متأسفانه گاهی اوقات افشای اسرار بیماران به شکل انتشار فیلم و عکس و دست به دست چرخیدن این فیلم‌ها در فضای مجازی باعث وارد شدن ضربه‌های روحی، عاطفی و حتی مادی فراوان به بیمار می‌شود. این کار نه تنها از نظر اخلاقی زشت و ناپسند است بلکه قانونگذار هم برای آن مجازات در نظر گرفته و این کار را جرم تلقی کرده‌است، چرا‌که هم فرد مورد نظر آسیب می‌بیند و هم به عفت عمومی خدشه وارد شده و اعتماد مردم را نیز سلب می‌کند.
حقوق بیمار در منشور جهانی
در منشور حقوق بیمار که توسط سازمان بهداشت جهانی تهیه شده، بر رازداری و حفظ حریم خصوصی بیماران تاکید ویژه‌ای شده است. در بند 6 این منشور آمده است که:
«بیمار حق دارد از رازداری پزشک و دیگر اعضای تیم معالج خود اطمینان حاصل کند.»
در ادامه این بند، با تاکید ویژه برای حفظ آرامش بیماران تاکید کرده است که «حضور افرادی که مستقیما بر روند درمان شرکت ندارند، موکول به کسب اجازه بیمار خواهد بود.» بر اساس این بند از منشور حقوق بیمار، نه تنها بیمار باید به پزشک و تیم درمان بالینی اطمینان داشته باشد بلکه مرکز درمانی و تیم پزشکی نیز باید در این راستا، از حضور افرادی که نقشی در درمان بیمار ندارند جلوگیری کرده است و از این راه ضمن حمایت از حریم شخصی بیمار، در جهت آرامش وی تلاش کنند.
همچنین در بند 5 منشور حقوق بیمار نیز آمده است که «بیمار حق دارد جهت حفظ حریم شخصی خود از محرمانه ماندن محتوای پرونده پزشکی، نتایج معاینات و مشاوره‌های بالینی اطمینان حاصل نماید.» با توجه به این توضیحات، به نظر می‌رسد که روح کلی حاکم بر بندهای مختلف منشور حقوق بیمار تاکید ویژه‌ای برای حفظ و حراست از اطلاعات بیماران داشته و انتقال اطلاعات بیمار چه به صورت نتایج آزمایش‌ها و چه انتشار فیلم از وضعیت بیمار می‌تواند نقض حقوق اساسی بیماران تلقی شود.
حقوق بیمار در ایران
در فرهنگ اسلامی حفظ و احترام به کرامت انسان‌ها یک اصل اساسی تلقی شده و بر تعهد همه افراد جامعه به این موضوع تاکید شده است. بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز توجه به کرامت والای انسانی از اصول پایه جمهوری اسلامی بوده و دولت موظف است خدمات بهداشتی – درمانی را برای یکایک افراد کشور تامین کند. بر این اساس ارائه خدمات سلامت باید عادلانه و مبتنی بر احترام به حقوق و رعایت کرامت انسانی بیماران صورت گیرد. در منشور حقوق بیماران که توسط وزارت بهداشت تهیه و در تمامی مراکز درمانی نصب و در معرض دید عموم قرار گرفته است بر حفظ رازداری بیماران تاکید ویژه‌ای شده است.
در بند 4 منشور حقوق بیماران در ایران آمده است: «ارائه خدمات سلامت باید مبتنی بر احترام به حریم خصوصی بیمار (حق خلوت) و رعایت اصل رازداری باشد.« همچنین در بند 2-4 منشور تاکید شده است که «در کلیه مراحل مراقبت اعم از تشخیصی و درمانی باید به حریم خصوصی بیمار احترام گذاشته شود. ضروری است بدین منظورکلیه امکانات لازم جهت تضمین حریم خصوصی بیمار فراهم گردد.» تاکید ویژه منشور بر حفظ حریم خصوصی بیماران و ایجاد شرایطی برای حفظ اسرار بیماران از اصول مهم در رازداری بیماران است.
جرم فیلمبرداری از بیماران
پزشکان، کادر درمانی و مسئولان بیمارستان‌ها و مراکز درمانی موظفند در حفظ اسرار بیماران کوشا باشند و در صورت تخلف از این مسئولیت قانونی، طبق قانون قابل تعقیب و مجازات هستند. براساس ماده 648 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375، «اطبا، جراحان، ماماها، داروفروشان و تمامی کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس یا به یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شوند.» همچنین در ماده 4 آیین‌نامه انتظامی رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفه‌ای شاغلان حرفه‌های پزشکی و وابسته مصوب 1374 مقرر شده است:
«شاغلان حرفه‌های پزشکی و وابسته حق افشای اسرار و نوع بیماری بیمار، مگر به موجب قانون را ندارند.»
همانطور که در این مواد قانونی بر ضرورت حفظ اسرار بیماران تاکید شده است، به‌‌طور قطع افشای وضعیت بیماران در شرایط بیماری بجز با رضایت بیمار یا همراهان بیمار دارای منع قانونی بوده و قرار گرفتن فرد بر تخت بیماری نیز یک موضوع شخصی محسوب می‌شود که فیلمبرداری از این وضعیت، مشمول همان شرایط ماده 648 خواهد بود.
از سوی دیگر قانونگذار در ماده 648 قانون مجازات اسلامی به شکل دقیقی به اطبا و جراحان اشاره داشته و شامل کسانی می‌شود که در یکی از مراکز تحقیقاتی، درمانی، آموزشی، بهداشتی اعم از خصوصی، دولتی و تعاونی پزشکی، وابسته به دولتی خیریه یا حسب مورد مطب یا دفتر کار اشتغال دارند و در صورتی که به طور مثال پزشکی یا جراحی اقدام به انتشار فیلم یا عکس یک بیمار نماید به دلیل اینکه به مناسبت حرفه خود «محرم اسرار» بوده عمل وی مخالف قانون بوده و در صورتی که این اقدام به عمد یا به علت بی‌احتیاطی صورت گرفته باشد مشمول مجازات جزایی و یا انتظامی است.
فیلمبرداری از مراحل عمل جراحی فردی یا فیلمبرداری از لحظات آخر زندگی فردی دیگر، جدا از اینکه افشای اسرار پزشکی محسوب می‌شود، ممکن است در مواردی نیز چهره دیگری به خود بگیرد؛ به طور مثال ممکن است اقدام عمدی یک پزشک در گرفتن یک فیلم و پخش آن باعث سلب اعتماد عمومی و برهم ریختن عفت عمومی نیز باشد که در این صورت لازم است قانون با شدت بیشتری با این جرم مقابله کند. بنابراین پزشکان نباید مباحث و اطلاعات محرمانه‌ای را که در خلال انجام وظیفه به دست آورده‌اند، افشا نمایند مگر در موارد خاص قانونی.
وقتی فیلمبرداری مجاز می‌شود
فیلمبرداری از بیمار هنگام عمل‌های جراحی و درحالی که بیمار بی‌هوش است فقط در شرایط خاص و با اجازه بیمار و به‌منظور استفاده از آن فیلم در پژوهش‌ها، کلاس‌های درس و کنفرانس‌های علمی ممکن است. یعنی باید به بیمار گفته شود که می‌خواهیم از شما به این منظور خاص آزمایش بگیریم یا فیلمبرداری کنیم، اگر بیمار اجازه داد این کار انجام می‌شود اما اگر رضایت نداشت به هیچ‌عنوان پزشک و اعضای گروه درمانی اجازه این کار را ندارند و چنانچه فیلمی از بیمار گرفته شود بیمار حق شکایت دارد
