در تشکیل پرونده کیفری، عوامل متعددی دخالت دارند که از مهم‌ترین آنها، ضابطان دادگستری هستند. شناخت حقوق و تکالیف این دسته از ماموران که در شکل‌گیری پرونده کیفری، به‌ویژه در مراحل اولیه و تحقیقات مقدماتی، مؤثرند، در نحوه قضاوت مراجع درباره عملکرد آنان، نقش بسیار دارد. ضابطان دادگستری به دلیل وظایف حساسی که بر عهده آنان گذاشته شده است، از اهمیت خاصی برخوردارند و به همین دلیل، قانونگذار طی مباحث اولیه قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب، بهه موضوع ضابطان و وظایف آنان پرداخته است. با توجه به قانون آیین دادرسی جدید که جایگاه ویژه‌ای برای ضابطان قضایی درنظر گرفته در خصوص اجرایی شدن این قانون، گفت‌وگو با دکتر محسن طاهری‌جبلی وکیل پایه یک دادگستری در اینباره را بخوانید
طاهری‌جبلی با اشاره به تعریف کلی ضابط قضایی در قوانین، گفت: بر اساس ماده 28 آیین دادرسی کیفری ضابطان دادگستری مأمورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات دادستان در کشف جرم، حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم، تحقیقات مقدماتی، ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی، به موجب قانون اقدام می‌کنند. طبق این ماده باید گفت ضابطان قضایی وظایف بسیاری دارند که در این ماده به صراحت بیان شده است. لازم به ذکرر است که این شفافیت در قانون قبل وجود نداشت و این امر سبب تخصصی شدن حدود و اختیارات ضابطان قضایی شده است.
وظیفه ضابط قضایی تحقیقات و کشف جرم است
این وکیل دادگستری با اشاره به نقش نیروی انتظامی در کاهش وقوع جرم تصریح کرد: نیروی انتظامی به عنوان ضابط قضایی نقش مستقیمی در کاهش وقوع جرم ندارد و براساس قانون اساسی این وظیفه بر عهده قوه قضائیه گذاشته شده است که وظیفه ضابط قضایی کشف جرم و تحقیقات پرونده عنوان شده است. وی اضافه کرد: ولی اگر نیروی انتظامی به عنوان ضابط قضایی در کشف جرم و جلوگیری از فرار متهمان به صورت قاطع عمل کند، راه گریزی برای متهمان نیست و در انجام تخلفات دچار وسوسهه نمی‌شوند.
طاهری جبلی با اشاره به تقسیم‌بندی ضابطان قضایی افزود: قانون اخیرالتصویب حدود اختیارات ضابطان را به صورت شفاف‌تری بیان کرده است که بر این اساس ضابط عام شامل فرماندهان، افسران و درجه‌داران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (تحت آموزش‌های ویژه قرار دارند) است و ضابطان خاص نیز شامل مقامات و مأمورانی که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محول شده، ضابط دادگستری محسوب می‌شوند؛ از قبیل رؤسا، معاونان و مأموران زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان،، مأموران وزارت اطلاعات و مأموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همچنین سایر نیروهای مسلح در مواردی که به موجب قانون تمام یا برخی از وظایف ضابطان به آنان محول شود، ضابط محسوب می‌شوند. وی ادامه داد: این تقسیم‌بندیی سبب شده تا وظایف نیز به صورت دقیق‌تری مورد بررسی قرار گیرد؛ در قانون آیین دادرسی‌کیفری جدید آمده است که کشف جرم زیر نظر قاضی و در کمترین زمان صورت گیرد که این مسائل در قانون قبل دیده نشده بود.
ضابطان قضایی ابزار کار قوه قضائیه
این وکیل دادگستری درخصوص نقش ضابطان قضایی در برقراری عدالت کیفری اظهار داشت: ضابطان قضایی به عنوان ابزار کار قوه قضائیه هستند و این مسئله باعث می‌شود تا در بحث عدالت قضایی، امور کیفری را از امور مدنی جدا کرد. این تقسیم‌بندی سبب شده که نقش ضابطان قضایی در امور کیفری پررنگتر شود که البته این نکته حائز اهمیت است. این حقوقدان تاکید کرد: اگر ما بخواهیم شاهد رعایت دادرسی منصفانه باشیم باید ضابطان قضایی نقش پررنگ‌تری داشته باشند که در آیین دادرسی جدید نیز به این موضوع با رویکرد بیشتری نگاه شده است.
برای مثال در قانون آیین دادرسی کیفری جدید صرف اینکه نیروی انتظامی وجود دارد ضابط قضایی نیست و فرد باید علاوه بر نیروی کادر نیروی انتظامی از آموزش‌های لازم که توسط دادگستری اجرا می‌شود نیز برخوردار شود. طاهری جبلی عنوان داشت: در قانون جدید نیروهای وظیفه به عنوان ضابط قضایی دیده نشده‌اند که این موضوع در قانون آیین دادرسی کیفری جدید به صورت تخصصی دیده شده است و نیروی انتظامی به سبب آموزش‌ها و تعلیمات ویژه‌ای که دیده‌اند مورد وثوق دادستان قرار می‌گیرند وو در پرونده‌های قضایی به انجام تحقیقات آنها کمک می‌کند.
ضابط قضایی حق ندارد کسی را بازداشت کند
این وکیل دادگستری افزود: در قانون آیین دادرسی کیفری جدید آمده است، ضابط حق ندارد کسی را بازداشت کند مگر اینکه جرم مشهود باشد و در صورت بازداشت باید تا 24 ساعت به مقام قضایی اطلاع دهد. اگر در زمان اداری باشد باید تا یک ساعت مراتب جهت رسیدگی به دادستان یا قاضی کشیک اطلاع داده شود که این امر نیز می‌تواند در افزایش عدالت کیفری در جامعه موثر باشد.
