جرم سقط جنین از جمله جرائمی است که در همه ملتها و دینهای مختلف مطرح شده است.
سقط جنین در کشور ما بخاطر امسائل مذهبی و فرهنگی و اجتماعی منع شده است، البته لازم به ذکر است که در این پدیده تنها در قلمرو حقوق کیفری و جرم شناسی بحث نمی شود بلکه در علم پزشکی به عنوان عاملی که زندگی مادر و جنین را به خطر می اندازد.
در دین به این علت که تولید نسل را برای زیاد کردن افراد پسندیده در جامعه و در نتیجه پیشرفت آن لازم و آن را عامل فقر و ضعف اقتصادی و سیاسی و فرهنگی جوامع می دانسته اند، ضمانت اجراهای خاصی برای این عمل پیش بینی کرده اند.
اخلاق به عنوان یک ضد ارزش و به عنوان یک پدیده نابهنجار بررسی میشود. بنابراین چون سقط جنین در حقوق ایران جرم تلقی می گردد و برای مرتکبان آن مجازات در نظر گرفته شده است، طی مباحث آینده به صورت مختصر مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.
بزه دیده چیست؟
در اتفاق افتادن جرم عوامل مختلفی دخالت دارند. علاوه بر عوامل مربوط به مجرم و شخصیت، دو عامل اجتماعی و محیطی، گاه این (بزه دیده) است که با اعمال و رفتار و خصوصیات فردی خود، در شکل گیری جرم نقش اصلی را ایجاد میکند.
به عبارت دیگر ویژگی هایی از قبیل جسمانی و روانی و شخصیت اخلاقی بزه دیده، می تواند در بوجود آوردن صحنه جنایی او را دارای سهم کند.
به صورت مختصر، بزه دیده شخصی است که آسیب و خسارتی به جسم، جنس و روان شخص او وارد شده است و بیشتر افراد جامعه از این آسیب ها مطلع هستند.
جنین چیست؟
کلمه جنین به معنی پوشاندن است. به همین دلیل، به انسان تا هنگامی که در رحم است جنین می گویند.
در اصطلاح حقوقی به موجود حاصل از لقاح جایگزین شده در رحم مادر از اولین مراحل زندگی تا زمان جنین گفته میشود. بدین ترتیب جنین را بدین دلیل به این نام می خوانند که در رحم مادر مستور و پنهان است.
حمل در جنین به چه معناست؟
کلمه حمل عربی است و جمع آن احمال و حمال است. از نظری لغوی حمل نسبت به جنین دارای معنای خاصی است زیرا، اصولاً حمل مرحله ای از رشد و نمو جنین می باشد که تکامل بیشتری در آن مشاهده می شود و اغلب دارای آثار زندگی است. به عبارت دیگر حمل، جنین است که روح در آن دمیده می شود.
از نظر پژشکی نیز اصطلاح حمل به دوران بعد از 7 ماهگی تا قبل از تولد گفته می شود. بنابراین اگر در این مرحله از دوران کامل حیات، موجود قابل زیستی که در رحم وجود دارد از بین برود، این عمل سقط حمل یا سقط جنین نامیده می شود.
عناصر جرم سقط جنین
عناصر مادی و معنوی و قانونی جرم سقط جنین را در قسمت زیر برای شما توضیح میدهیم:
رکن مادی جرم سقط جنین از عوامل زیر تشکیل شده است:
الف) وجود جنین زنده؛ برای تحقق جرم سقط جنین وجود قبلی جنین زنده لازم است.
ب) انجام عمل مادی مرتکب؛ عمل مادی مرتکب یکی از راه های مستقیم یا مباشرتاً بوده و دیگری از طریق غیر مستقیم یا معاونتاً است.
وقتی مرتکب آگاهانه اعمالی را نسبت به زن حامله به منظور سقط جنین او انجام دهد، مثل پژشک با دارو و یا با عمل جراحی باعث سقط گردد عمل او مباشرت محسوب خواهد شد. ولی اگر با راهنمایی کردن زمان حامله به استعمال ادویه و غیره توسط پزشک یا شخص ثالث موجب سقط شود، به طریق غیر مستقیم یا معاونت در سقط جنین نموده است.
ج) استفاده از وسایل خاص در ارتکاب عمل توسط مرتکب؛ که مصادیق آن در ماده 623 ق.م.ا بیان شده است. این ماده مقرر می دارد؛ هرکس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین گردد . . . )
این وسایل ممکن است شیمیایی طبیعی یا مصنوعی باشد، مانند ادویه و مشروبات و یا ممکن است فیزیکی باشد مانند به کار بردن وسایل جراحی، کورتاژ و غیره یا طبق ماده 622 کانون مجازات اسلامی آزار و اذیت نیز خود عمل فیزیکی محسوب می شود.
