اطلاع از قوانین ارث بسیار مهم است. نبود اطلاع و کم توجهی اغلب مردم به مقوله وصیت و ارث و بروز اختلافات بیشمار پس از فوت برخی اشخاص، متاسفانه دادگاه‌های کشور را مملو از پرونده های بیشمار دراین موضوعات کرده است.
ارث درحقوق ایران، به مال یاحقی گفته می‌شود که پس از مرگ شخص به بازماندگان او ازجمله پدر و مادر، فرزندان، همسر و سایر بستگان تعلق خواهد گرفت. پس از فوت شخص، بازماندگان می توانند با دریافت گواهی حصر وراثت از شوراهای حل اختلاف محل فوت متوفی، ماترک به جا مانده از او را که می تواند اموال و سایر دارایی‌های بجا مانده باشد، بین خود تقسیم کنند.
در این مقاله تلاش می‌کنیم به زبانی بسیار ساده موضوعات متنوع را به صورت گام به گام، به اطلاع مخاطبین محترم رسانده و آنها را مورد بررسی قرار دهیم.
فوت حقیقی و فوت فرضی
ارث هم به فوت حقیقی شخص، هم به فوت فرضی تحقق پیدا می‌کند. صدور حکم فوت فرضی بر عهده دادگاه است و معمولاً در مواردی که سالها از گمشده خبری به دست نیاید دادگاه با بررسی جوانب امر، نسبت به صدور حکم فوت فرضی اقدام می کند.
ترکه به چه معناست؟
به کلیه اموال و حقوق مالی، که پس از پرداخته شدن دیون و تعهدات شخص متوفی، به جا می ماند و به بازماندگان و وراث او تعلق میگیرد در اصطلاح حقوقی ترکه یا ماترک گویند. همانگونه که در موضوعات وصیت هم به آن اشاره شد، تقسیم ارث فقط پس از ادای بدهی‌های متوفی امکان پذیر میباشد، پس ابتدا باید هزینه‌های کفن و دفن میت و بدهی‌های مالی او انجام شود و پس از آن نوبت به تقسیم ارث میرسد.
طبقات ارث
یکی از پیچیده ترین موضوعات در قوانین حقوقی کشور نحوه تقسیم ارث است در ابتدای ورود به این مقوله ابتدا طبقات ارث را بررسی می کنیم.
- افراد هم به موجب نسب (خویشاوندی) و هم به موجب سبب (ازدواج) از یکدیگر ارث می برند. اشخاصی که به موجب سبب از یکدیگر ارث میبرند هر یک از زن و شوهر می باشند که البته در هنگام فوت دیگری زنده باشند.
- اشخاصی که به موجب نسب از یکدیگر ارث میبرند در سه طبقه زیر قرار می گیرند:
- طبقه اول) پدر و مادر – فرزندان – نوه ها
- طبقه دوم )پدر بزرگ و مادر بزرگ – خواهر و برادر – خواهرزاده ها و برادرزاده ها
- طبقه سوم) عمه ها -خاله ها -عموها -دایی ها -و فرزندان آنها
- درجات هر طبقه:
هر طبقه به دو درجه تقسیم بندی می گردد. مثلاً در طبقه اول پدر و مادر و فرزند در درجه اول و نوه ها در درجه دوم قرار می گیرند و در طبقات بعدی نیز به همین شکل. تا زمانی که در هر طبقه فردی حاضر و زنده باشد، مانع از ارث بردن طبقه پایین تر خواهد شد.
تکلیف افراد بدون وار:
طبق قانون مدنی اگر شخص متوفی وارثی نداشته باشد اداره ترکه او، بر عهده دادستان یا دادگاه است. لازم به ذکر است دادستان مسئول اداره ترکه است و نمی‌توان گفت فردی که ورثه ندارد دادستان مالک یا وارث ماترک اوست. به عبارتی می‌توان گفت شخصی که وارثی ندارد می‌تواند تمام ماترک خود را وصیت کند.
اداره اموال توسط وصی
در صورتی که متوفی برای اجرای وصیت خود فردی را به عنوان وصی خود معرفی کرده باشد، اداره کل اموال و ترکه او به عهده وصی واگذار می شود.
سهم الارث غایب مفقودالاثر
امکان تقسیم اموال غایب مفقودالاثر نیز پس از ثابت شدن فوت او در دادگاه یا گذشت مدت زمانی که معمولاً چنین شخصی دیگر زنده نیست، صورت می پذیرد.
