شاید نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد. در آن هنگام نزدیک به 100 نفر از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر تهران، متنی موسوم به بیانیه «هوای تهران ۷۴» منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک «بحران ملی» که راه مقابله با آن «عزم ملی» است، نام برده شد. در سال‌های بعد نیز این عزم ادامه یافت که آنها را بررسی می کنیم.
در سال‌های گذشته، به جز تهران، میزان آلودگی هوای شهرهای اهواز، اراک، تبریز، مشهد، شیراز، کرج و اصفهان نیز مورد توجه خاص قرار گرفته است. در این راستا، در سال ۱۳۷۹ «برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران» طراحی و تصویب شد تا طبق این برنامه، ظرف مدت ۱۰ سال هوای پایتخت به کیفیت سالم و قابل تنفس برسد. این برنامه شامل چند محور بود، از جمله: استانداردسازی خودروهای نو، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، ارتقای حمل و نقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت، معاینه فنی خودروها، مدیریت ترافیک و آموزش همگانی. این برنامه با همکاری وزارت صنایع، وزارت نفت، سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری تهران و پلیس راهنمایی و رانندگی اجرا شد.
برنامه‌های سال 86
در پاییز ۱۳۸۶ نیز «طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد. این طرح که اهداف کلی آن بر اهداف طرح‌های فرادست (مانند «طرح جامع تهران» و همچنین برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران) استوار شده‌اند، چشم‌انداز تحولات مطلوب این شهر در ۲۰سال آینده را ترسیم می‌کند.
علاوه بر گسترش و بهبود کیفیت حمل و نقل عمومی، موارد دیگری نیز در این طرح گنجانده شده بود، از جمله: از رده خارج کردن تمامی خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، تولید خودروهای دوگانه‌سوز و توسعه عرضه گاز طبیعی فشرده که از اهداف برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران است.
رفت و آمدهای شورای‌عالی محیط زیست
در سال ۱۳۵۰ نام «شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید» به «شورای عالی حفاظت محیط زیست» تغییر یافت و امور زیست‌محیطی، از جمله پیشگیری از اقدام‌های زیانبار برای تعادل و تناسب محیط زیست نیز به اختیارات قبلی آن افزوده شد. این شورا هر سال جلسات متعددی را برگزار می‌کرد و بخش زیادی از مشکلات زیست‌محیطی در این شورا بررسی و طرح‌هایی برای مقابله با آنها تهیه و تصویب می‌شد.
از زمان تصویب این شورا، نشست‌های آن همچنان برگزار می‌شد تا اینکه در دولت دهم به ریاست «محمود احمدی‌نژاد» این شورا به مدت 7 سال تشکیل نشد. پیش از روی کار آمدن دولت «حسن روحانی» در سال ،1392 آخرین جلسه شورای عالی محیط زیست در سال ۱۳۸۵ و بدون حضور احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری پیشین برگزار شده بود. پس از آن، وی در شهریورماه ۱۳۸۶ و طی یک دستور، شورای عالی را منحل و وظایف آنها را به کمیسیون‌های دولت محول کرد.
مصوبه‌ای که باید اجرا شود
یکی از مصوبه‌های شورای عالی محیط زیست «تشکیل دفاتر محیط زیست و توسعه پایدار» در عالی‌ترین سطح دستگاه‌ها است که ظاهرا سازمان محیط زیست با جدیت پیگیر اجرایی شدن این مصوبه راهبردی و کلیدی است. البته ابتدا باید موضوع تشکیل و ارتقای سطح دفاتر، ماموریت و فعالیت‌های آنها به صورت مستمر در کمیته ملی توسعه پایدار مورد بحث و بررسی قرار گیرد تا با یکپارچه‌سازی و همگرایی در انجام ماموریت‌ها، شاهد ارتقای و توجه بیشتر دستگاه‌های اجرایی به این موضوع باشیم. بر اساس این مصوبه، با توجه به ماموریت خاص هر دستگاه در حوزه محیط زیست، باید ساختاری مناسب با تمامی ماموریت‌ها تعریف شود.
