«۳۰درصد پسران و ۱۲درصد دختران دانشجویان دانشگاه‌های دولتی سیگار و قلیان مصرف می‌کنند.»
این آمار را مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد‌مخدر 20شهریور اعلام کرد. حالا اما قائم‌مقام ستاد مبارزه با مواد‌مخدر، نه درباره شیوع مصرف سیگار و قلیان که درباره «پان» هشدار داده و از والدین خواسته است مراقب گرایش فرزندان‌شان به این مخدر شبه‌صنعتی خطرناک باشند. این تازه‌ترین خبر درباره «پان» نیست اما تازه‌ترین هشدار است، آیا سروکله «پان پراگ» دوباره پیدا شده است؟!
یک پرونده قدیمی
خیلی از ایرانی‌ها نام پان پراگ را برای نخستین‌بار در سال 1388شنیدند. آن روزها رسانه‌ها درباره مخدر جدیدی هشدار دادند که با نام اصلی پان پراگ و اسامی مستعار راجا، تایتانیک، ناس خارجی، پان پاکستان، پان عربی، ویتامین، ملوان زبل، پان اسفناج و گوتکا ، بی‌هیچ محدودیتی عرضه می‌شد. اما عده‌ای از مردم ایران خیلی زودتر با این نام آشنا شده بودند. شهر‌های هم‌مرز پاکستان سال‌ها بود که مهمان ناخوانده‌ای داشتند که به «ناس خارجی» یا «ناس پاکستانی» معروف بود.
آشنا‌تر از جوانان این شهر‌ها به ناس خارجی، پیرمرد‌ها و پیرزن‌هایی بودند که مصرف ناس برای آنها یک عادت رایج طبیعی و فرهنگی بود. تفاوت ماجرا اما در این بود که نسل گذشته ناس را از برگ‌های خشک درخت بتل درست می‌کردند اما سوغات جدید همراه با افزودنی‌هایی بود که قرار بود توهم بیشتری را همراه بیاورد. بعد از هشدار‌های متعدد برای سال‌ها خبری از پان نبود تا اینکه حالا و یک‌بار دیگر علیرضا جزینی، قائم‌مقام ستاد مبارزه با مواد‌مخدر این پرونده را باز کرده و گفته است: «شیوع مصرف پان در بین جوانان با توجه به مخفی‌بودن علائم مصرف حتی تا 5سال و در نتیجه عدم‌آگاهی والدین از ابتلای فرزندان به این ماده مخدر زنگ خطری جدی است و باید دراین‌باره اطلاع‌رسانی شود.» اما پان چه ویژگی‌هایی دارد که قائم‌مقام ستاد مبارزه با مواد‌مخدر در برابر شیوع آن هشدار داده و خواستار اطلاع‌رسانی درباره عوارضش شده است؟!
بسته‌بندی جدید برای مخدر قدیمی
مصرف ناس به سبک قدیمی‌ها برای جوان‌ها آنقدر مشمئزکننده بود که کمتر سراغش بیایند. این ماده به‌خاطر نوع استفاده آن، مواد سازنده‌اش و نوع مصرف‌کنندگانش، در ایران و کشورهای همسایه هرگز محبوبیت نداشته و همیشه مشمئزکننده بوده است. برای همین باید با شیوه و شکل جدیدی عرضه می‌شود. آزمایشگاه‌های ساخت مواد‌مخدر خیلی زود، محصولی را تولید کردند که نه به بدطعمی ناس بود و نه برای درست‌کردنش لازم بود کسی زحمت بکشد.کافی بود آدامس بجوی، همین! آنچه پیرمرد‌ها از ترکیب چوب تنباکو و آهک درست می‌کردند، حالا تبدیل به آدامس‌های خوشمزه‌ای شده بود با بسته‌بندی جدیدی که روی آن عکس‌های هنرپیشه‌های هندی بود. بسته‌بندی‌های سبزرنگ قدیمی بد بو، جایش را به آدامس‌هایی دادند که خیلی‌ها خیال می‌کردند خوشبو‌کننده دهان است.
«ناس» که حالا به نام جدید «پان» تغییر نام داده بود با ادویه‌های معطرو ساخارین (ماده بسیار سرطان‌زا) ترکیب می‌شد. برای افزایش قدرت نشئگی و سرخوشی هم گاهی سرسوزنی ترکیبات مخدر و یا توهم‌زایی مثل تریاک، حشیش، ترکیبات شیمیایی مثل آرسنیک، منیزیم، سرب و حتی داروهای روانگردان مثل اکستازی اضافه شد تا فقط با 2هزار تومان ناقابل بشود مخدری را تهیه کرد که شبیه همه‌‌چیزی هست جز «مواد».مخدر جدید نه بو دارد، نه فرایند مصرف طولانی و نه هیچ دردسر دیگری، حتی ممکن است دانش‌آموزی در کلاس درس و هنگامی که معلمش درس می‌دهد آدامسی بخورد که در حقیقت همان ناس مدرن است.
« پان» چه می‌کند؟
نکته مهم « ناس» این است که کوچک‌تر‌ها را هدف گرفته؛ آنهایی که هرگز به فکر مصرف مخدرهای رایج نیستند یا جراتش را ندارند. اما جویدن آدامس کار ساده‌ای است که توجه هیچ‌کسی را هم جلب نمی‌کند. گزارش‌های غیررسمی، مشاهده مصرف این ماده را در مدارس کشور تأیید می‌کنند. این شاید یکی از نشانه‌هایی باشد که 17شهریور امسال مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران گفت: «دانش‌آموزان معتاد، صنعتی مصرف می‌کنند نه سنتی!»
برخی عوارض جسمی روانی ناشی از مصرف این مخدر زردی رنگ دندان‌ها و ایجاد آسیب جدی به سلول‌های مغز است که علت آن نیکوتین موجود در تنباکوی این مواد است. سرطان دهان، حنجره، لثه و ایجاد عارضه در دستگاه تنفسی و قلب و عروق نیز از دیگر عوارض مصرف این مواد است. آهک موجود در «پان پراگ» که موجب توهم مصرف‌کننده نیز می‌شود، اصلی‌ترین خطر این ماده مخدر است. منهای همه اینها، مهم‌ترین هراسی که از این ماده وجود دارد، وابستگی‌‌ای است که این ماده به مخدرهای سنگین‌تر و قوی‌تر ایجاد می‌کند.
ناشناس‌بودن این محصول، به‌عنوان مخدر نزد خانواده‌ها، معلمان، مدیران، دانش‌آموزان و حتی غالب مصرف‌کنندگان، مهم‌ترین نگرانی کارشناسان است. برای همین آنها «پان» را مخدر بی‌صدا توصیف می‌کنند. اینکه قائم‌مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید نشانه‌های اعتیاد به این مخدر ممکن است تا 5سال هم از والدین پنهان بماند، تأیید همین بی‌صدا بودن مخدر پاکستانی است.
