خرید جهیزیه و آماده‌سازی لوازم خانه، یکی از معدود کارهایی است که زوج‌ها باید قبل از ورود به خانه مشترکشان انجام دهند. بسیاری از افراد خرید جهاز را وظیفه خانواده دختر می‌دانند و تنها چند تکه لوازم بزرگ مانند یخچال، تلویزیون و مواردی از این قبیل را بر عهده پسر می‌گذارند. پیرامون این قضیه که تهیه جهیزیه به عهده دختر است یا پسر، بحث‌های زیادی شده و عده‌ای با دلایل قانونی آن را وظیفه پسر عنوان می‌کنند. با این حال زن مالک وسایلی است که با خود به خانه مشترک می‌برد و تا زمانی که زوجین در کنار هم زندگی کنند، مالکیت آن ها تنها برای زن خواهد بود. در این مقاله قصد داریم به این موضوع بپردازیم که آیا شوهر می‌تواند جهیزیه زن را بفروشد و بدون رضایت همسرش آنها را در در اختیار خود بگیرد.
تعریف جهیزیه
در فرهنگ ما ایرانیان، جهیزیه یا جهاز به لوازمی گفته می‌شود که عروس در هنگام ازدواج به خانه مشترک خود و همسرش می‌برد. متاسفانه امروزه خرید جهیزیه یکی از دغدغه‌های خانواده‌های ایرانی شده است؛ چرا که بسیاری از افراد بر این باورند جهیزیه باید به گونه‌ای باشد تا شان هر دو خانواده حفظ شود و آبروی اجتماعی آنها زیر سوال نرود! کلیه لوازم مصرفی از لوازم آشپزخانه گرفته تا لوازم برقی و چوبی همه شامل جهیزیه می‌شوند. تمام این لوازم مختص به زن بوده و تنها او اجازه دخل و تصرف در آن دارد. حتی زن می‌تواند استفاده از این لوازم را برای مرد منع کند و او را ملزم به تهیه وسایلی برای خودش کند. در رابطه با تهیه جهیزیه توسط دختر، قانونی وجود ندارد و الزامی در این رابطه نیست. اما در فرهنگ ما تهیه لوازم خانه را از وظایف خانواده دختر می‌دانند و تنها در برخی موارد با پرداخت شیربها، به خانواده عروس در خرید لوازم کمک می‌کنند.
آیا خرید جهیزیه به عهده دختر است؟
یکی از سوالاتی که ممکن است برای خیلی از افراد پیش بیاید این است که آیا خرید جهیزیه وظیفه دختر است یا خیر. برای پاسخ به این سوال باید بگوییم که با نگاه کردن به گذشته و دوران قدیم، به این نتیجه می‌رسیم که عرف بر این بوده تا خانواده دختر جهیزیه را تهیه کنند. اما اگر به قانون و دین نگاهی بیاندازیم، خواهیم دید که تهیه جهیزیه نه تنها از وظایف زن نیست، بلکه یکی از وظایف مرد محسوب می‌شود. در ماده 1107 قانون مدنی نفقه به این صورت تعریف شده است: ” نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی، بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به‌واسطه نقصان یا مرض.” با استناد به این ماده می‌توان به قطعیت گفت که تهیه جهیزیه از جمله وظایف مرد است.
نگاه قانون و دین به تهیه جهیزیه توسط مرد
طبق دین و شرع اسلام همانطور که تهیه خانه از جمله وظایف مرد است، خرید و تهیه لوازم آن نیز بر عهده مرد خواهد بود. البته در کشور ایران عرف بر قانون غلبه کرده و اکثر خانواده‌ها بر این باورند که خرید جهیزیه تنها بر عهده خانواده دختر است. اما خوب است خانواده‌ها با در نظر گرفتن شرایط طرفین، برای تهیه جهیزیه اقدام کنند و به صورت مشترک لوازم مورد نیاز را خریداری کنند.
جرم فروش جهیزیه بدون اجازه زن
همانطور که گفته شد مالکیت تمام وسایلی که زن به خانه می‌آورد، برای زن خواهد بود. مرد تنها اجازه استفاده از این لوازم را دارد و نمی‌تواند مالکیت آنها را داشته باشد. این یعنی مرد اجازه فروش هیچ یک از وسایل را ندارد و در صورتی که این کار را بدون رضایت همسرش انجام دهد، مرتکب جرم شده است. در این شرایط زن می‌تواند از طریق قانون و مراجع کیفری بر علیه همسرش شکایت کند. طرح دعوی می‌تواند با عنوان خیانت در امانت و یا فروش مال غیر صورت گیرد. علاوه بر مسئله فروش جهیزیه، چنانچه مرد اقدام به تخریب جهیزیه همسر خود کند، مجرم شناخته شده و باید مسئولیت عواقب کار خود را بپذیرد. تخریب عمدی اموال خانه توسط مرد قابلیت پیگیری کیفری دارد. قانون در این شرایط نیز مجازاتی برای مرد در نظر می‌گیرد که معمولا شامل حبس بین 6 ماه تا 3 سال می‌باشد.
