زمانی که فردی فوت می کند آیا وارثان حق تصرف فوری در اموال او را دارند؟ در مورد تشریفات تصرف و مالیات برارث توضیحاتی بفرمایید.
ورثه، قائم مقام متوفا در امور مالی او هستند و از این حیث حق تصرف فوری در ترکه را دارند اما این تصرفات در بدوامر محدود به اداره و نگهداری ترکه و پرداخت دیون متوفی و انجام تکالیف قانونی دیگری است که برعهده آنان قرار دارد ولی چنانچه اشخاصی از متوفی طلبکارباشند یا متوفی نسبت به ترکه وصیتی کرده باشد تصرفات مالکانه ورثه در ترکه مانند فروش و هبه و از قبیل این ها نافذ نخواهد بود مگر با اجازه بستانکاران یا موصی له یا پس از ادای دیون متوفی و حسب مورد اخراج مورد وصیت از آن البته باید توجه داشت که با قوت شخص، اموال وی، به طور قهری به ورثه او انتقال می یابد اما مالکیت ایشان براموال مزبور تا زمان تادیه دیون وی و ادای حقوق دیگر، مالکینی متزلزل و غیر مستقر است.
حقوق و دیونی که باید از محل ترکه پرداخت شود دقیقا شامل چه مواردی است؟
این حقوق را می توان به چهار دسته تقسیم کرد:
- هزینه کفن و دفن و تجهیز متوفی
- هزینه های ضروری مانند هزینه های حفظ و اداره ترکه
- طلب بستانکاران متوفی
- مورد وصیت یا به اصطلاح موصی به بعد از این که این حقوق تأدیه شد ورثه می توانند در ماترک تصرفات مالکانه و ناقله کنند.
آیا ادای این حقوق ترتیب خاصی دارد؟
بله در مرحله اول هزینه کفن میت باید پرداخت شود بعضی از حقوقدانان هزینه کفن را حتی از محل وثیقه نیز قابل برداشت می دانند مرحله بعد به هزینه های ضروری اداره و نگهداری ترکه اختصاص دارد زیرا این هزینه ها برای حفاظت از ترکه ضروری است و در واقع برای تأمین حقوق بستانکاران نیز ضروری است از این جهت برتادیه دیون تقدم دارد در مرحله بعد دیونی که دارای وثیقه از عین ترکه هستند باید ادا شوند مرحله پس از آن به پرداخت سایر دیون یعنی دیونی که فاقد وثیقه هستند اختصاص دارد البته پرداخت این دیون نیز ترتیب خاصی دارد بدین بیان که پرداخت بعضی از این دیون نیز مقدم بربرخی دیگر است به هر حال پس از ادای این دیون سرانجام نوبت به مورد وصیت می رسد که باید از ماترک جدا و به موصی له داده شود.
وصیت یکی از عقودی است که در قانون مدنی مورد تصریح قرار گرفته جزء عقود معین است و اگر مطابق شرایط قانونی صورت پذیرد از هر حیث معتبر و دارای ارزش قانونی و عملی است البته باید توجه داشت که وصیت در امور مالی صرفا تا ثلث ماترک متوفی نافذ است و بیش از ثلث ناز به تنفیذ ورثه دارد و اگر تنفیذ نکنند مقدار بیش از ثلث نافذ نخواهد بود
گفتید که پرداخت دیون فاقد وثیقه نیز با رعایت اولویت هایی صورت می گیرد این اولویت ها به چه ترتیب هستند؟
طلب بستانکارانی که فاقد وثیقه هستند هم به این ترتیب دارای تقدم است.
- حقوق خدمه خانه متوفی برای مدت یک سال آخر قبل از فوت وی
- حقوق کارکنان بنگاه متوفی برای مدت شش ماه قبل از فوت او
- دستمزد کارگران روزمزد یا کارگرانی که هفتگی مزد می گیرند برای مدت سه ماه قبل از فوت
البته باید توجه داشت که تبصره 1 ماده 13قانون کار مطالبات کارگر را به طور مطلق و بدون قید مدت جزو دیون ممتاز برشمرده است که البته در تفسیر این تبصره اختلاف نظرهایی میان حقوق دانان وجود دارد که جای طرح آن در اینجا نیست به هر حال در مرحله بعد از بستانکاران مزبور اشخاصی قرار دارند که اموال آنها تحت عنوان ولایت یا قیمومیت تحت اداره متوفی بوده و وی از جهت ولایت یا قیمومیت به مولی علیه خود بدهکار شده است اولویت بعد به دیون مربوط به خدمات پزشکی و درمانی مربوط به متوفی و خانواده وی در ظرف سال قبل از فوت او مربوط می شود و بالاخره آخرین دین ممتاز مربوط است به زوجه متوفی که نسبت به نفقه معوقه خود به هر میزان که باشد برسایر طلبکاران ارجحیت دارد و نسبت به مهریه خود به میزانی بسیار جزیی که دیگر امروزه در حکم هیچ است و بنابراین باید مهریه زن را عملا از شمار دیون ممتاز متوفی خارج دانست در هر حال پس از پرداخت طلب بستانکاران یادشده نوبت به سایر بستانکاران متوفی می رسد.
