازش رسیدند سهم زن یا شوهر از دیه محفوظ خواهد بود.

گذشت همسر مقتول

همسر مقتول چه گذشت کند و چه گذشت نکند سایر اولیای دم می توانند قاتل را قصاص کنند و نباید برای اجرای قصاص مالی به زوجه مقتول بدهند.

اگر اولیای دم متعدد باشند موافقت همه آنها برای قصاص قاتل لازم است و اگر همگی خواهان قصاص باشند قاتل قصاص می شود و اگر بعضی از آنها خواهان قصاص و برخی خواهان دیه باشند، شخص یا اشخاصی که خواهان قصاص اند هنگامی می توانند قصاص کنند که سهم سایر اولیای دم را که خواهان دیه هستند بپردازند و اگر بعضی از اولیای دم به طور رایگان عفو کنند دیگران می توانند پس از پرداخت سهم عفوکنندگان به قاتل، او را قصاص کنند.

با فوت هر یک از اولیای دم در هر مرحله از رسیدگی کیفری به پرونده (چه در دادسرا و چه در دادگاه) حق اجرای قصاص به ورثه متوفی منتقل می شود و در واقع همان حقی را که برای قصاص یا عفو مورث شان داشته، آنان دارا هستند.

چون در زمان قتل این شخص بالغ زیر ۱۸سال می‌باشد و اشخاص بالغ زیر ۱۸ سال در تصمیم گیری برای امور مالی شان فقط وابسته به سرپرست قانونی خود مانند قیم یا ولی قهری هستند و در غیر امور مالی از جمله قصاص مستقل عمل می کنند لذا قیم یا ولی قهری این شخص که در زمان قتل بالغ بوده نمی توانند به جای او تصمیم گیری کنند و گذشت آنها تأثیری ندارد و تصمیم گیری در مورد قصاص با همان دختر است.

معافیت از قصاص قاتل در صورت نداشتن اولیای دم

چه مقتول ورثه نداشته باشد و چه داشته باشد ولی ورثه اش شناخته نشوند یا به آنها دسترسی نباشد (برای مثال ورثه او در افغانستان باشند و در منطقه ای زندگی کنند که دسترسی به وی ممکن نباشد و …) ولی‌ دم مقتول مقام معظم رهبری یعنی ولی امر مسلمین است و رئیس قوه قضائیه با استیذان از ولی امر و تفویض اختیار به دادستانها نسبت به تعقیب مجرم و تقاضای قصاص یا دیه اقدام می‌کند.

گذشت قاتل توسط مقتول قبل فوت

اگر مقتول قبل از مرگ، اعلام گذشت کند و قاتل را از قصاص عفو نماید حق قصاص از ورثه او ساقط می‌شود و اولیای دم نمی‌توانند پس از مرگ مورث شان تقاضای قصاص کنند و حتی عده ای معتقدند که اگر مقتول قبل از مرگ، قصاص و دیه را ببخشد و قاتل را عفو کند ورثه حتی حق مطالبه دیه هم ندارند.

اگر شخصی که قاتل را فراری داده موظف است او را تحویل دهد و هرگاه به تشخیص قاضی، شخص فراری دهنده در انجام وظیفه‌اش کوتاهی کرده باشد می تواند تا زمان معرفی قاتل او را در حبس نگه‌دارد و اگر قاتل قبل از تحویل بمیرد فرد فراری دهنده ضامن دیه مقتول است.

اگر بتوان متهم فراری را از طریق اعمال مقررات استرداد مجرمین به کشور بازگرداند و محاکمه کرد (به شرط آنکه قاتل تبعه کشور ایران باشد) او به کشور بازگردانده می شود و اگر دستگیری و استرداد متهم مقیم خارج از کشور به جهت عدم وجود قرارداد استرداد مجرمین با کشوری که قاتل به آنجا گریخته، امکان پذیر نباشد، از آنجا که قاتل در قید حیات است نمرده و نمی توان گفت که قصاص تبدیل به دیه شده و ورثه مقتول می توانند از اموال قاتل برداشت کنند یا ورثه قاتل و یا دولت و بیت‌المال را مسئول پرداخت دیه دانست.