رهبر معظم انقلاب بارها ناخشنودی خود را از تعداد زیاد زندانیان اعلام کردند؛ مسئولان عالی قوه قضائیه هم سیاست اصولی و مهم این قوه را کاهش جمعیت کیفری عنوان کرده و بارها از قضات خواسته‌اند تا بجای راهی کردن مرتکبان جرایم ساده و غیرمهم به حبس، آنها را به مجازاتهای جایگزین و اصلاحی محکوم کنند تا جمعیت حاضر در زندان‌ها کاهش پیدا کند. اما برای تحقق این مهم، راهکارهای متفاوت و متنوعی وجود دارد. انجام خدمات عمومی رایگان، درختکاری، حضور در کلاس‌های آموزش، یادگیری حرفه و پیشه معین، ترک اعتیاد، یادگیری و حفظ قرآن و حتی خرید کتاب و کتابخوانی بخشی از راهکارهای پیش‌بینی شده در قوانین و آیین‌نامه‌های اجرایی برای جایگزینی به جای حبس است. یکی از این طرح‌ها، دوره‌های آموزشی اصلاح فردی با عنوان طرح «آینه» است که در یزد در حال برگزاری است اما در استان‌های دیگر هم طرح‌های مختلفی برای این منظور در دستور کار قرار گرفته است.
تبعات زندانی شدن برای خانواده
این در حالی است که رئیس سازمان زندان‌ها کاهش حکم حبس را یکی از مهمترین شیوه‌ها در کاهش جمعیت کیفری عنوان می‌کند و می‌گوید: از آنجایی که هدف از مجازات در کشور ما اصلاح و ترییت زندانی است در برخی موارد می‌توان از مجازاتهای جایگزین استفاده کرد زیرا که اثرات خوبی در پی خواهد داشت. اصغر جهانگیر که برخی تبعات زندانی شدن افراد را برای خانواده‌هایشان، جبران‌ناپذیر عنوان می‌کند در این باره توضیح می‌دهد: با زندانی شدن فرد، خانواده وی به طور مضاعف دچار آسیب و بحران می‌شوند بنابراین یکی از اهدافی که ما در حوزه اقدامات تامینی و تربیتی سازمان زندان‌ها دنبال می‌کنیم توسعه حمایت‌های معنوی و کاهش آسیب‌های ناشی از زندان در خانواده‌هاست که از طریق انجمن حمایت از خانواده های زندانیان آن را پیگیری می‌شود.
وی می‌افزاید: با توجه به عدم نظارت سرپرست بر خانواده و کاهش درآمد خانواده افراد برای امرار معاش به مشاغل کاذب روی می‌آورند که همین موضوع سبب افت تحصیلی فرزندان و رها کردن تحصیل و قرار گرفتن افراد خانواده در معرض ناهنجاری‌های مختلف از جمله آسیب‌های ناشی از زندانی شدن افراد است.
مجازاتهای جایگزین حبس روشی موثر در بازسازی شخصیت
این در حالی است که وی اصلاح و تربیت فرد خاطی را هدف نهایی از مجازات‌ها می‌داند و تصریح می‌کند: مجازاتهای جایگزین حبس می‌تواند راه مناسبی برای جلوگیری از آسیب‌ها باشد، از طرف دیگر با توجه به اینکه هدف نهایی مجازات‌ها در نظام زندانبانی اسلامی، اصلاح و تربیت فرد خاطی و اصلاح شخصیت است در برخی موارد، مجازاتهای جایگزین به مراتب تأثیر بهتری در بازسازی شخصیت فرد دارند.
گذراندن طرح «آینه» در یزد به جای تحمل حبس
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان یزد با تاکید بر اینکه تربیت انسان‌ها مهمترین اصل در اجرای مجازات‌هاست، می‌گوید: با توجه به اینکه زندان تنها راهکار موجود برای تربیت مددجو نیست و حبس هزینه‌های زیادی را به دولت تحمیل می‌کند بر این اساس در استان یزد جایگزینی برای مجازات زندان تعیین شده است. علی اصغر رفاهی در این باره توضیح می‌دهد: در یکی از شعب دادگاه انقلاب استان به جای گذراندن حبس، رای مبنی بر گذراندن «طرح آینه» صادر شده است.این مقام مسئول ادامه می‌دهد: صدور این‌رأی در راستای سیاست حبس‌زدایی دستگاه قضایی و استفاده از مجازاتهای جایگزین حبس است و طرح آینه نیز یک دوره آموزشی کوتاه‌مدت است و سعی در بازگشت انسان‌ها به فطرت الهی و خویشتن واقعی خود را دارد.