چرا هوای خوبی نداریم؟
با وجود همه مصوباتی که داریم و قول اجرای آنها نیز داده شده، اما خبرها می‌گویند که هوای شهر حال و هوای خوبی است. این را رئیس ستاد محیط زیست شهرداری تهران گفته و اعلام کرده است که امسال آلودگی هوای تهران تا 2 برابر افزایش را تجربه کرده است. به گفته «علی محمد شاعری» از ابتدای امسال تا همین چند روز پیش، تهران ۳۰ روز هوای ناسالم داشته است، در صورتی که در مدت مشابه در سال ۹۳ تهرانی‌ها فقط ۱۳ روز هوای ناسالم را تجربه کردند.
دلایل زیادی برای این آلودگی اعلام شده که از میان آنها، ورود ریزگرد و غبار مهم‌ترین عامل افزایش روزهای ناسالم هوای تهران در 3 ماه گذشته است. باید به خاطر داشته باشیم که خشکسالی متوالی و تغییر اقلیم عامل بروز ریزگردها است.
و اما یک طرح کارساز
هم‌اکنون 15 درصد از مساحت شهر تهران تحت پوشش طرح زوج یا فرد قرار گرفته، ولی آمارهای ارائه‌شده نشان می‌دهد که این طرح انتظارات را در مورد کاهش یا حتی بهبود آلودگی هوا برآورده نکرده است. تردیدی نیست که باید راه‌های اثربخش‌تری برای بهبود شرایط زیست‌محیطی پیدا کنیم. بر همین اساس، در شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور پیشنهادهایی برای تغییر طرح موجود ارائه شد.
پیشنهاد شورای عالی، خودروها را به 4گروه آبی، سبز، زرد و قرمز تقسیم می‌کند و نام طرح محدوده زوج یا فرد را به «محدوده کنترل آلودگی» تغییر می‌دهد. بر اساس این طرح، در این محدوده، خودروهای گروه آبی می‌توانند بدون محدودیت تردد کنند.
- خودروهای آبی شامل خودروهای سواری و وانت‌بار دارای استاندارد یورو 5 یا بالاتر، خودروهای سواری برقی یا هیبریدی و موتورسیکلت‌های برقی می‌شود
- .خودروهای گروه سبز نیز عبارتند از: خودروهای سواری و وانت‌بار گازسوز یا بنزینی با استاندارد آلایندگی یورو 2 یا بالاتر، موتورسیکلت‌های بنزینی انژکتوری با استاندارد آلایندگی یورو 3 یا بالاتر و وسایل نقلیه سبک و سنگین دیزلی با استاندارد آلایندگی یورو3 یا بالاتر. این خودروها هم در شرایط ناسالم بر اساس طرح زوج یا فرد در شهر تردد می‌کنند.
- در گروه سوم، یعنی خودروهای گروه زرد، خودروهای سواری و وانت‌بار بنزینی با سیستم سوخت‌رسانی کاربراتوری و استاندارد آلایندگی پایین‌تر از یورو2، موتورسیکلت‌های بنزینی کاربراتوری و وسایل نقلیه سبک و سنگین با استاندارد آلایندگی پایین‌تر از یورو3 قرار می‌گیرند.
- قرمزها هم وسایل نقلیه فاقد گواهی معاینه فنی معتبر بر اساس قوانین موضوعه و وسایل نقلیه با عمر بیشتر از سن فرسودگی بر اساس مصوبه هیات وزیران هستند. ورود این خودروها به محدوده کاهش آلودگی هوا ممنوع است.البته برای فراهم کردن مقدمات این طرح ضرورت دارد تا سامانه یکپارچه معاینه فنی به بخش‌های مربوط به نیروی انتظامی متصل شود تا تبادل اطلاعات میان وزارت کشور و نیروی انتظامی محقق شود.
ناهید محمدپور
