زمان زیادی نیست که جراحی ها و برخی عملیات درمانی با هدفی به جز درمان مثلا برای زیبایی انجام می شود. باتوجه به اینکه اخیر میزان دسترسی مردم به خدمات درمانی افزایش قابل توجهی داشته است، تمایل به اعمال جراحی خاص و اقدامات درمانی متنوع در بسیاری از اقشار جامعه ایرانی گسترده تر از قبل شده است. ولی متاسفانه متناسب با این سطح دسترسی، قواعد و ضوابط آن برای قشرهای مختلف مشخص نشده تا حدی که امروزه شاهدیم یکی از موارد فراوان اختلاف بین زوجین مخصوصا زوجهای جوان، درباره انجام یا عدم انجام تعدادی از اعمال جراحی زیبایی است که معمولا دیده شده آقایان تمایل چندانی ندارند که همسرشان دست به این اقدامات بزند و در مقابل همسران آنها، تمایل بسیار زیادی برای انجام این قبیل اعمال جراحی دارند، دراین مقاله سعی شده به ریشه اختلافات مذکور پرداخته وبررسی نماییم آیا اصولا کسب رضایت شوهر در اعمال جراحی زیبایی نیاز هست یا خیر ؟ و آیا عدم توجه به تمایلات مرد دراین خصوص مسقط حق نفقه می شود یا نه؟ همراهمان باشید.
چه زمانی رضایت برای درمان لازم است؟
اصل بر این است که خون و جان و نفس انسانها دارای حرمت بوده و توجه به این امرباید توسط همه افراد یک جامعه رعایت شود. بنابراین اگر جان یا سلامت هر انسانی در معرض تهدید یا خطر قرار گرفت، تمام آحاد جامعه باید تلاش کنند تا او را از خطر دور نگه دارند. شریعت اسلام ، نجات جان یک انسان را مساوی با نجات کل انسانها دانسته است. از این رو قانونگذار انجام عملیات درمانی مانند اعمال جراحی را به برخی از اشخاص مثل پزشکان و کادر درمان تکلیف کرده و حتی برای افرادی که از کمک به مصدومان و نیازمندان به درمان، خودداری می کنند، مجازاتهایی مانند حبس یا جزای نقدی در نظر گرفته است. البته باید بین اعمال جراحی خاص مثل زیبایی و سایر اقدامات درمانی مورد نیاز برای نجات جان یک انسان، تفکیک قائل شد.
اعمال درمانی از دیدگاه حقوق و قوانین ایران
اصولا دو نوع کلی عمل درمانی از دیدگاه حقوقی قابل تصور است:
- اعمال درمانی است که برای حفظ جان و سلامت فرد مورد نیاز است.
- اعمال درمانی که اصولا مشروع و در برخی موارد حتی واجب است، ولی با اهداف دیگری از جمله زیبایی، بارداری یاجلوگیری از آن انجام می شود.
اعمال جراحی که در گروه اول ذکر شد را میتوان به اعمال جراحی فوری (اورژانسی) و غیرفوری است. در اعمال جراحی اورژانسی اصولا نه تنها نیاز به اخذ هیچگونه اجازه نامه ای از بیمار یا همراه او نیست، بلکه پزشکان و کادر درمانی موظفند هر چه سریعتر برای نجات جان بیمار، اقدامات درمانی مورد نیاز را انجام داده و تلاش کنند که از آسیب به جان و سلامت اشخاص، جلوگیری گردد. قانونگذار حتی ضمانتهای اجرایی محکمی از جمله کیفر زندان را برای کسانی که ترک وظیفه کرده و حاضر به کمک به مصدومان نشده اند، در نظر گرفته و مطابق ماده ۴۹۷ قانون مجازات اسلامی ، در مواقع ضروری و اوژانسی که امکان اخذ برائت و رضایت‌نامه از بیمار و ولی عام و خاص وجود ندارد، هیچ مسئولیتی را متوجه پزشک و کادر درمان ندانسته است.
اعمال درمانی غیراورژانسی نیز، دارای احکام خاص در قانون هستند. طبق بند ج ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی «هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام میشود قابل مجازات نیست و در موارد فوری اخذ رضایت هم ضروری نیست.»
برخی جراحی ها که نیاز به اجازه زوجین (هردوطرف) دارد
پیش از این که به سئوال فوق پاسخ قانع کننده ای داده شود، باید نکته دیگری را درباره لزوم گرفتن رضایت از «سایر افراد به جز بیمار» هم بیان شود. برخی از اعمال درمانی خصوصا برخی جراحی ها، مربوط به تولید نسل یا جلوگیری از بارداری است. برای مثال اعمال جراحی جلوگیری از حاملگی از طریق مسدود کردن امکان زادآوری مردان یا همان وازکتومی، یا جلوگیری از حاملگی خانمها از طریق بستن لوله زنانه یا همان توبکتومی و اعمال جراحی که احیانا منجر به قطع یا کاهش امکان تولید شیر در بدن زن می شود از جمله جراحی زیبایی از طریق تزریق سیلیکون در سینه ها، همچنین برخی اعمال درمانی که برای درمان نازایی یا الحاق مصنوعی سلولهای جنسی زن و شوهر در محیط آزمایشگاه و انتقال آن به رحم زن به کار می رود، لزوما نیاز به رضایت دو طرف ازدواج، یعنی هم زن وهم مرد دارد.
