کفالت یعنی چه؟ چطور کفیل ثابت می شود؟

عقد کفالت یکی از قراردادهایی است که در برخی از امور حقوقی شاهد آن هستیم. ویژگی‌های این عقد در قانون مدنی به طور کامل بیان شده است. در ماده 734 قانون مدنی کفالت اینطور تعریف شده است: کفالت عقدی است که به موجب آن احد طرفین در مقابل طرف دیگر احضار شخص ثالثی را تعهد می کند. ‌در این مقاله نگاهی به کفالت، انواع آن و وجه الکفاله خواهیم داشت.

تعریف عقد کفالت

همانطور که در ابتدا گفته شد، طبق ماده 734 مدنی عقد کفالت عقدی است که یکی از طرفین در مقابل شخصی، حضور شخص سومی را متعهد شود. برای روشن شدن تعریف کفالت به این مثال توجه کنید: خانم x قبلا متعهد شده تا مبلغی را به شخصی به نام  yبپردازد. اما شخص y از خانم x شناخت کافی ندارد و مطمئن نیست که آیا به موقع به تعهد خود عمل خواهد کرد یا خیر؟ برای همین یک شخص ثالثی که هم خانم x را بشناسد و هم شخص y به او اطمینان داشته باشد، متعهد می‌شود که خانم ایکس بدهی را در زمان مقرر پرداخت خواهد کرد. در اینجا میان این شخص و شخص y یک قرارداد کفالت ایجاد می‌شود. طبق این قرارداد شخص سوم متعهد شده است که خانم ایکس به موعد مقرر مبلغ را به شخص y پرداخت خواهد کرد. به این شخص سوم که تعهدی برای اجرای یک قرارداد داده است، کفیل گفته می‌شود. به شخص x که در قرارداد هیچ نقشی ندارد مکفول و به شخص y که این قرارداد به نفع او نوشته شده است، مکفول‌له گفته می‌شود. در مورد قرار کفالت در دادگاه و دادسرا نیز همین امر صدق می‌کند. یعنی اگر دادگاه تشخیص دهد که متهم نیاز به کفیل دارد، برای او قرار کفالت صادر می‌کند. کفیل معرفی شده به دادگاه متعهد می‌شود تا شخص متهم که مکفول نامیده‌ می‌شود در زمان‌های محاکمه یا تحقیقات در دادگاه حضور پیدا کند. اگر بنا به هر دلیلی شخص کفیل نتواند متهم را در زمان معین به دادگاه ببرد، باید خسارت بپردازد. میزان خسارت در کفالت‌های غیر دادگاهی برابر با همان بدهی شخص مکفول به مکفول‌له است. در مورد مواردی که قرار کفالت صادر می‌شود، میزان خسارت برابر با مبلغی است که قبلا در قرارداد تعیین شده است. به این مبلغ وجه التزام گفته می‌شود.

آشنایی با وجه التزام

در بسیاری از قراردادها مبلغی تعیین می‌شود تا اگر یکی از طرفین زیر تعهدش بزند، مبلغی به طرف دیگر پردخت شود. این مبلغ وجه التزام یا خسارت قراردادی نامیده می‌شود. اگر هم طرفین قرارداد مبلغی را از همان ابتدا مشخص نکنند، یک مبلغ به عنوان خسارت قانونی برای شخص خاطی لحاظ خواهد شد. وجه التزام در ماده 230 قانون مدنی این طور تعریف است: اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلّف مبلغی به عنوان خسارت تأدیه نماید حاکم نمی‌تواند او را به بیشتر یا کمتر از آن چه که ملزم شده است محکوم کند. میزان مبلغ وجه التزام براساس نظر هر دو طرف و با توافق آنها مشخص خواهد شد.