عنصر معنوی جرم سقط جنین به صورت زیر میباشد:
برای تحقق جرم فعل مجرمانه باید نتیجه اراده مرتکب و یا فاعل باشد، به عبارت دیگر، میان فعل مادی و حالات روانی فاعل باید نسبتی موجود باشد تا بتوان مرتکب را مقصّر شناخت.
به همین دلیل برای تحقق جرم سقط جنین نیز سوء نیت مرتکب لازم است. در ماده 622 ق.م.ا به عنصر روانی سقط جنین اشاره کرده است.
هرکس عالماً یا عامداً بواسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود. پس واضح است آورده واژه (عالماً ) و (عامداً) بیان گر این است، قانون گذار در این ماده درصدد بیان ضرورت وجود عنصر معنوی برای تحقق این جرم است.
عنصر قانونی جرم سقط جنین به شرح زیر میباشد:
فعل یا ترک فعل انسان هر اندازه زشت و نکوهیده و برای نظام اجتماعی زیان بخش باشد تا زمانی که در قانون پیش بینی نشده باشد قابل مجازات نیست و چون بدون وجود قانون جرم محقق نمی شود گزاف نیست که گفته شود قانون رکن ضروری جرم است.
به طوری که قانون گذار در ماده 2 قانون مجازات اسلامی هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد را قابل تعقیب دانسته است.
عنصر قانونی سقط جنین راجع به پرداخت دیه در موارد (487 لغایت 493 قانون مجازات اسلامی) مصوب 1370 آمده است.
لذا قانون گذار در موارد (622 لغایت 624 قانون مجازات اسلامی) مصوب 1375 نیز به حمایت از جنین برخاسته و اشخاص را که مباشرتاً و معاونتاً اقدام به سقط جنین نمایند قابل تعقیب دانسته است. در انتها در مورد جرم شبه عمد یا خطای محض در سقط جنین، در مواد 714 تا 716 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 حکم کرده است.
روشهای سقط جنین
سقط جنین به دلیل بیماری: در برخی از خانمها به دلایل ارثی، ابتلا به بیماریهای گوناگون مانند فشار خون، عفونتها، اختلالهای هورمونی، اختلالهای جفت و جنین و ناهنجاریهای کروموزمی سقط به صورت خودبه خودی صورت می پذیرد در این گونه سقط جنین هیچ گونه مسئولیتی متوجه مادر و دیگران نخواهد بود.
سقط جنین درمانی: گاه مادر به بیماریهای مبتلاست که ادامه بارداری برای سلامتش بسیار خطرناک است. یا اینکه جنین موجود در رحم دچار ناهنجاریهایی باشد که با حیات جنین منافات دارد و بعد از زایمان قادر به حیات نباشد که در این موارد با انجام مقدمات لازم پزشکی با توجه به ماده واحده، سقط درمانی با تشخیص قطعی 3 پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین به علت عقب افتادگی و ناقص الخلقه بودن موجب مرگ مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر همراه باشد قبل از تشکیل روح با رضایت زن مجاز می باشد و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک معالج نیست.
پس طبق این ماده واحده سه شرط اساس لازم است: 1) ادامه بارداری برای جان مادر خطرناک باشد. 2) سقط جنین قبل از 4 ماه صورت گیرد. 3) انجام عمل سقط جنین برای مادر خطر بیشتری در برنداشته باشد.
دلیل مهم سقط جنین این است که بین حیات مادر و حیات جنین، حیات مادر مقدّم می باشد.
سقط جنین جنائی: این نوع سقط جنین می تواند به حالتهای زیر به وقوع بپیوند:
الف) خروج محتویات رحم قبل از موعود طبیعی توسط مادر از طریق دستکاری رحم یا خوردن دارو یا ضربه عمدی به رحم که نوعی خود زنی است.
ب) دستکاری رحم با تجویز داروی ساقط کننده جنین توسط کسان دیگر.
ج) به کار گیری وسایل مخصوص توسط پزشک ماما یا افراد مجاز، برای سقط جنین و قطع حاملگی بدون مجوز قانونی.
سقط جنین ناشی از ضربه: باید گفت در مواردی براثر تصادفات رانندگی، حوادث و صدمات ضربه ای سقط جنین رخ میدهد.
معمولاً ضربه هایی در ایجاد سقط مؤثرند که مستقیماً بر رحم اثر بگذارند. در مورد سقط جنین ناشی از تصادفات راهنمایی و رانندگی مواد 714 لغایت 716 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 بیان حکم کرده اند و لذا جنین در مواقع تصادفات راهنمایی و رانندگی نیز به نوعی تحت پوشش حمایتی قرار گرفته است.
