از مهم ترین و واجب ترین حقوق مالی زنان که بر اساس عقد نکاح به آن ها تعلق می گیرد، مهریه آنان است. امروزه علاوه بر اینکه احکام قانونی مهریه به جد مورد توجه اغلب زوجین قرار گرفته است، تعیین و میزان آن نیز تا حد زیادی تحت الشعاع عرف و عادات نقاط مختلف کشور قرار دارد. با این شرایط، نکته بسیار مهمی که در مورد تعیین مهریه قابل توجه است، این است که به رغم تصور اکثر مردم در خصوص لزوم تعیین مهریه هنگام عقد نکاح، باید عنوان کرد که تعیین مهریه از شروط لازم و ضروری برای صحت عقد نکاح محسوب نمی شود. به عبارت دیگر، ممکن است که زوجین در هنگام عقد ازدواج، مهریه ای تعیین نکنند و یا تعیین آن را به بعد از عقد نکاح موکول نمایند. در این حالت زوجه مستحق مهریه ای است که آن را ” مهر المثل ” می نامند. در ادامه این مقاله قصد داریم شما را با مهر المثل و شرایط تعیین آن آشنا نماییم و موارد تعیین آن را در قانون مدنی ایران بررسی کنیم.
مهر المثل زن چیست؟
معمولا در عرف کشورمان مرسوم است که زن و مرد هنگام عقد ازدواج، مهریه ای را برای زوجه تعیین می کنند که به این نوع مهریه در قواعد فقهی و حقوقی مهر المسمی اطلاق می گردد.
گاهی اوقات مهریه زوجه به موجب قرارداد ازدواج یا همان عقد نکاح توسط طرفین عقد تعیین نمی گردد، در این شرایط بر حسب عرف و عادات مختلف هر شهر و همچنین با توجه به وضعیت و شان زوجه و جایگاه او در اجتماع از لحاظ زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی، سن و مواردی از این قبیل و البته با در نظر داشتن مقتضیات زمانی و مکانی، مهریه خاصی برای زن مشخص می گردد که به چنین مهریه ای، مهرالمثل اطلاق می گردد.
برابر با ماده 1091 قانون مدنی که طبق آن، مهر المثل زن مشخص شده است ، مقرر گردیده :”برای تعیین مهر المثل، باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود”. بنابراین بر اساس این ماده قانونی می توان گفت مبنای تعیین مهر المثل، باید وضعیت خانوادگی و سایر صفات و خصوصیات موجود در زن مورد توجه باشد. شایان ذکر است این خصوصیات و صفات را باید با خویشاوندان زن و همچنین سایر افرادی که در وضعیت فعلی وی هستند ، مورد سنجش و قیاس قرار داد.
مصادیق مهر المثل
برای مثال، در صورتی که مهر المسمی در هنگام عقد نکاح مشخص نشود، باید موارد خاصی را مورد بررسی وسنجش قرار داد که مثلا زوجه چه مدرک درسی دارد، و یا جایگاه خانوادگی و اجتماعی وی در چه مرحله ای است؟ آیا تحصیلات دانشگاهی دارد؟ و در چه مقطعی تحصیل نموده و سایر خویشاوندان، رفقا و آشنایان او که در چنین سطح و جایگاه فردی، اجتماعی و خانوادگی قرار دارند، معمولا چه مقدار مهریه را برایشان در عقد نکاح تعیین شده است؟
همانگونه که از عنوان مهر المثل نیز کاملا مشخص است ، برای تعیین مهر المثل، امثال زن، مانند نزدیکان و دوستان وی مورد بررسی و سنجش قرار خواهند گرفت تا مبلغی تحت عنوان مهرالمثل برای زوجه تعیین شود. بنابراین کاملا واضح است که تعیین مهرالمثل زوجه جنبه قراردادی و توافقی نداشته و دارای جنبه عرفی و اجتماعی است.
تعیین مهر المثل برای زن به چه صورت انجام می شود؟
در قسمت قبلی مهرالمثل زن و معنای مهر المثل مورد بررسی قرار گرفت و اشاره شد که مهر المثل زن در صورتی تعیین می گردد که ضمن عقد نکاح، زن و مرد مهریه مشخصی را بین خود قرار نداده باشند. اما سوال بسیار مهمی که در خصوص مهر المثل زن وجود دارد، این است که در چه حالت و شرایطی اقدام به تعیین مهر المثل برای زوجه می گردد و اصولا در چه شرایطی تعیین مهر المثل برای خانم ها ضرورت دارد؟
در پاسخ به این سوال که نحوه و شرایط تعیین مهرالمثل کدامند، باید اعلام نمود که در برخی از مواد قانون مدنی، شرایطی که در آن مهر مثل تعیین گردیده، مشخص شده است. این موارد، برگرفته از فقه اسلامی هستند که در ادامه به برخی از مهم ترین موارد تعیین مهرالمثل برای زوجی اشاره خواهیم کرد :
- در حالتی که زن و مرد قبل از عقد ازدواج اقدام به تعیین مهریه نکرده باشند و قبل از تعیین مهریه، بین آنها نزدیکی رخ داده باشد، در این صورت برای زن مهرالمثل تعیین خواهد شد .