ارث مختص عقد دائم است
ارث فقط در عقد دائم متصور است و در عقد منقطع یا همان صیغه ارث راه ندارد، حتی در صیغه نمی توان شرط ارث بردن را گنجاند. در صورتی که متوفی بیش از یک همسر داشته باشد سهم الارث آنها به تساوی بین شان تقسیم می شود
شروط وراثت
شرط وراثت و ارث بردن شخصی از شخص دیگر، زنده بودن یکی در حین فوت دیگری است. قانون مدنی ارث بردن جنین را در صورتی که نطفه او در حین فوت مورث منعقد شده باشد و به شرط اینکه زنده متولد شود برای ارث بردن کافی می داند حتی اگر بلافاصله پس از تولد فوت کند. اگر جنینی پس از فوت متوفی وجود داشته باشد که مانع از ارث بردن برخی دیگر شود باید تا زمان به دنیا آمدن او تقسیم ترکه به عمل نیاید.
مجهول بودن تاریخ فوت اشخاص از یکدیگر
اگر تاریخ فوت اشخاصی که از یکدیگر ارث می برند مشخص نباشد یعنی نتوان تقدم و تأخری برای آن قائل شد، طبق قانون مدنی این اشخاص از یکدیگر ارث نمی‌برند. برای مثال اگر پدر و فرزندی در حادثه ای هر دو فوت نمایند و پزشکی قانونی نتواند تاریخ دقیق فوت آنها را تشخیص دهد هیچ کدام از آنها از یکدیگر ارث نخواهند برد ولی اگر علت حادثه ای که باعت مرگ این دو نفر شده صرفاً غرق شدن باشد و یا مرگ بر اثر ریزش آوار اتفاق افتد، هر دو از یکدیگر ارث خواهند برد.
اگر اشخاصی که بین آنها توارث وجود دارد، مثل همین پدر و پسر بمیرند، اگر تاریخ فوت یکی از آنها مشخص باشد و فرد دیگر از حیث تقدم و تاخر مشخص نباشد، فقط شخصی که تاریخ فوتش مجهول است از دیگری ارث میبرد. حالا اگر معلوم شود که هر دو در یک زمان فوت شده اند هیچ کس دیگری ارث نخواهندبرد.
موانع ارث
الف) قتل
قتل مانع از ارث بردن قاتل از مقتول خود می شود. بنابراین اگر پسری، پدر خود را به قتل برساند یا در قتل او معاونت یا مشارکت کند از ارث او محروم خواهد شد، حتی اگر به تلقین پسر، فردی دیوانه یا حیوانی پدر را به قتل برساند، این مورد در حکم مباشرت محسوب و از موانع ارث بردن پسر است .
ب) کفر
کافر از مسلمان ارث نمی برد ولی مسلمان از کافر ارث خواهد برد
ج) لعان
لعان تشریفات خاصی دارد که در حضور مقام قضایی صورت میگیرد. نتیجه مراسم لعان جدایی زن و شوهر است و نیازی به اجرای صیغه طلاق ندارد و اگر فرزندی در رابطه آن دو به دنیا آید فرزند از پدرش ارث نمی برد
د) ولادت از زنا
فرزند متولد شده از رابطه زنا، از پدر و مادر خود واقوام آنها ارث نخواهد برد. فرزند ناشی از لقاح مصنوعی زن و شوهر، مشروع بوده و صاحب ارث است.
نحوه ارث بردن:
وراث به سه شکل ارث می برند:
- عده ای از وراث مثل مادر، زوج و زوجه همیشه سهم مشخصی دارند که به آنها در قانون (فرض بر) گویند
- سهم مادر زمانی که فرزندی برای متوفی نباشدیک سوم، و در صورت وجود فرزند یک ششم است.
- سهم زوج زمانی که فرزندی برای متوفی نباشد یک دوم، و در صورت وجود فرزند یک چهارم است.
- سهم زوجه زمانی که فرزندی برای متوفی نباشد یک چهارم، و در صورت وجود فرزند یک هشتم است
- سهم پسر در قانون همیشه دو برابر سهم دختر است
- زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد و زوجه در صورت فرزند دار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد و در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق است.
یک مثال ساده
وراث متوفی پس از فوت، مادر زوجه و یک پسر است حال چگونه ارث را تقسیم کنیم :
چون مادر و زوجه فرض بر هستند به هر دوی آنها به علت وجود پسر برای متوفی فرض پایین را می‌دهیم ، یعنی مادر یک ششم و زوجه یک‌هشتم را دریافت می‌کند. الباقی سهم الارث تحت عنوان قرابت به پسر می رسد
سایر مسایل مربوط به ارث بسیار تخصصی میباشد امیدواریم بتوانیم در مقاله‌های بعدی پایگاه خبری یاسا شما را با زبانی ساده از سایر مسائل تخصصی ارث آگاه نماییم.
