حالا یک سالی می‌شود که تعدادی از زندانی‌های زندان رشت، به جای اینکه ساعت‌ها در بندهایشان باشند، کارهای عام‌المنفعه انجام می‌دهند. تا‌کنون با همکاری سازمان محیط‌زیست این استان، مناطق زیادی از رشت توسط زندانیان داوطلب، پاکسازی شده است. محسن سلطانی، قاضی اجرای احکام مستقر در زندان رشت است که با احکام وی تعداد زیادی از زندانیان رشت توانسته‌اند در طرح‌های مشابهی شرکت کنند؛ او در اجرای مجازات‌های جایگزین یک گام فراتر رفته و با استفاده از فرصت قانونی، برایی زندانیان بالای 55سال حبس که امکان استفاده از مجازات‌های جایگزین را ندارند چنین فرصتی فراهم کرده است.
- حکم‌هایی که شما داده‌اید، چه تفاوتی با مجازات‌های جایگزین دارند؟
طرح توانمندسازی زندانیان از طریق مشارکت در خدمات عام المنفعه درخصوص محکومین جرایم مواد‌مخدری که حکم آنها قطعی شده، اجرا می‌شود. بنابراین یک‌جور حکم نیست. تعیین مجازات جایگزین براساس قانون و برعهده قاضی است و قاضی اجرای احکام نمی‌تواند نسبت به صدور حکم مجازات جایگزین حبس اقدام کند. اما قانونگذار هدف از زندان را متنبه‌کردن بزهکاران، ایجاد ترس در آنها برای جلوگیری از وقوع جرم و اصلاح و تربیت‌شان اعلام کرده است.
این طرح که «توانمندسازی زندانیان» نام دارد با هدف اصلاح آنها و از طریق مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی اجرا می‌شود. بازتوانی اجتماعی، آموزش عملی برای زندانیان، آگاه‌سازی افکار عمومی نسبت به نقش‌های اثربخش زندانیان در فعالیت‌هایی اجتماعی، اعطای آزادی مشروط و دیگر امتیازات به زندانیان براساس میزان مشارکت و تلاش آنان در برنامه‌های اصلاحی زندان ازجمله اهداف این برنامه است. ما در زندان 13درجه را برای زندانیان تعریف کرده‌ایم. هر زندانی‌ای که بتواند با تغییر اعمال و رفتار،، شرکت در دوره‌های روان درمانی، پودمان آموزشی (مهارت زندگی و یادگیری و سبک زندگی و همسرداری و تربیت کودک و…) رفتار خود را تغییر داده و به درجه 6 برسد، می‌تواند در این طرح شرکت کند.
- اینکه نباید خیلی سخت باشد!
فقط همین نیست. برای شرکت زندانیان در این طرح، آنها باید مجموعه‌ای از شرایط را داشته باشند. اقامت زندانی در بندهای سلامت، عدم‌مصرف متادون، شرکت در دوره‌های روان‌درمانی و کسب امتیازات لازم، تکمیل پرونده شخصیت و احراز تغییر و اصلاح رفتار زندانی توسط روانشناس، حُسن اخلاق و رفتار در زمان اقامت در بند سلامت، گذراندن حداقل یک‌سوم از دوران محکومیت و داشتن تأمین مناسب، بخشی از این شرایط هستند.
- چند زندانی تا‌کنون در این طرح مشارکت داده شده‌اند؟
بیش از 600 زندانی تقاضای شرکت در این طرح را دارند ولی با توجه به شرایطی که برای شرکت در این طرح درنظر گرفته‌ایم بیش از 150 زندانی توانسته‌اند وارد این طرح شوند. برخی از این زندانی‌ها برای چندین دوره در این طرح شرکت کرده‌اند. تأیید نهایی برای ورود به این طرح به‌عهده قاضی اجرای احکام مستقر در زندان است.
- حالا شرکت در این طرح برای زندانی چه مزیت‌هایی دارد؟
همان‌طور که بیان شد شرکت زندانی در این طرح الزامی نیست؛ یعنی زندانی می‌تواند حتی با احراز تمام شرایط در این طرح شرکت نکند. زمانی که یک زندانی از نظر ما اصلاح شده ولی به حدی نرسیده که از آزادی کامل یا سایر تسهیلات قانونی از قبیل آزادی مشروط یا تعلیق مجازات استفاده کند، شرکت در این طرح باعث می‌شود از تسهیلات مرخصی بیشتر بهره‌مند شود. به افراد واجد شرایط شرکت در این طرح، یک هفته مرخصی اعطا می‌شود و زندانیان از 7 صبح تا 3 بعدازظهر ملزم به شرکت در طرح پاکسازی هستند و بعد از این ساعت، فرد در اختیار خودش است.
