تصادفات یکی از حوادث مهم غیرعمدی در جهان محسوب می‌شود، به طوری که سالیانه در حدود 1/2 میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر حوادث جاده‌ای جان خود را از دست می‌دهند. آمار این حوادث در کشور ما بسیار نگران‌کننده و بیشتر از میانگین‌های جهانی است. در سال‌های گذشته، مجموع تلفات جانی بر اثر حوادث رانندگی در کشور ما، همواره بیش از20 هزار نفر بوده است. این در حالی است که در کشورهایی نظیر آلمان و فرانسه، تعداد چنین تلفاتی کمتر از 5 هزار نفر است و البته روندی کاهشی را نیز طی می‌کنند. نکته عجیب و تکان‌دهنده این است که تعداد تلفات بر اثر تصادفات در فرانسه حدود یک‌چهارم کشور ایران است، در حالی که تعداد خودروهایی که در این کشور تردد می‌کنند، در مقایسه با جمعیت، به میزان چشمگیری بالاتر از همان شاخص برای ایران است. در ادامه، این موضوع و قوانینی را که در حوزه ایمنی راه‌ها در کشور تصویب شده است بررسی می‌کنیم.
چه وضعیتی داریم؟
کشورهای مختلف برنامه‌هایی را برای کاهش حوادث ناگوار ترافیکی در نظر گرفته‌اند؛ به عنوان مثال می‌توان از طرحی که برای اولین بار در سال 1995 در سوئد، از سوی مدیر عامل اداره ایمنی و ترافیک آن کشور مطرح شد، نام برد. این طرح که به «رویکرد افق صفر در ایمنی جاده‌ای» مشهور شد، به این موضوع می‌پرداخت که مرگ یا زخمی شدن شدید مردم در سیستم حمل و نقل جاده‌ای هرگز پذیرفتنی نیست و چنین وقایعی باید حذف شوند، نه اینکه فقط کاهش یابند.
در دیدگاه افق صفر، فرآیند عملیات سیستم (نظیر تبلیغات، آموزش و اعمال قانون) باید به گونه‌ای باشد که رفتارهای کاربر را که همان استفاده‌کننده از جاده (نیروی انسانی) است، به بهترین شکل ممکن هدایت کند. همچنین طراحی و اجزای سیستم ( نظیر راه، وسیله نقلیه و…) باید به صورتی باشد که در صورت اشتباه یا خطای عامل انسانی، از وقوع حادثه جلوگیری و عواقب آن را کاهش دهد. با هدف کاهش تلفات جاده‌ای، در مارس 2010 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سال‌های 2011 تا 2020 را «دهه اقدام برای ارتقای ایمنی جاده‌ای» نام نهاد و در قطعنامه خود از کمیسیون‌های منطقه‌ای، نهادهای ایمنی سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی درخواست کرد تا برای رسیدن به اهداف این دهه، برنامه‌ای را تهیه کنند. در متن برنامه تهیه‌شده، تأکید شده است که برای رسیدن به این اهداف باید بر 5 رکن در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی تمرکز کرد.
این ارکان عبارت‌اند:
- مدیریت ایمنی جاده
- تردد در جاده‌های ایمن
- وسایل نقلیه ایمن
- استفاده‌کنندگان ایمن جاده
- و عملیات و امداد پس از حادثه.
همچنین گفته شده است که سطح ملی و محلی در این فعالیت‌ها باید در اولویت باشد. در کشور ما نیز سال‌هاست که وضع قوانین متعدد برای ایمنی راه‌ها به عنوان یکی از عوامل کاهش تلفات جاده‌ای مورد توجه قرار گرفته است.
تعاریف یک قانون
بسیاری از تصادف‌ها در کشور ما در آزادراه‌ها رخ می‌دهد. در قانون ایمنی راه‌ها، اول از همه راه‌های مختلف تعریف شده‌اند. برابر ماده یک این قانون «آزادراه» به راهی اطلاق می‌شود که «حداقل دارای 2 خط اتومبیل رو و یک شانه حداقل به عرض 3 متر برای هر طرف رفت و برگشت بوده و 2 طرف آن به نحوی محصور و در تمام طول آزادراه از هم کاملاً مجزا باشد و ارتباط آنها با هم فقط به وسیله راه‌های فرعی که از زیر یا بالای آزادراه عبور کند تأمین شود و هیچ راه دیگری آن را قطع نکند.» برابر این قانون، وزارت راه و ترابری مکلف است در هر آزادراه حداقل و حداکثر سرعت و همچنین انواع وسایل نقلیه‌ای را که عبور آنها مجاز نیست با نصب علائم مشخص کند و نیز همه علائم مربوط به مقررات رانندگی و محل‌های توقف مجاز و سایر علائم لازم را که برای پیشگیری از خطرات احتمالی تصادف لازم است، در طول راه برای اطلاع رانندگان نصب کند.
