اجرت المثل در لغت به معنای بها و قیمت کاراست. در واقع اجرت المثل یعنی بهایی که در قبال انجام کاری باید پرداخت شود، اما مقدار آن به دقت تعیین نشده است. مثلا اگر کسی یک خانه را نظافت کرده باشد ولی برای این کار مزدی را مشخص نکرده باشد باید به موارد مشابه نگاه کنیم و بهای زحمت او را تعیین نماییم.
چیزی که در اینجا اهمیت دارد این است که زن برای هر عملی، غیر از وظیفه شرعی و قانونی خود که در خانه شوهر انجام میدهد، مستحق دستمزداست و می تواند تحت شرایطی و درمقابل کارهایی که در منزل انجام میدهد، ازجمله : آشپزی، شیر دادن و نگهداری از فرزندان و… از همسر خود دستمزد و بهای کارهای انجام شده را مطالبه کند.
طبق قانون و شرع، زن در زندگی زناشویی چه وظایفی دارد؟
زن در زندگی مشترک وظایف سخت و پیچیده ای ندارد. همیشه این سوال برای بانوان پیش می آید که آیا کار کردن در خانه یا نگهداری از فرزندان وظیفه شرعی و قانونی آنها است؟
باید گفت که این کارها نه تنها وظیفه شرعی و قانونی زن نیست، بلکه می تواند برای انجام آنها تحت شرایطی از شوهر خود دستمزد نیز مطالبه نماید. اما زنان ایرانی با توجه به تقسیم کار و سنتی که در زندگی خانوادگی وجود دارد و همچنین عشق به زندگی مشترک و لذت از انجام وظایف مادری، همواره بدون هیچ چشم داشتی این اعمال را انجام می دهند.
پس وظیفه یک زن در رابطه زناشویی چیست؟
در پاسخ باید گفت: که تنها وظیفه زن در خانواده و تنها تکلیف شرعی و قانونی او تمکین از شوهر می باشد.
تمکین از دیدگاه حقوق وشرع و اقسام آن
- تمکین عام : در تعریف حقوقی، به معنای تبیعیت از مرد در زندگی زناشویی می باشد. سکونت در محلی که مرد مشخص می نماید، عدم خروج از منزل بدون اجازه شوهر، حسن معاشرت با شوهر و مواردی از این قبیل از مصادیق تبعیت و تمکین عام به شمار می آید .
- تمکین خاص: تمکین خاص در معنای قانونی خود به معنای انجام رابطه جنسی زناشویی بین زن ومرد است. در واقع زن مکلف است نیازهای متعارف و ممکن برای یک رابطه جنسی را برای شوهر فراهم آورد.
البته تمکین خاص و عام همیشه یک امر مطلق نیست. در مواردی خاص زن می تواند تمکین نکرده و به رابطه زناشویی تن ندهد و البته این عدم تمکین هم او را از دریافت نفقه به هیچ عنوان محروم نخواهد کرد.
اجرت المثل چه تفاوت هایی با نفقه دارد؟
همانگونه که در مقالات قبلی هم ذکر شد، نفقه طبق قانون مدنی، ((همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان )) در واقع نفقه، همان هزینه های زندگی جهت رفع نیازهای متعارف زن است و شوهر در صورت تمکین زن همواره مکلف به پرداخت نفقه او می باشد.
اما در اجرت المثل باید حتما فعالیتی توسط زن در خانه انجام شود و آن کار یا فعالیت، حتما به دستور شوهربوده و زن قصد و نیت انجام رایگان آن را نداشته باشد.
اجرت المثل ایام زوجیت به چه معناست؟
اجرت المثل ایام زوجیت به معنای بها و قیمت تمامی کارهایی است که زن در خانه شوهرخود انجام داده است. همانطور که قبلا گفتیم تنها وظیفه زن تمکین از شوهر است. پس در قبال هر کاری که غیر از آن در خانه شوهر انجام می دهد تحت شرایطی مستحق دریافت دستمزد وپاداش میباشد.
طبق قانون، هر گاه کسی بر حسب دستور دیگری اقدام به فعالیتی نماید که عرفاً برای آن عمل دستمزدی باشد، انجام دهنده کار مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که قصد داشته آن کار را رایگان انجام دهد.
زن هم در زندگی مشترک از این قاعده مستثنی نیست. لذا اگر کاری در خانه شوهر انجام دهد که برای آن عرفا دستمزد پرداخت می شود، مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.
همچنین قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق نیز اعلام میدارد: چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده او نبوده، به دستور زوج و با قصد دریافت اجرت انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام‌شده را محاسبه و مرد را محکوم به پرداخت آن مینماید.