دعوای استرداد جهیزیه
زمانی که مرد اقدام به فروش جهیزیه همسرش کند، زن این امکان را دارد تا با طرح دعوای استرداد همسرش را مجازات کند. در این شرایط داداگاه جلسه‌ای را تشکیل می‌دهد تا به موضوع رسیدگی شود. در جلسه دادگاه زن باید سیاهه جهیزیه یا همان فاکتور خرید لوازم خود را داشته باشد تا برای قاضی محرز شود که زن مالک این وسایل بوده است. بعد از آن اگر ادعای زن از طرف همسرش مورد قبول شود، مرد موظف خواهد بود تا تمام لوازم فروخته شده را بازگرداند. اگر هم مرد این ادعا را نپذیرد، در جلسه بعدی باید شاهدانی برای شهادت به دادگاه مراجعه کنند و مشاهداتشان را بیان کنند. با مراجعه شاهدان و مورد قبول واقع شدن حکم، مرد باید برای استرداد جهیزیه اقدام کند. استرداد جهیزیه با پرداخت پول به میزان ارزش لوازم و یا بازگرداندن همان اجناس صورت خواهد گرفت. لازم به ذکر است دعوای استرداد جهیزیه جنبه کیفری ندارد و تنها برای احقاق حقوق زن انجام می‌شود.
برای دادخواست استرداد جهیزیه نیاز به مدارکی است که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد:
1.سند ازدواج زوجین یا رونوشت سند ازدواج
2.لیست کاملی از اقلام جهیزیه (سیاهه) یا فاکتور آنها. این لیست باید به امضا شوهر و یا دو نفر به عنوان شاهد رسیده باشد.
3.شناسنامه و کارت ملی زن و مرد
مجازات فروش جهیزیه توسط مرد
فروش جهیزیه توسط مرد جرم محسوب شده و قانون برای او مجازات‌هایی در نظر می‌گیرد. اگر جرمی که برای مرد لحاظ شده عنوان فروش مال غیر داشته باشد، یکی از این موارد برایش در نظر گرفته خواهد شد:
1.بازگرداندن تمام لوازمی که به فروش رسیده است
2.پرداخت پول به میزان ارزش لوازمی که به فروش رسیده است.
3.حبس از 1 تا 7 سال که برحسب موارد متفاوت خواهد بود.
4.برکناری از سمت‌های دولتی. در صورتی که مرد از کارمندان دولتی باشد.
تعریف سیاهه جهیزیه
سیاهه جهیزیه شامل لیستی از کلیه لوازمی است که خانواده عروس آن ها را تهیه کرده‌اند. تهیه کردن این لیست از زمان بسیار دوری در ایران مرسوم بوده است. خانواده عروس در حضور جمعی از اقوام خانواده شوهر، یک لیست از کل لوازم جهیزیه تهیه کرده و برخی آن را به عنوان شاهد امضا می‌کنند. بهتر است کلیه لوازم با ذکر جزئیات نوشته شود و تمامی مشخصات مانند اندازه و تعداد در آن ذکر شود. لیست سیاهه برای زمانی که زوجین به مشکل برخورد کرده و یا کارشان به طلاق بکشد، بسیار کاربردی خواهد بود. لیست سیاهه جهیزیه را می‌توان در حضور جمعی از اقوام و یا در دفاتر اسناد رسمی تنظیم کرد. ثبت این لیست در دفاتر اسناد رسمی، باعث شده تا سیاهه همانند یک سند رسمی محسوب شود و اعتبار بیشتری پیدا کند. اما اگر زوجی این لیست را تهیه نکرده باشند، چگونه می‌توانند ادله خود را اثبات کنند؟ تنها راه ممکن برای افرادی که لیست سیاهه را ندارند این است که از چند نفر به عنوان شاهد کمک بگیرند. در این شرایط تنها قاضی می‌تواند شهادت شاهدان را قبول و یا رد کند.
ارتباط مهریه و جهیزیه
متاسفانه بسیاری از مردم این باور را دارند که خرید جهیزیه باید با مهریه مرتبط باشد و هرچه مهریه بالاتر انتخاب شود، جهیزیه هم باید کاملتر تهیه شود. این تصور بسیار نادرست بوده و تنها موجب آزردگی خاطر و کشمکش بین طرفین خواهد شد. به طور کاملتر باید بگوییم که پرداخت مهریه از جمله وظایف مرد شناخته شده است؛ اما تهیه جهیزیه طبق قانون و شرع اسلام، بر عهده زن نخواهد بود و وظیفه‌ای در برابر تامین آن نخواهد داشت. با این حال عرف جامعه ما بر این است که خرید جهیزیه با خانواده دختر بوده و خانواده پسر تنها برای کمک به عروس می‌توانند چند تکه بزرگ از لوازم را تهیه کنند.
نحوه به ارث رسیدن جهیزیه
جهیزیه نیز همچون لوازم دیگر قابل انتقال به ورثه خواهد بود. زمانی که زن فوت کند تمام اموال و لوازمی که توسط او خریداری شده است، به ورثه‌اش تعلق خواهد گرفت. اگر زن و مرد دارای فرزند باشند، ¼ از این اموال به مرد می‌رسد و مابقی بین وراث تقسیم خواهد شد. اگر زوجین دارای فرزند نباشند، ½ اموال به مرد رسیده و مابقی بین وراث دیگر تقسیم می‌شود.
[sc_fs_faq html=”true” headline=”h2″ img=”” question=”آیا مرد می‌تواد بعد از آغاز زندگی مشترک اقدام به فروش جهیزیه همسر خود کند؟” img_alt=”” css_class=””] خیر. کلیه لوازمی که زن به عنوان جهیزیه به خانه مشترک می‌برد، در مالکیت زن بوده و مرد اجازه فروش آنها را نخواهد داشت. [/sc_fs_faq]