در موضوع ارث، وصیت نامه چقدر ارزش دارد؟ چون دیده شده حتی وصیت نامه ای که به صورت محضری تنظیم شده قدرت اجرایی ندارد و در بیشتر مواقع وراث زیر بار مفاد آن نمی روند؟
وصیت یکی از عقودی است که در قانون مدنی مورد تصریح قرار گرفته جزء عقود معین است و اگر مطابق شرایط قانونی صورت پذیرد از هر حیث معتبر و دارای ارزش قانونی و عملی است البته باید توجه داشت که وصیت در امور مالی صرفا تا ثلث ماترک متوفی نافذ است و بیش از ثلث ناز به تنفیذ ورثه دارد و اگر تنفیذ نکنند مقدار بیش از ثلث نافذ نخواهد بود.
به هر روی ورثه نمی تواننداز اجرای وصیت نامه ای که مطابق قانون تنظیم شده شانه خالی کنند اما اگر وصیت بدون رعایت مقررات قانون انجام شود طبیعتا فاقد اعتبار خواهد بود مثلا اگر شخصی بخواهد به موجب وصیت میزان سهم الارث وارثان خود را تغییر دهد این امر برخلاف قانون ما و بی اعتبار است و یا اگر مال مورد وصیت بیش از ثلث اموال او در زمان فوتش باشد چنانکه عرض کردم نافذ نخواهد بود. همین طور اگر وصیت نامه در یکی از قالب های قانونی تنظیم نشود اعتبار آن زیر سوال می رود قانون امور حسبی سه نوع وصیت نامه را برشمرده است که عبارتند از وصیت نامه های رسمی، خود نوشت و سری و وصیت نامه ها باید به یکی از سه شکل مزبور تنظیم شود تا به جهت عدم رعایت مقررات شکلی نیز با مشکلی مواجه نشوند.
آیا مورث می تواند در وصیت نامه یکی از وراثش را از ارث محروم کند به عبارتی در قوانین راهی برای محروم کردن وارث از ارث وجود دارد؟
خیر این هم نمونه ای دیگر از وصیت های نادرست و وصیت نامه های بی اعتبار است اصولا ارث یک واقعه حقوقی و یک امر قهری است که اراده مورث یا وارثان مدخلیتی در آن ندارد و به محض فوت شخص اموال او در قالب ترکه به صورت قهری به وارثانش منتقل می شود بنابراین مورث نمی تواند به موجب وصیت یکی از وارثان را از ارث محروم یا مثلا اشخاص دیگری را به وارثان خود اضافه کند البته محروم کردن برخی از وارثان از ارث یا تغییر میزان سهم ایشان اگرچه به طور مستقیم امکان پذیر نیست اما به صورت غیرمستقیم و از راه های دیگر ممکن است مثل اینکه شخص اموال خو را در زمان حیاتش میان فقط بعضی از خویشان خود تقسیم کند و در واقع برای پس از مرگش مالی باقی نگذارد تا به ارث برسد یا اینکه قسمتی از اموال خود را در زمان حیاتش مثلا به برخی از فرزندانش منتقل کند که در در این صورت باقیمانده اموال او پس از مرگش مطابق قواعد ارث به تمام ورثه منتقل کند که در این صورت باقیمانده اموال او پس از مرگش مطابق قواعد ارث به تمام ورثه منتقل می شود و نتیجتا کسانی که قبل از فوت مورثشان مالک قسمتی از اموال او شده بودند مجددا از طریق ارث هم مالک بخش دیگری از آن شده و در عمل از سهم بیشتری از اموال او بهره مند می شوند.
وراث طبقات اول و دوم شهدای انقلاب هم از پرداخت مالیات برارث معاف هستند از اموال موضوع ماترک کسر می شوند و بقیه ماترک 80درصد اوراق مشارکت و سپرده های متوفی نزد بانک های ایرانی و همچنین 50درصد ارزش سهام متوفی در شرکت هایی که سهام آنها در بورس پذیرفته شده و 40درصد ارزش سهام با سهم الشر که متوفی درسایر شرکت ها و بالاخره 40درصد ارزش خالص دارایی متوفی در واحدهای تولیدی و صنعتی و معدنی و کشاورزی هم از شمول مالیات برارث معاف هستند
مالیات برارث یکی از موضوعاتی است که ورثه همواره از آن بیم دارند بفرمایید چرا دولت چنین مالیاتی را پیش بینی کرده و مبنای محاسبه آن چیست؟
اخذ مالیات ها به طور اعم و اخذ مالیات برارث به طور اخص تابع سیاست های مالی دولت هاست و دریافت چنین مالیات هایی در عموم کشورها معمول است البته ورثه طبیعتا مانند هر مالیات دهنده ای از پرداخت مالیات اکراه دارند اما در هر حال گزیری از آن نیز نیست و عدم پرداخت مالیات برارث طرف مهلت مقرر در قانون مالیات های مستقیم موجب تعلق جریمه به آن می شود و نقل و انتقال ترکه بخصوص اموال غیرمنقول آن منوط به مفاصا حساب مالیاتی است در مورد مبنا و نحوه محاسبه مالیات برارث هم اجمالا عرض کنم که مالیات برارث برکلیه ماترک متوفی اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی او تعلق می گیرد چه این اموال در ایران باشد یا خارج از ایران اما برحسب اینکه وارثان از کدام طبقه باشند میزان مالیات برارث آنان فرق می کند که در ماده 20 قانون مالیات های مستقیم مشخص شده اند و به وارث طبقه اول یعنی فرزندان و پدر و مادر و همسر حداکثر 35 درصد مالیات برارث تعلق می گیرد و به وارث طبقه دوم حداکثر 45 درصد و به وارث طبقه سوم حداکثر 65درصد.