برخی جراحی ها که نیازی به اجازه ندارد
درباره سقط جنین هم در صورتی که سقط جنین با تشخیص مراکز پزشکی مندرج در قانون سقط درمانی (مصوب ۱۳۸۴) و بخشنامه سازمان پزشکی قانونی و آیین نامه های اجرایی آن، با تشخیص پزشکان دارای صلاحیت برای حفظ جان مادر لازم باشد، اصولا نه تنها رضایت کسی نباید اخذ شود، بلکه اینجا هم مانند اعمال جراحی اورژانسی در برخی موارد باید به صورت فوری اقدام شود و در موارد غیرفوری نیز به صورت عادی، با رضایت مادر، سقط درمانی در مراکز مجاز انجام می شود. همچنین در صورتی که لزوم انجام سقط جنین به صورت قانونی به تایید مراجع نرسد، رضایت و اصرار هیچ کس، اعم از مادر یا پدر در سقط وارد نیست و اقدام به سقط، ارتکاب جنایت تلقی شده و بسته به مورد، مجازاتهایی نظیر دیه و مانند آن، در قانون پیش بینی شده است.
نکته) برخی اعمال جراحی آیینی از جمله سنت ختنه اشاره کرد که عموما در سنین طفولیت فرزندان پسر انجام میشود. این عمل نیز نیاز به اجازه مکتوب پدر طفل دارد که در شرایط عدم دسترسی به پدر طفل، از قیم قانونی پسر که اکثرا مادر است، کسب اجازه می شود. لذا در اعمال جراحی بالا، اصولا رضایت فرد دیگری به جز فرد تحت درمان، مورد نیاز است که جزییات آن بیان شد.
رضایت یا عدم رضایت شوهر در اعمال زیبایی همسر
واقعیت این است که هر گونه اعمال درمانی وجراحی مشروع در افراد بالغ و غیرمحجور، نیاز به رضایت هیچ فردی ندارد. این که آیا عمل جراحی مثلا تزریق سیلیکون به بخشهای خاصی از بدن زن که احیانا منجر به قطع یا کاهش جریان تولید شیر فرزندان (آینده) او می شود، یا اعمال جراحی دیگری از جمله ترمیم زخمهای ناشی از سوختگی یا اسیدپاشی مشروع است یا نامشروع، باید باز هم مسایل را از همدیگر تفکیک کرد.
برخی مراجع تقلید در اعمال جراحی زیبایی زنان اینگونه فتوا داده اند: «اگر موجب ضرر قابل توجه نباشد، فی‌نفسه اشکال ندارد، ولی توجه داشته باشید عمل جراحی زیبایی، درمان بیماری محسوب نمیشود لذا، نگاه و لمسِ پزشک نامحرم جایز نیست، مگر در مواردی – مانند سوختگی و حوادث دیگر – که برای معالجه باشد و استفاده از پزشک نامحرم ضرورت داشته باشد.»
طبق اصل آزادی و حاکمیت بر تمامیت تن، هیچکس نمی تواند مانعی در مقابل اراده فرد قرار دهد و انجام اعمال مشروع جراحی از جمله اعمال زیبایی در افراد بالغ و عاقل، ، حتی بدون رضایت شوهر نیز امکان پذیر میباشد
لذا مطلقا در اعمال جراحی مشروع در زنان دارای شوهر، رضایت یا موافقت او شرط نیست و در زنان بالغ فاقد همسر نیز گرفتن رضایت قانونی اشخاص دیگر از جمله پدر یا برادر یا مادر هم ضرورتی ندارد و این مسایل در حوزه مسایل غیرحقوقی و بعضا اخلاقی یا توافقات خانوادگی مطرح است.
آیا پس از عمل جراحی زیبایی می توان ازدواج را منحل کرد یا نفقه زوجه را ساقط کرد؟
واقعیت این است که اعمال درمانی و جراحی مشروعی که با هدفی به جز درمان و مثلا برای زیبایی انجام میشود، مطلقا دستاویزی برای انحلال نکاح یا اسقاط حق نفقه زوجه نیست و دادگاه انجام عمل جراحی زیبایی را مستندی برای صدور حکم طلاق یا گواهی عدم سازش یا حتی نشوز زوجه قرار نمیدهد و اختلافاتی از این دست را به مراکز مشاور خانواده ارجاع می دهد تا با استفاده از نظرات کارشناسی مشاوران، مشکل نگرش بین زوجین حل و فصل شود .
آیا پرداخت هزینه های عمل جراحی زیبایی، جزیی از نفقه زوجه محسوب میشود؟
مطابق قانون، پرداخت نفقه زن بر عهده ی شوهر اوست. این نفقه شامل مخارج درمان متعارف، دارویی و مرتبط با سلامت او هم می شود. اما پرداخت هزینه های درمانی غیر متعارف نظیر جراحی بینی، لیپوساکشن و … با شوهر نیست.