- در صورتی که توافق زوجین در خصوص تعیین مهرالمسمی، به دلایلی باطل بوده باشد، میزان مهریه زن همان مهرالمثل در نظر گرفته خواهد شد.
- در صورتی که عقد نکاح از ابتدا میان زوجین باطل بوده باشد و بین زن و مرد هم نزدیکی واقع شده باشد و زن از باطل بودن عقد نکاح مطلع نباشد، در این مورد هم به زن مهرالمثل تعلق می گیرد .
با توجه به موارد ذکر شده، کاملا مشخص است که تعیین مهرالمثل برای زوجه در شرایطی امکان پذیر خواهد بود، که ضمن عقد نکاح، هیچ مهریه ای برای زن مشخص نشده باشد و رابطه زناشویی میان زوجین حادث شده باشد که در این حالت ، زن استحقاق دریافت مهر المثل را خواهد داشت. در این شرایط، زوجه می تواند برای تعیین مقدار مهر المثل خود، به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواست تعیین مهر المثل تقدیم دادگاه نماید.
نکات تکمیلی در خصوص تعیین مهرالمثل
گاهی امکان دارد که در زمان عقد دائم، زوجین مهریه و مقدار آن را معین نکرده باشند. اما در صورتی که مهریه به موجب توافق زوجین در زمان انعقاد عقد ازدواج تعیین نگردیده باشد، موجب نمی گردد که زن حق و طلب خود را بابت مطالبه مهریه از دست بدهد و دیگر مهریه به او تعلق نگیرد. مطابق با ماده 1093 قانون مدنی: «در صورتی که مهر در عقد ذکر نشده باشد و زوج قبل از نزدیکی و تعیین مهریه، همسر خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود و اگر بعد از آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل است.»
بنابراین، یکی از مهم ترین مواردی که مهرالمثل به زن تعلق خواهد گرفت این است که در عقد مهریه تعیین نشده باشد و مرد بخواهد بعد از وقوع رابطه زناشویی همسر خود را طلاق دهد. در حالتی که مهریه به موجب عقد نکاح مشخص نشده باشد، میزان مهریه بر حسب عرف و با توجه به وضعیت زن از لحاظ موقعیت خانوادگی و اجتماعی او، تحصیلات، سن، زیبایی و مواردی از این قبیل و با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و محل سکونت وی تعیین می شود و به موجب این ماده قانونی:« برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به امثال و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.» بررسی این موارد به جهت تعیین مقدار مهرالمثل، از طریق کارشناسان رسمی دادگستری صورت خواهد پذیرفت.
در حالت دیگر، اگر زوجین در زمان عقد نکاح، مهریه را تعیین کرده باشند ولی مهریه به جهتی از جهات مانند نامشروع بودن یا مالیت نداشتن، باطل اعلام گردد، یعنی شرایط لازم برای صحت مهریه موجود نباشد، مانند مهریه قرار دادن آلات و ادوات قمار، مشروبات الکلی یا در حالی که نزدیکی بین زن و مرد رخ داده باشد، در این صورت زوجه مستحق مهرالمثل است.
احکام فقهی در خصوص تعیین مهرالمثل
برخی از احکام فقهی مربوط به مهر المثل عبارتند از:
- اگر ولی قهری دختر بچه، مهریه یا همان مهرالمسمی او را خیلی کمتر از مهر المثل قرار داده باشد و یا ولی قهری پسر بچه، مهریه همسر او را بیشتر از مهر المثل قرار دهد، برخی از فقها قراردادن چنین مهریه‌ای را باطل اعلام می نمایند و معتقدند مهر المثل باید جایگزین آن گردد.
- بر اساس نظر بسیاری از فقهی، مهر المثل مربوط به عقد دائم است و در عقد منقطع یا موقت مهر المثل راه ندارد.
احکام حقوقی در خصوص مهرالمثل
- مطابق با ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی در صورتی که در ازدواج دائم، مهریه تعیین نگردد یا عدم مهریه شرط شود، عقد صحیح است، ولی باید تکلیف مهریه مشخص شود. اگر هنوز رابطه زناشویی رخ نداده باشد زن و مرد می‌توانند درباره میزان آن توافق کنند، اما اگر قبل از توافق آمیزش صورت گرفته باشد، زن مستحق مهر المثل خواهد بود.
- همچنین مطابق با ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی اگر تعیین مهریه به زوجه واگذار گردد، او نمی‌تواند بیش از میزان مهر المثل معین نماید.
سپری نمودن هر یک از مراحل رسیدگی به اختلافات در زمینه خانوادگی و مسائل مربوط به تعیین مهر و مهرالمثل، دشواری های خاص خود را دارد، که نیازمند دانش و تخصص لازم و کافی در این زمینه است. جهت تسریع در روند رسیدگی به دعوای فوق، حتما با مشاوران و وکلای حقوقی پایگاه قضایی یاسا مشورت نموده در وقت و هزینه های خود صرفه جویی نمایید.
شما می توانید سایر مقالات مرتبط ما را در این خصوص در همین پایگاه خبری دنبال نمایید.
