ایده و اختراع برای پیشرفت جامعه بسیار کلیدی است. بر این اساس قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علایم تجاری در سال 1386 و آیین‌نامه اجرایی آن در سال 1387 عهده‌دار تعیین وضعیت مخترعان و ثبت اختراعات آنهاست. اخیرا نیز آیین‌نامه اجرایی این قانون اصلاح شده است.
به این‌ترتیب که مراحل ثبت اختراع از ملاحظات بیشتری برخوردار شده است. بنابراین دقت بیشتری در ثبت اختراعات در اصلاحیه اخیر شده است؛به طوری که زمان بررسی یک اختراع که 6 ماهه بود به 9 ماه افزایش یافته است. در ضمن مقرر شده است که مرجع رسیدگی به ثبت اختراع می‌تواند از کارشناسان دعوت کند تا به صورت حضوری توضیحاتی را ارایه دهند. اختراع، طبق قانون نتیجه فکر فرد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارایه می‌کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می‌کند. اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد.
اظهارنامه برای ثبت اختراع
مطابق با آیین‌نامه مربوط به ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی هر کسی که می‌خواهد اختراع خود را رسما ثبت کند، باید اظهارنامه‌ای تهیه کند. به این ترتیب که اظهارنامه مذکور را آماده کرده و به مرجع ثبت تقدیم کند. از نظر ظاهری نیز اظهارنامه ثبت اختراع باید در سه نسخه و در فرم مخصوص و به زبان فارسی تنظیم شده و پس از ذکر تاریخ، توسط متقاضی یا نماینده قانونی وی امضا شود.
مقرره سابق آیین‌نامه به‌طور خلاصه در ماده 28 اشاره می‌کرد که مرجع ثبت، پس از دریافت اظهارنامه و ضمایم مربوط، آن را ظرف ۶ ماه از حیث انطباق با شرایط شکلی و ماهوی مندرج در قانون و این آیین‌نامه بررسی می‌کند. اما مقررات جدید اصلاحی توسط ریاست محترم قوه قضاییه هم به تفصیل این تشریفات را بیان کرده است و هم تغییراتی جزیی در آن داده است.
ماده ۲۸ جدید مقرر کرده است: «مرجع ثبت پس از دریافت اظهارنامه و ضمایم مربوطه آن، ظرف ۴ ماه ضمن انطباق با شرایط شکلی مندرج در قانون و این آیین‌نامه بررسی مقدماتی می‌کند. پس از بررسی مقدماتی و احراز شرایط شکلی اختراع، مرجع مذکور موظف است یک نسخه از اظهارنامه را به همراه مدارک و مستندات مربوط به مرجع ذی‌صلاح جهت احراز ماهوی اختراع ادعایی ارسال کند.
مرجع یادشده ضمن حفظ محرمانگی اختراع، حداکثر ظرف ۵ ماه اظهارنامه را از نظر انطباق با شرایط ماهوی اختراع مقرر در قانون و این آیین‌نامه بررسی و نتیجه را به صورت مستند به مرجع ثبت اعلام می‌کند. مرجع ثبت به محض وصول پاسخ حسب مورد تصمیم مقتضی اتخاذ خواهد گرفت.» می‌بینیم که تشریفات ثبت اختراع به مراتب بیشتر شده و به جای زمان 6ماهه، مدت 9 ماهه تشریفات بررسی اظهارنامه ثبت اختراع جایگزین آنشده است.
همچنین در ادامه مقررات جدید بیان کرده‌اند که چنانچه مرجع بررسی ماهوی، ظرف مهلت مقرر پاسخ ندهد، مرجع ثبت، اظهارنامه متقاضی را ظرف مدت سه ماه به نحو مقتضی بررسی و تصمیم لازم را اتخاذ می‌کند. در صورت ضرورت مرجع بررسی ماهوی می‌تواند توضیحات تکمیلی متقاضی را اخذ کند. علاوه بر این سازمان ثبت مکلف است با بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی و بین‌المللی نسبت به ظرفیت‌سازی درون سازمانی و برون سازمانی و آموزش تخصصی کارشناسان مربوط و ایجاد رویه واحد، اقدام لازم را معمول دارد.