- و در بیرون از زندان چطور حواستان به زندانی‌هاست؟
بهترین نظارت بر زندانیان، سیستم خودنظارتی درونی است؛ بدین معنا که خود زندانیان با توجه به نوع جرمشان نسبت به همدیگر شناخت کاملی دارند؛ مثلا سارقین، اکثر دزدها و مالخرهای شهر خودشان را می‌شناسند و حتی اگر سرقتی در فلان منطقه از شهر اتفاق بیفتد می‌دانند که کار چه‌کسی یا کدام گروه بوده است؛ به همین‌خاطر در این طرح از سیستم خود نظارتی که دارای بازده بیشتر و در عین حال بدون هزینه برای حکومت است استفاده کرده‌ایم؛ لذا به‌صورت هرمی زندانیان دسته‌بندی شده‌اند؛ بدین نحو که ابتدا زندانیان به دسته‌های 15نفر تقسیم می‌شوند و برای هر دسته یک سرگروه به نام دستیار دوم درنظر گرفته می‌شود و هر 3 گروه از این دسته‌ها زیرنظر زندانی دیگری به نام دستیار اول نظارت می‌شوند و همه دستیاران اول زیرنظر معاونت محترم اصلاح و تربیت زندان فعالیت می‌کنند.
دستیاران اول و دوم موظفند در ایام مرخصی، نسبت به رفتار زندانیان نظارت کامل داشته باشند و چنانچه مددجویی مرتکب جرمی شود به اینجانب و معاون اصلاح و تربیت زندان گزارش کنند؛ در غیراین صورت شرکت کل گروه در طرح لغو می‌شود. با توجه به نظارت و اشراف کامل معاون محترم اصلاح و تربیت زندان، آقای خان‌زاده نسبت به زندانیان و نحوه اجرای طرح، الحمدلله تا‌کنون با مشکلی مواجه نشده‌ایم.
- شاید با هم تبانی کردند؛ مثلا برای فروش مواد یا هر خلاف دیگری!
همان‌طور که گفته شد زندانیانی در این طرح شرکت می‌کنند که تغییر رفتار و اصلاح در آنها احراز شده است و این‌گونه نیست که احراز ما نسبت به تمامی زندانیان شرکت‌کننده در این طرح اشتباه باشد؛ به همین‌خاطر احتمال تبانی در حد صفر است ولی با این حال بنده مخبرانی در میان تمامی گروه‌ها دارم که تمامی اخبار را به بنده منتقل می‌کنند.
- این افراد فقط محیط‌زیست را پاکسازی می‌کنند؟
ما طرح‌های زیادی برای زندانیان داریم؛ مانند پاکسازی آرامستان و شست‌وشوی مزار شهدای شهر رشت که تقریبا هر 2ماه یک‌بار انجام می‌شود. پاکسازی مناطقی مانند جنگل‌های استان، ساحل دریا از انزلی تا زیباکنار، حاشیه راه‌ها و مبادی ورودی استان، مسیرهای منتهی به امامزاده‌ها، جاده‌های منتهی به شهر رشت و تالاب‌های انزلی و عینک اجرایی شده است. اما برخی از این طرح‌ها مانند احیای جنگل‌های استان اجرا نشده است. بنده اردیبهشت ماه 94 به مسئولان، آمادگی کاشت حدود 200 هزار اصله درخت را اعلام کردم. حتی قرار شد کارگروهی تشکیل شود تا مقدمات و لوازم اجرایی طرح را بررسی کنند که متأسفانه کمتر از 70 درخت کاشته شد.
برای طرح نوسازی و بازسازی مدارس و طرح اردوی جهادی در مناطق محروم هم اگرچه توافق اولیه انجام شده اما به‌دلیل عدم‌همکاری مسئولین استان، نهایی نشده است. در طرح‌هایی که تا‌کنون اجرا شده، تنها حامیان اینجانب حجت‌الاسلام مصطفوی‌نیا دادستان رشت و آقای سیاوش‌پور ریاست دادگستری گلستان بودند که اگر پشتیبانی و حمایت ایشان نبود هیچ کدام از این طرح‌ها اجرایی نمی‌شد.
خارج از گفت‌و گو
برخی موادفروش‌ها و مشروب‌فروش‌ها تعدادی مواد در کنار ساحل جاساز می‌کنند. در پاکسازی محیط‌زیست در زیباکنار یکی از گروه‌ها نزدیک به نیم‌کیلو تریاک پیدا کردند و تحویل زندان دادند. فرد دیگری چند باکس مشروب دفن شده را هنگام پاکسازی پیدا کرد و تحویل داد. مهم این است که زندانی تلاش می‌کند خودش را اثبات کند که اصلاح شده است.برخی منتقدان از این طرح اشکالاتی می‌گیرند ولی هیچ طرح جایگزینی ارائه نمی‌دهند و اشکالات را هم دقیق عنوان نمی‌کنند تا بدانیم ایراد کارمان کجاست.
مهدیه تقوی‌راد
