هر روز یک نرم‌افزار از راه می‌رسد، برنامه‌هایی که می‌آیند تا زندگی را راحت‌تر، ارتباط‌ها را بیشتر و هزینه‌ها را کمتر کنند، اما بیشتر مشکلات ایجاد کرده و به جای «یار شاطر» به «بار خاطر» تبدیل شده‌اند. اکنون برنامه‌هایی زیادی برای گوشی‌های تلفن همراه طراحی و راهی بازار شده‌اند. این روزها دیگر هر کسی که گوشی با سیستم‌های عامل مختلف خریداری کند، اولین کارش این است که سراغ سایت‌های ارائه نرم‌افزار برود و از آن به طور رایگان هر برنامه‌ای را که نیاز دارد «دانلود» کند. اما همین اتفاق ظاهراً ساده که از مصادیق دنیای مدرن است، مشکلاتی را نیز به همراه دارد، از جمله تولید محتواهایی که برای کاربران، خطرات زیادی ایجاد می‌کنند، اتفاقی که در قوانین کشور ما جرم‌انگاری شده است.
شبکه‌های اجتماعی، به علت توانمندی‌شان برای پنهان کردن و پوشاندن اطلاعات و در نهایت پدید آوردن جهل عمومی و خارج شدن سیاست از فرایند عقلانی، دارای پیامدها و آسیب‌هایی جدی هستند. یکی دیگر از آسیب‌های فضای اجتماعی البته در زمینه روابط اجتماعی و انسانی، کاهش احساسات است. در واقع، به دلیل اینکه اغلب ارتباطات در این فضا، به صورت نوشتاری است، قاعدتاً احساساتی را ندارند که در فضای واقعی، از طریق قدم زدن، سخن گفتن و… به دست می‌آید. افراد با وجود امکانات ارتباطی در فضای مجازی، دیگر اهمیتی به کیفیت روابط نمی‌دهند و این موضوع به کاهش بیشتر احساسات منجر می‌شود.
همچنین با وجود امکانات چندرسانه‌ای در فضای مجازی، هنوز هم قسمت عمده‌ای از ارتباطات در فضای مجازی را ارتباطات متنی در قالب ایمیل و چت تشکیل می‌دهد. ارتباطات متنی می‌تواند شکل جدیدی از هویت مجازی را شکل دهد. کافی است کمی در این فضا حاضر شوید تا به خوبی دریابید که افراد در فضای مجازی، به دلیل نبود راهنماهای چهره‌ای، می‌توانند بازنمایی‌های متفاوتی از خود ارائه دهند، ضمن آنکه در ارتباطات مجازی، می‌توانید دیوارها را بشکنید، به حوزه خصوصی دیگران وارد شوید و حرف‌هایی را بشنوید که کسی حاضر نیست در ارتباط چهره به چهره بگوید. شاید به همین دلیل است که در برخی از این شبکه‌ها توهین به بعضی چهره‌های سرشناس و حتی ارزشی و ترویج توهین به مقدسات رو به افزایش است. این در حالی است که تمامی این موارد در قانون عنوان مجرمانه داشته و قابل پیگیری است. یکی از اعضای کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه از رسیدگی به این موضوع در جلسه کارگروه مذکور خبر داد.
جرم‌انگاری توهین در قوانین
به گفته «محمدعلی اسفنانی» عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی، برابر قوانین کشور، هر نوع توهین و اهانت به مقامات مملکتی عنوان مجرمانه دارد و کسی حق ندارد در فضای مجازی خلاف قانون عمل کند. وی افزود: مطابق قانون مجازات اسلامی هر نوع توهین و اهانت به مقامات جرم محسوب می‌شود و قابلیت پیگیری دارد.اشاره اسفنانی به بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی است که طبق آن، هر گونه توهین به مقدسات، معصومان و ائمه اطهار(ع)، اهانت به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، مقام معظم رهبری و رؤسای قوای سه‌گانه عنوان مجرمانه دارد و در آن، برای کسانی که خلاف قانون عمل کنند، مجازات هم تعیین شده است.نماینده مردم فریدن، فریدونشهر و چادگان در مجلس شورای اسلامی افزود: این موضوع مورد توجه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه قرار گرفته است و البته معاون اول رئیس قوه قضاییه نیز فرصتی یک ماه داده است تا به این موضوع رسیدگی‌شود.
محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی
همه‌چیز در این زمینه به قانون مجازات اسلامی محدود نمی‌شود، چرا که قانون مهم دیگری نیز داریم که به فضای مجازی اختصاص دارد: قانون جرایم رایانه‌ای. این قانون البته نرم‌افزارهای تلفن همراه را نیز در بر می‌گیرد و در آن، به موضوعات مختلفی پرداخته شده که تولید محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی یکی از آنهاست. در این قانون، موارد زیر جرم‌انگاری شده است:
- اشاعه فحشا و منکرات.
- تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید یا دعوت به فساد و فحشا و ارتکاب جرایم منافی عفت یا انحرافات جنسی.
- انتشار، توزیع و معامله محتوای خلاف عفت عمومی.
- تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید یا تطمیع افراد به دستیابی به محتویات مستهجن و مبتذل.
- استفاده ابزاری از افراد (اعم از زن و مرد) در تصاویر و محتوا، تحقیر و توهین به جنس زن، تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع و غیرقانونی.
محتوا علیه مقدسات اسلامی
همان‌طور که گفته شد، مدتی پیش توهین به بعضی مقدسات و شخصیت‌های ارزشی کشور در قالب طنز یا لطیفه در فضای مجازی و به ویژه شبکه‌های تلفن همراه رایج شده بود. البته خوشبختانه به نظر می‌رسد چند وقتی است که از تعداد این مطالب کاسته شده که شاید یک دلیل آن استقبال نکردن بیشتر مردم از چنین مطالبی و نیز هشدارهای مسئولان باشد. در قوانین مرتبط، موارد زیر توهین به مقدسات به حساب می‌آید، مواردی که جرم هستند و با مرتکبان آنها برخورد می‌شود:
- محتوای الحادی و مخالف موازین اسلامی.
- اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن.
- اهانت به هر یک از انبیای عظام یا ائمه طاهرین(ع) یا حضرت صدیقه طاهره (س).
- تبلیغ به نفع حزب گروه یا فرقه منحرف و مخالف اسلام.
- نقل مطالب از نشریات و رسانه‌ها و احزاب و گروه‌های داخلی و خارجی منحرف و مخالف اسلام، به نحوی که تبلیغ آنها باشد.
- اهانت به امام خمینی (ره) و تحریف آثار ایشان.
- اهانت به مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) و سایر مراجع مسلم تقلید.
از دیگر جرایم در این حوزه می‌توان به اهانت و هجو به مقامات، نهادها و سازمان‌های حکومتی و عمومی، افترا به مقامات، نهادها و سازمان‌های حکومتی و عمومی و نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی علیه مقامات، نهادها و سازمان‌های حکومتی اشاره کرد.
مجازات متخلفان در فضای مجازی
ماده 513 قانون مجازات اسلامی، اهانت به مقدسات اسلامی را در صورتی که جرم ارتکابی مشمول حکم سبّ النبی باشد، اعدام تعیین کرده است و اگر سبّ النبی اثبات نشود، مرتکب به مجازات حبس از یک تا پنج سال محکوم می‌شود. سبّ النبی به معنی توهین شدید به پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) است.
همچنین بر اساس ماده 514 قانون مجازات اسلامی، اگر کسی به هر نحوی به حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری اهانت کند، به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد. قانونگذار در ماده 608 همین قانون نیز مجازات توهین به افراد (اشخاص حقیقی) از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک را اگر موجب حد «قذف» نباشد، به مجازات شلاق تا 74 ضربه یا از 50 هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی تعین کرده است.
همچنین ذیل ماده 609 قانون مجازات اسلامی آمده است که هر کس با توجه به سِمت یکی از رؤسای سه قوه یا معاونان رئیس‌جمهوری یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه‌ها، مؤسسات، شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها، در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین کند، به سه تا شش ماه حبس یا 74 ضربه شلاق یا از 50 هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.
فاطمه برخورداری