وی منشا نام‌گذاری این طرح را از کلمه‌های آگاهی از خویشتن، یادگیری، نوزایی و تغییر کردن و همت بلند می‌داند و بیان می‌کند: با این طرح، آنان را به مسیر زندگی سالم و موفق سوق داد.این مقام قضایی تصریح می‌کند: این دوره تاکنون در استان یزد برای طیف‌های مختلف افراد جامعه از قبیل روحانیون، قضات، کارمندان، کارگران و… برگزار شده است.رفاهی می‌گوید: با توجه به نتایج مثبت حاصله از این طرح از ابتدای سال جاری، گذراندن دوره آینه در آراء برخی از قضات به عنوان مجازات جایگزین حبس در جرایم خرد آورده شده است.
معاون اجتماعی دادگستری یزد توضیح می‌دهد: با توجه به رویکرد جدید قانون مجازات اسلامی مبنی بر حبس‌زدایی و استفاده از مجازاتهای جایگزین حبس انتظار است قضات دادگاه‌های جزایی و دادسراها در آرا صادره خود از گذراندن دوره آینه این معاونت به‌‌عنوان مجازاتهای جایگزین حبس در جرایم خرد استفاده کنند. این مقام قضایی با اشاره به آراء صادره یکی از قضات استان در دو مورد از پرونده‌های حوزه قضایی خویش، می‌گوید: مجازات شلاق و حبس مجرم به استناد مواد ۴۶ و ۴۹ قانون مجازات اسلامی به مدت دو سال تعلیق شده مشروط به اینکه در مدت دو سال مرتکب دوباره جرم یا جرایم موضوع ماده ۵۴ همان قانون نشود. رفاهی تصریح می‌کند: حداکثر یک ماه پس از اجرای حکم در یکی از دوره‌های آموزشی «طرح آینه» که از سوی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم استان تشکیل می‌شود، شرکت کرده و گواهی گذراندن موفقیت آمیز را به دادگاه ارائه کند.
خرید کتاب از مجازاتهای جایگزین حبس
در این زمینه، رئیس شعبه دوم دادگاه کیفری 2 شهرستان گنبد هم با بیان اینکه روش‌های سنتی دیگر در مجازات‌ها پاسخگو نیست، می‌گوید: در حل این مسئله ناگزیر هستیم که از تجربه کشورهای دیگر استفاده کنیم، مسئله‌ای که بوجود می‌آید یا قبلا دیگران حل کرده‌اند که ما نیز باید همانند آنان همان مسیر را طی کنیم یا حداقل با تغییراتی متناسب با فرهنگ و امکانات خودمان اقدام کنیم یا اینکه راه حلی تاکنون پیدا نکرده‌اند که ما باید برای حل آن راهکار پیدا کنیم. محمد نقی‌زاده در این میان می‌گوید که از محل مجازاتهای جایگزین حبس اقدام به خرید کتاب برای کتابخانه زندان شهرستان گنبد کاووس کرده‌ایم، کتاب‌ها به‌نحوی انتخاب شده است که برای همه زندانیان صرف نظر از میزان سواد و آگاهی و با هر میزان معلومات و برای هر سنی قابل استفاده باشد، از کتاب‌هایی که به زبان خیلی ساده نوشته شده است تا کتاب‌های تخصصی که بار علمی بالایی در بر دارند را شامل می‌شود.
وی تصریح می‌کند: سعی شده است در صورتی که از یک کتاب چندین چاپ وجود داشته باشد از نوعی که کامل‌تر و دارای صحافی و چاپ بهتر است خریداری شود، به اوراق کتاب‌ها مهر وقف نامه زده شده است تا در حفظ و نگهداری آن دقت بیشتری صورت گیرد. نقی زاده می‌افزاید: این دادگاه در هر نامه اعزام متهم، به زندان اعلام کرده که به وی ابلاغ کند، این‌مورد استقبال اکثر زندانیان قرار گرفته است و اگر در مواردی انجام نگرفته به علت بی‌سوادی زندانی بوده است.
