حقوق گواه و بررسی منشور این حقوق طبق قانون و مقررات کشورمان

در شهادت، فردی امری را به نفع یکی از طرفین دعوی و به زیان دیگری بیان کرده و خبر می دهد. شهادت چه در امور کیفری و چه در امور مدنی یکی از دلایل اثبات ادعاست. گواهی در دوران گذشته دارای ارزش غیرمحدودی بود و به وسیله آن هر دعوایی قابل اثبات بود. شاید تا قبل از آشنایی انسان با خط متداول ترین دلیل، شهادت گواهان بود ولی به تدریج و با پایین آمدن سطح اخلاق و باورهای اعتقادی ارزش شهادت نیز کاسته شد.در هر حال امروزه در قوانین کشورها موضوع شهادت قسمتی از مواد را به خود اختصاص داده که در آن به حقوق شاهد نیز توجه شده است. در این مختصر به حقوق شاهد در دعاوی مدنی و کیفری و حقوق گواه می پردازیم:

حقوق گواه در امور کیفری

احضار حقوق گواه در امور کیفری حسب درخواست شاکی یا متهم و یا به تشخیص قاضی صورت می گیرد.
اگر شاهد از اعضای ثابت یا وظیفه نیروهای مسلح باشد 24 ساعت پیش از تحقیق از طریق فرمانده مربوط دعوت می شود. فرمانده شاهد مکلف است پس از دریافت احضاریه مقام قضایی، شاهد را به موقع اعزام کند.

مقام قضایی مکلف است تا از گواهان به طور جداگانه تحقیق کند و بدون حضور متهم.
تحقیق از گواهان در دادسرا غیرعلنی است.
گواه قبل از ادای شهادت باید سوگند یاد کند، البته حق دارد که از این عمل خودداری کند که در این صورت شهادت او بدون سوگند شنیده می شود.
شاهد می تواند از امضای اظهارات خود امتناع کند که در این صورت اوراق بازجویی مربوط به او توسط مقام قضایی و منشی شعبه امضاء می شود.
گواه پس از دریافت احضاریه باید نزد مقام قضایی حضور پیدا کند مگر آن که عذر موجهی داشته باشد.
درصورت عدم حضور گواه، مقام قضایی دوباره او را احضار می کند و پس از مرتبه دوم چنان چه بدون عذر موجه حاضر نشود جلب می شود.
اگر گواه برای حضور نزد مقام قضایی مدعی ضرر و زیان از حیث شغل و کار خود شود یا درخواست هزینه ایاب و ذهاب کند مقام قضایی با تعیین میزان آن، متقاضی شهادت را (شاکی یا متهم) مکلف به پرداخت آن خواهد کرد.
اگر متقاضی احضار گواه، توانایی پرداخت این هزینه را نداشته باشد به تشخیص مقام قضایی هزینه از بیت المال پرداخت می شود. همچنین است هنگامی که گواه به تشخیص مقام قضایی برای ادای شهادت احضار شود نه بر مبنای تقاضای طرفین دعوی.
اگر حقوق گواه بیمار باشد و نتواند حاضر شود قاضی به محل اقامت او رفته و از او تحقیق می کند.
اگر گواه در حوزه قضایی شهرستان یا استان دیگری اقامت داشته باشد قاضی به همکار قضایی محل سکونت گواه، نیابت می دهد تا اظهارات گواه را صورت جلسه کند و اوراق تحقیق را برای او بفرستد.
قطع کردن کلام گواه درهنگام تحقیق ممنوع است و هریک از طرفین دعوی که هنگام محاکمه سوالی داشته باشند توسط دادگاه به عمل می آورند. دادگاه پس از شنیدن گواهی شاهد یک طرف، به طرف دیگر اعلام می دارد که چنانچه پرسشی دارد به عمل بیاورد.
گواهان بعد از ادای شهادت تا زمانی که محاکمه ادامه دارد و دادگاه مقرر می کند حق ندارند متفرق شوند مگر با اجازه دادگاه.
در مواردی که دادگاه از گواهان درخواست ادای شهادت می کند و بعد معلوم شود شهادت خلاف واقع داده اند اعم از اینکه به نفع یا ضرر یکی از طرفین دعوا باشد علاوه بر مجازات شهادت دروغ چنانچه شهادت خلاف واقع آنان موجب وارد آمدن خسارت شود به پرداخت آن نیز ملزم می شوند.
اگر گواه به زبان فارسی آشنا نباشد دادگاه دو نفر را برای ترجمه تعیین می کند واگر لال باشد برای تحقیق از او از اشخاص خبره و کارشناس استفاده خواهد کرد.

حقوق گواه در امور مدنی

هرگاه به علت غیبت یا بیماری، سفر، حبس و امثال آن حضور گواه ممکن نباشد گواهی برشهادت گواه اصلی در دادگاه شنیده می شود.

هریک از طرفین دعوا که به شهادت گواه متوسل شوند باید گواهان خود را در زمانی که دادگاه تعیین می کند حاضر و معرفی کند.
گواهی هر گواه بدون حضور سایر گواهان استماع می شود. البته دادگاه می تواند بعد از استماع شهادت گواهان از آنان مجتمعا تحقیق کند.
قبل از ادای شهادت دادگاه باید حرمت گواهی دروغ و مسئولیت آن و مجازاتی را که قانون در مورد شهادت دروغ مقرر کرده به گواه خاطرنشان کند.
اگر احقاق حق متوقف به گواهی گواه باشد و از طرفی گواه حاضر به اتیان سوگند نشود نمی توان او را به ادای شهادت با سوگند ملزم کرد.
برای تامین آزادی گواه در ادای شهادت دادگاه می تواند بدون حضور اصحاب دعوی از او تحقیق و شهادت او را استماع کند.
هیچ یک از طرفین دعوی حق ندارند اظهارات گواه را قطع کنند ولیکن می توانند پس از ادای شهادت سوالات خود را توسط دادگاه به عمل آورند.
دادگاه نمی تواند گواه را به ادای شهادت تشویق یا در کیفیت ادای آن راهنمایی و کمک کند همچنین نمی تواند او را از ادای شهادت منع کند.
دادگاه باید مورد گواهی را برای گواه تبیین کند و او را در بیان مطالب خود آزاد گذارد.
اظهارات گواه باید عینا در برگ صورت مجلس قید و به امضای شاهد برسد و اگر نخواهد یا نتواند امضا کند مراتب امتناع یا عدم توانایی او در صورت مجلس آورده می شود.
در امور مدنی نمی توان گواه را جلب کرد.
گواه یک هفته قبل از تشکیل جلسه دادگاه باید دعوت و مراتب به او ابلاغ شود.
درصورت معذور بودن گواه برای حضور در دادگاه یا به تشخیص دادگاه می توان شهادت او را درمحل کار یا منزل او استماع کرد.
اگر گواه در مقر دادگاه دیگری اقامت داشته باشد دادگاه می تواند از دادگاه محل سکونت گواه بخواهد که گواهی او را استماع کند.