در چه شرایطی اجرت المثل به زن تعلق میگیرد؟
- اگر در ضمن عقدنکاح شرط خلاف آن نشده باشد: طرفین در ضمن عقد می توانند شرط کنند که در قبال کلیه کارهایی که زن در خانه انجام می دهد از جمله آشپزی، نظافت، نگهداری از بچه ها و… مستحق دریافت هیچگونه اجرت و پاداشی نباشد و همه این کارها را در خانه به صورت رایگان انجام دهد.
- زن قصد و نیت رایگان انجام دادن کارها را نداشته است: از آنجایی که اصولا هیچ شخصی برای دیگری کاری را به رایگان انجام نمی دهد و به بیان حقوقی، انجام هر عملی ظاهر در عدم تبرع دارد، بار اثبات این موضوع بر عهده شوهر می باشد.
- کارها شرعا به عهده زن نباشد: همانطور که قبلا هم گفتیم وظیفه شرعی و قانونی زن فقط تمکین از شوهر است و زن هیچ وظیفه ای در انجام کارهای منزل و نگهداری از فرزندان ندارد لذا برای انجام آنها می تواند درخواست اجرت نماید.
- انجام کارها توسط زن به دستور شوهر باشد: که کلیه کارهایی که زن در زندگی مشترک انجام میدهد باید به درخواست شوهر بوده باشد. پس چنانچه کاری به دستور و درخواست شوهر انجام نشده باشد به آن اجرت المثل تعلق نمی گیرد.
- درخواست طلاق توسط زوج در دادگاه مطرح شده باشد(طرح دعوای طلاق ): برای اینکه زن مستحق اجرت المثل باشد باید دادخواست طلاق از سوی مرد به دادگاه ارائه شده باشد. یعنی اگر زن خواهان طلاق از شوهر خود باشد مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود. صمنا اجرت المثل همانند مهریه در ایام رابطه زناشویی قابل مطالبه نیست و حتما باید دادخواست طلاق از سوی شوهر در دادگاه مطرح شود.
- طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء رفتار زن نباشد: اگرطلاق به درخواست مردو به استناد تخلف زن از وظایف همسری (عدم تمکین) یا ناشی از سوء اخلاق و رفتار زن باشد، دادگاه در صورت اثبات این امر نسبت به پرداخت اجرت المثل رای صادر نخواهد کرد.
مراحل دادرسی در دعوای مطالبه اجرت المثل
- احراز ارکان و شرایط دعوا توسط قاصی دادگاه
- ارجاع امر به کارشناس: دادگاه پس از اینکه با استفاده از تمامی روش هایی که می تواند حقیقت را کشف نماید استحقاق زن را به دریافت احرت المثل محرز بداند، قرار ارجاع امر به کارشناس را صادر خواهد نمود. این کار برای این است که در این مرحله مشخص شود میزان اجرت المثل زن چقدر خواهد بود؟ در واقع در این مرحله کارشناس با بررسی جمیع شرایط از جمله اوضاع و احوال زندگی، تعداد فرزندان، شان و جایگاه اجتماعی زن، میزان کار انجام شده توسط زن و… اقدام به مشخص نمودن میزان اجرت المثل برای او خواهد کرد.
- صدور حکم به پرداخت اجرت المثل: بعد از اینکه نظریه کارشناسی صادر شد در صورتی که طرفین نسبت به رای کارشناسی اعتراض موثری نداشته باشند قاضی بر مبنای نظر کارشناس اقدام به صدور رای خواهد نمود. پس ازصدور رای مبنی بر پرداخت اجرت المثل مادامی که شوهر تمامی حق و حقوق زن را در این خصوص پرداخت نکند، دادگاه اقدام به صدور رای طلاق نخواهدکرد.
عوامل موثر در تعیین میزان اجرت المثل
- تحصیلات: میزان تحصیلات زن تا حد زیادی بر نظر کارشناس بر تعیین میزان اجرت المثل تاثیر می گذارد.
- شاغل بودن: چنانچه زنی در بیرون از خانه شاغل باشد میزان اجرت المثلی که به او تعلق می گیرد کمتر خواهد بود!
- تعداد فرزندان: هرچه تعداد فرزندان بیشتر باشد میزان کار مادر بیشتر بوده و تبع آن میزان اجرت المثل هم بیشتر می شود.
- سال های زندگی مشترک: هرچه مدت بیشتری از زندگی مشترک گذشته باشد میزان کارهایی که زن در جریان زندگی مشترک انجام داده هم بیشتر است پس میزان اجرتی هم که به او تعلق می گیرد باید بیشتر باشد.
- شان اجتماعی زن: شان و جایگاه اجتماعی زن چه قبل از ازدواج و چه بعد از ازدواج از عوامل مهم و تاثیر گذار در تعیین میزان اجرت المثل است. مثلا زنی که قبل از ازدواج در یک خانواده متمول و ثروتمند بزرگ شده است نسبت به زنی که در یک خانواده معمولی یا فقیر رشد کرده است از میزان اجرت المثل بیشتری برخوردار می شود.