عابران مراقب باشند!
وقوع بخشی از تصادف‌ها حتی در آزادراه‌ها بر گردن عابران است. باورش برایتان سخت است؟ اما این موضوع به قدری جدی است که در قانون برای حضور آنان در آزادراه‌ها موادی در نظر گرفته شده است. برابر ماده 4 این قانون :
«ورود و عبور عابرین پیاده و انواع وسائط نقلیه غیرمجاز و عبور دادن دام در آزادراه‌ها و همچنین توقف وسائط نقلیه در خطوط عبور ممنوع است.
هر گاه به جهات مذکور حادثه‌ای واقع شود که منجر به ضرب یا جرح یا قتل یا خسارت مالی شود، راننده مجاز که وسیله نقلیه او مجاز به حرکت در آزادراه باشد، نسبت به موارد فوق مسئولیتی نخواهد داشت، ولی در هر حال مکلف است در صورت بروز حادثه، وسیله نقلیه را در شانه سمت راست متوقف نموده و مصدوم را با وسیله نقلیه خود یا وسیله دیگر بلافاصله به اولین درمانگاه یا بیمارستان برساند و مراتب را به مأمورین انتظامی اطلاع دهد. عدم مسئولیت راننده مذکور، مانع استفاده شخص ثالث از مقررات بیمه نخواهد بود.»
در تبصره یک این ماده نیز وزارت راه و ترابری مکلف شده است محل‌های توقف ضروری مجاز وسائط نقلیه در طول آزادراه‌ها را ایجاد کند و وسایل نقلیه غیرمجازی که به طور موقت و به سبب ضرورت و مأموریت‌های ضروری باید در بزرگراه تردد کنند، فقط با اجازه وزیر راه و ترابری یا معاونان او در حوزه راهداری و حمل و نقل جاده‌ای و پایانه‌ها یا بالاترین مقام اجرایی ادارات کل راه و ترابری استان‌ها در حوزه استحفاظی خود و با نصب تابلو «عبور آزاد از بزرگراه» در پشت وسیله نقلیه که به وسیله پلیس راه به راننده تحویل و اخذ خواهد شد، می‌توانند وارد بزرگراه شوند. این تابلو باید به تعداد لازم از سوی وزارت راه و ترابری تهیه و تحویل پلیس راه شود. حداقل و حداکثر سرعت برای این وسایل هم طبق آیین‌نامه‌ای تعیین می‌شود که به تصویب وزارت راه و ترابری می‌رسد.
عملیات عمرانی
یادتان باشد اقدام به هر گونه عملیاتی که موجب خرابی جاده شود و همچنین ایجاد هرگونه مستحدثات یا درختکاری یا زراعت یا اقدام به حفاری در حریم قانونی آزادراه‌ها و راه‌های اصلی و فرعی و راه‌آهن که میزان هر یک به طریق و وسایل متناسب مشخص و از طرف وزارت راه و ترابری آگهی می‌شود، بدون اجازه وزارت راه و ترابری ممنوع است.
وزارت راه و ترابری مکلف است به حضور نماینده دادسرا و در نقاطی که دادسرا نباشد، با حضور نماینده دادگاه بخش، این قبیل مستحدثات یا درختکاری یا زراعت و حفریات را ضمن تنظیم صورت‌مجلس رأساً قلع و آثار تجاوز را محو کند.
اشخاص ذی‌نفع می‌توانند به مراجع دادگستری مراجعه کنند. دادگاه نیز خارج از نوبت به این‌گونه پرونده‌ها رسیدگی و حکم لازم را صادر می‌کند. دادگاه با درخواست وزارت راه و ترابری در خصوص میزان خسارت و هزینه‌ها، خارج از نوبت به موضوع رسیدگی و رأی متقضی صادر می‌کند. مأموران مربوط در وزارت راه و ترابری و راه آهن و مأموران نیروی انتظامی موظف‌اند ضمن مراقبت، به محض مشاهده وقوع تجاوز به راه‌ها و راه‌آهن و حریم آنها، مراتب را به مراجع صالح برای اقدام لازم اطلاع دهند. مأمور یا مسئول یادشده، در صورت تسامح، به مجازات مربوط محکوم خواهد شد.
محمد سیدی