نقش مکفول در قرارداد کفالت

همانطور که متوجه شدید، قرارداد کفالت میان کفیل و مکفول‌له بسته می‌شود و شخص مکفول در آن نقشی ندارد. این یعنی برای بستن این قرارداد نیازی به اجازه این شخص نخواهد بود. حال اگر قرارداد کفالت با اجازه مکفول منعقد شود، شرایط کمی فرق خواهد کرد. اگر در این قرارداد شخص مکفول در زمان موردنظر به تعهدش عمل نکرده و کفیل مجبور شود بابت آن خسارتی پرداخت کند، باید بعدا این مبلغ را به کفیل بازگرداند. اما اگر در قرارداد کفالت اجازه شخص مکفول نیازی نباشد و بدون اذن او قرارداد بسته شده باشد، مکفول هیچ تعهدی در برابر هیچ کدام از افراد نخواهد داشت.

آشنایی با انواع کفالت

کفالت انواع مختلفی دارد که مهمترین آنها از نظر زمان احضار، کفالت دائم (مطلق)، موقت و موجل است. کفالت مطلق: کفالت مطلق به این معنا است که شخص کفیل این تعهد را در قرارداد می‌دهد تا هر زمانی که مکفول له نیاز داشت، شخص مکفول را حاضر کند. بیشتر قراردادهای کفالتی در دادگاه از نوع کفالت مطلق هستند.

کفالت موقت: کفالت موقت با کفالت مطلق یکسان هستند؛ اما همانطور که از نامش پیداست، این نوع کفالت سقف زمانی داشته و موقت است. برای مثال در قرارداد می‌توان مدت یک ماه را برای تعهد در برابر مکفول‌له ثبت کرد.

کفالت موجل: در این نوع قرارداد زمان به طور دقیق مشخص می‌شود. مثلا شخص کفیل این تعهد را می‌دهد تا در فلان تاریخ مکفول در برابر مکفول‌له حاضر شود.

محل احضار و قرارداد کفالت

در هنگام انعقاد قرارداد کفالت، می‌توان مکان را به طور مشخص تعیین کرد تا در زمان احضار، شخص کفیل مکفول را در همانجا حاضر کند. اگر هم محل احضار مشخص نشده باشد، می‌توان همان محل انعقاد قرارداد را برای مکان در نظر گرفت.

زمان پایان قرارداد کفالت

حال شاید این سوال پیش آید که قرارداد کفالت تا چه زمانی معتبر است و کی به پایان می‌رسد؟ برای پاسخ به این سوال چند مورد را باید در نظر گفت. اگر کفیل به تعهدش عمل کرده و شخص مکفول‌له را در موعد مقرر حاضر کند، قرارداد به پایان خواهد رسید. اگر قرارداد از نوع موجل یا موقت باشد و زمان مشخصی داشته باشد، با رسیدن به آن زمان قرارداد پایان یافته و شخص کفیل دیگر تعهدی در برابر مکفول‌‌له نخواهد داشت. زمانی هم که شخص مکفول خودش شخصا در زمان و مکان مقرر حضور پیدا کند، نیازی به شخص کفیل نبوده و تعهد و قراردادش به پایان خواهد رسید. حالت بعدی برای زمانی است که شخص مکفول از دنیا برود. در این زمان دیگر شخص کفیل تعهدی نداشته و قانون برای نحوه ادامه قرارداد تصمیم‌گیری خواهد کرد. اگر خود شخص کفیل هم از دنیا برود، دیگر خود به خود تعهد از روی دوش کفیل برداشته خواهد شد.