سازمان ثبت مکلف است با استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات داخلی و بین‌المللی نسبت به ایجاد و راه‌اندازی پایگاه اطلاعات اختراعات اقدام و آن را جهت تسهیل بررسی ماهوی در اختیار مرجع ذی‌صلاح مرتبط قرار دهد. در ضمن متقاضی مکلف است هزینه بررسی ماهوی اختراعات را ظرف مدت ۳۰ روز به مرجع بررسی ماهوی پرداخت و رسید آن را به مرجع ثبت تسلیم کند. در صورت عدم پرداخت هزینه در موعد مقرر، اظهارنامه بی‌اعتبار تلقی خواهد شد. کسب نظر از مراجع ذی‌صلاح بر اساس قرارداد با آنها صورت می‌گیرد.
مرجع رسیدگی به اعتراضات
همان‌طور که در بالا گفته شد، مخترع باید به منظور ثبت اختراع خود، اظهارنامه‌ای را تحویل مرجع ثبتی بدهد. ممکن است این درخواست ثبت اختراع از طرف مرجع ثبتی رد یا قبول شود. در صورت رد درخواست ثبت اختراع متقاضی، وی می‌تواند طبق ماده 58 آیین‌نامه اجرایی مربوط به ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی از تصمیم مرجع ثبتی اعتراض کند.
اعتراض مخترع، باید در دو نسخه به صورت کتبی و همراه با دلایل و مستندات مربوط و رسید مربوط به پرداخت هزینه رسیدگی به رد ثبت، ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ تصمیم، از طریق مرجع ثبت به کمیسیون موضوع ماده ۱۷۰ آیین‌نامه اجرایی مذکور، تسلیم شود. پس از ثبت اعتراض‌نامه، نسخه دوم آن با قید تاریخ و شماره وصول به معترض مسترد می‌شود. مهلت مذکور برای متقاضی مقیم خارج از کشور ۶۰ روز است. ماده ۱۷۰ آیین‌نامه فوق نیز بیان کرده است که کمیسیون مذکور مرکب از اعضای زیر تشکیل می‌شود:
رییس اداره ثبت اختراعات، اداره ثبت طرح‌های صنعتی یا اداره ثبت علایم تجاری، حسب مورد.
نماینده‌ای از جانب مدیر کل اداره کل مالکیت صنعتی.
یک کارشناس یا متخصص که در صورت لزوم می‌تواند خارج از سازمان باشد.
آیین‌نامه اخیر اضافه می‌کند که ریاست کمیسیون به عهده نماینده مدیر کل اداره کل مالکیت صنعتی قرار دارد. همچنین تصمیم‌گیری در کمیسیون با اکثریت آرا است. این تصمیمات برای مرجع ثبت لازم‌الاتباع خواهد بود. علاوه بر این مقرر شده است که کارشناس رسیدگی‌کننده نمی‌تواند نسبت به همان موضوع در کمیسیون شرکت کند.
همچنین کمیسیون دارای یک عضو علی‌البدل خواهد بود که از بین کارشناسان و توسط مدیر کل اداره کل مالکیت صنعتی تعیین خواهد شد. گفتنی است طبق مقررات چنانچه حضور اعضای کمیسیون مستلزم پرداخت حق‌‌الزحمه باشد، پس از تایید مدیر کل اداره کل مالکیت صنعتی، از محل اعتبارات سازمان تامین و پرداخت خواهد شد. اخیرا نیز حکم دیگری به این ماده اضافه شده است. طبق مفاد این مقررات جدید: «چنانچه کمیسیون، اخذ توضیح از کارشناس یا کارشناسان بررسی ماهوی اختراع را جهت اتخاذ تصمیم ضروری بداند، می‌تواند از آنان برای حضور در جلسه دعوت کند».
لازم به ذکر است که طبق اصلاحیه اخیر ریاست محترم قوه‌قضاییه، هزینه بررسی ماهوی اختراع شخص حقیقی یکصد و پنجاه هزار تومان و شخص حقوقی سیصد هزار تومان است.
پدرام صادقیه