آیا معافیت هایی هم برای مالیات برارث در نظر گرفته شده است؟
بله اول اینکه قبل از محاسبه مالیات برارث هزینه متعارف کفن و دفن متوفی و واجبات مالی و عبادی و دیون محقق او از ماترک کسر می شوند و بقیه ماترک مشمول مالیات برارث قرار می گیرد دیگر اینکه در مورد وارثان طبقه اول هر کدام تا مبلغ سی میلیون ریال از ارزش سهم الارث ایشان از شمول مالیات معاف خواهد بود.
وراث طبقات اول و دوم شهدای انقلاب هم از پرداخت مالیات برارث معاف هستند از اموال موضوع ماترک کسر می شوند و بقیه ماترک 80درصد اوراق مشارکت و سپرده های متوفی نزد بانک های ایرانی و همچنین 50درصد ارزش سهام متوفی در شرکت هایی که سهام آنها در بورس پذیرفته شده و 40درصد ارزش سهام با سهم الشر که متوفی درسایر شرکت ها و بالاخره 40درصد ارزش خالص دارایی متوفی در واحدهای تولیدی و صنعتی و معدنی و کشاورزی هم از شمول مالیات برارث معاف هستند.
ورثه برای تعیین مالیات برارث و پرداخت آن چه اقدامی باید انجام دهند؟
وراث مکلفند ظرف حداکثر شش ماه از تاریخ فوت مورث خود نسبت به ارایه اظهار نامه مخصوص که اصطلاحا به آن اظهارنامه “مالیات برارث” گفته می شود به حوزه مالیاتی مربوط اقدام کنند در این اظهار نامه باید اقلام ماترک و بهای آن ها در زمان فوت متوفی تعیین و مطالبات و بدهی های او تصریح شوند و به ضمیمه آن اسناد ومدارک اموال و دیون و مطالبات متوفا هم ارایه شود.
اگر برخی از ورثه برای ارائه اظهارنامه همکاری نکنند تکلیف بقیه وارث چیست؟
حتی فقط یک نفر از وراث نیز می تواند این اقدام را انجام دهد و نیازی به حضوریا امضای همه ورثه نیست در واقع اقدام هریک از وراث در ارایه اظهارنامه تکلیف را از بقیه ورثه ساقط می کند البته این خطر را برای بقیه وارثان دارد که ممکن است اظهار نامه را به گونه ای تنظیم کند که برای دیگران کار را دشوار کند به عنوان مثال ممکن است قیمت اموال متوفی را بیش از ارزش واقعی آن اعلام کندیا اموالی را که جزو ماترک نیستند به عنوان اموال متوفی اعلام کند یا بدهی های متوفی را اعلام نکند بنابراین وراث باید در این خصوص همکاری لازم را با هم داشته باشند تا از بروز چنین مواردی جلوگیری شود پس از ارائه اظهارنامه مزبور در صورت درخواست ورثه یا نماینده قانونی آن ها حوزه مالیاتی موظف به صدور گواهی نامه تسلیم اظهار نامه مالیات برارث خواهد بود.
صدور این گواهی نامه چه فایده ای دارد؟
این گواهی نامه از جمله مدارک لازم برای صدور گواهی انحصار وراثت است و بدون ارائه آن گواهی انحصار وراثت صادر نخواهد شد.
آیا پس از ارائه اظهارنامه وراث باید منتظر ابلاغ برگ تشخیص مالیات برارث از سوی حوزه مالیاتی باشند؟
خیر وراث ظرف سه ماه از تاریخ انقضای مهلت تقدیم اظهارنامه مکلفند براساس اظهار نامه ی تقدیمی خود مالیات برارث را به طور علی الحساب پرداخت کنند در غیراین صورت مالیات متعلقه مشمول جریمه خواهد شد.
آیا در این صورت حوزه مالیاتی مفاصا حساب برای وراث صادر می کند؟
خیر با توجه به اینکه مبلغ پرداخت شده به صورت علی الحساب است حوزه مالیاتی صرفا رسید پرداخت مبلغ مزبور را با ایشان ارایه می کند و مفاصاحساب پس از قطعی شدن مالیات و پرداخت آن توسط ورثه صادر و تسلیم خواهد شد.