شرایط و ویژگی‌های کفیل

کفیل باید دارای ویژگی‌ها و شرایطی باشد تا دادگاه کفالتش را قبول کند. بسته به نوع قرارداد و پرونده، قاضی مدارکی را از کفیل درخواست خواهد کرد و کفیل موظف است تا آنها را به دادگاه ارائه دهد. از جمله مدارکی که برای این دسته از افراد نیاز است، ارائه کارت شناسایی و فیش حقوقی کارمندان است. ممکن است برای افراد دیگری نیاز به ارائه سند ماشین یا خانه، پروانه کسب و مواردی این چنینی باشد. همچنین کفیل برای مورد قبول واقع شدن، باید توانایی مالی کافی برای پرداخت وجه التزام (در صورت نیاز) را داشته باشد. مطابق با ماده 221 قانون مدنی شرایط کفیل به این صورت تعریف شده است: کفالت شخصی پذیرفته می‌شود که ملائت او به تشخیص بازپرس برای پرداخت وجه‌الکفاله محل تردید نباشد. چنانچه بازپرس ملائت کفیل را احراز نکند، مراتب را فوری به نظر دادستان می‌رساند. دادستان موظف است در همان روز به موضوع رسیدگی کرده و در این‌باره اظهارنظر کند. تشخیص دادستان برای بازپرس الزامی است. در صورت تأیید نظر بازپرس توسط دادستان، مراتب در پرونده درج می‌شود.

نمونه قرارداد کفالت

به تاریخ ……………

 نام …………… نام خانوادگی ……………دارنده شماره شناسنامه……………صادره از ………… اهل …………… ساکن …………….. پلاک …….. شماره …………… در شعبه ……….. دادگاه عمومی ………….. حاضر و تسلیم برگ کفالت نامه و سند مالکیت شماره …………… به نام خود که عبارت از…………… به نشانی …………………………. به ارزش…………… ریال می‌باشد، اظهار داشت حاضرم از تن …………… نام خانوادگی ……… به وجه الکفاله مبلغ …………ریال تا خاتمه رسیدگی و اجرای دادنامه کفالت نمایم که هر وقت متهم را از طرف مراجع قضایی احضار کردند در موعد مقرر قانونی مشار الیه را معرفی و در غیر این صورت وجه الکفاله را به صندوق دولت پرداخت نمایم. امضاء کفیل دادگاه: چون ملائت کفیل محرز است، لذا قرار قبولی کفالت نامبرده از تن متهم ………… تا خاتمه رسیدگی و اجرای دادنامه را صادر می‌نماید. مفاد قرار حضوراً به کفیل ابلاغ گردید اظهار داشت رونوشت می‌خواهم / نمی‌خواهم .

امضاء کفیل

شعبه ……… دادگاه عمومی …………

چند ماده قانونی در باب کفالت

ماده ۲۱۹: طبق این ماده مبلغ وجه التزام یا وجه الکفاله نباید از خسارت وارد به مکفول‌له کمتر باشد.

ماده ۲۲۰: اگر مکفول به جای معرفی کفیل از وثیقه استفاده کند، بازپرس مکلف به پذیرفتن آن خواهد بود. در این شرایط مکفول می‌تواند هر زمانی کفیل معرفی کرده تا وثیقه‌اش آزاد شود.

ماده ۲۲۱: کفالت فردی که ملائت او به تشخیص بازپرس برای پرداخت وجه التزام مورد تردید نباشد، پذیرفته خواهد شد. اگر بازپرس ملائت کفیل را نتواند احراز کند، آن را به دادستان ارجاع خواهد کرد. دادستان نیز باید در همان روز در این مورد بررسی‌های لازم را انجام داده و نتیجه را اعلام کند.

ماده ۲۲۳: بازپرس در مورد پذیرفتن کفالت یا وثیقه قراری صادر می‌کند که باید توسط خودش و شخص کفیل به امضا برسد. اگر شخص کفیل درخواست کپی یا تصویری از این قرار را داشته باشد، بازپرس باید آن را در اختیار شخص قرار دهد.

ماده ۲۲۶: زمانی که متهم نیاز به معرفی کفیل داشته باشد، تا زمان تامین آن باید در بازداشتگاه باشد. رئیس یا معاون زندان باید شرایط لازم را برای پیدا کردن کفیل متهم مهیا کنند. هر زمانی که متهم کفیل موردنظر را پیدا کند، مرجع صادر کننده قرار باید حتی خارج از وقت اداری آن را پذیرفته و از بازداشتگاه خارج کنند.