یکی از مواردی که همه ادیان الهی به آن سفارش کرده‌اند، نوشتن وصیت‌نامه است؛ به ویژه مسلمانان اعتقاد دارند که هر انسان مسلمانی در زمان حیات خود، باید تکلیف هر آنچه که بعد از مرگ، اراده تحقق و انجام آن را دارد، معین کند تا بعد از فوت، به طور مستقیم یا با واسطه به آن جامه عمل بپوشاند.
اما معمولا مشکل بعد از فوت صاحب وصیت آغاز می‌شود؛ چرا که اثبات صحت این سند عادی دردسرهای زیادی دارد. اما راه حل این مشکل چیست؟
امیرمسعود مرادی باغبادرانی، رئیس کانون سردفتران و دفتریاران استان اصفهان معتقد است که وصیت‌نامه را باید رسمی نوشت؛ چرا که این اقدام از آمار پرونده‌های قضایی می‌کاهد. وی اظهار کرد: با نگاهی به آمار پرونده‌های قضایی در دادگاه‌ها و دادگستری‌ها، با درصد بالایی از پرونده‌ها مواجه می‌شویم که به دعواهایی از قبیل ارث یا عدم پذیرش وصیت‌نامه عادی متوفی یا وصیت‌نامه ناقص مربوط است.
رئیس کانون سردفتران و دفتریاران استان اصفهان با بیان اینکه وصیت‌نامه رسمی مصون از تعرض است، ادامه داد: این نوع وصیت‌نامه نیازی به مراحل اثباتی نخواهد داشت و مانند سایر اسناد رسمی لازم‌الاجرا است.
وصیت‌نامه صرفا به تملیک مال خلاصه نمی‌شود
وی با بیان اینکه وصیت‌نامه فقط به تملیک مال خلاصه نمی‌شود، افزود: ما مسلمانان معتقدیم که وصیت‌نامه تدبیر همه امور بعد از مرگ است. کارهایی مانند نماز، روزه، انجام امور خیر یا عام‌المنفعه، کمک به ایتام و تادیه وجوهات شرعی که اراده موصی (صاحب وصیت‌نامه) بر آن است که بعد از مرگ وی باید صورت گیرد، می‌تواند در وصیت‌نامه قید شود.مرادی باغبادرانی اضافه کرد: همچنین موصی می‌تواند وصیت کند که فردی ضمن رسیدگی به همه اموال و دارایی‌هایش، دیون و مطالباتش را سر و سامان داده و آنها را وصول یا تادیه کند.
انواع وصیت
وی با بیان اینکه بر اساس ماده ۸۲۵ قانون مدنی، وصیت‌نامه در دو قالب عهدی و تملیکی تنظیم می‌شود، عنوان کرد: در وصیت‌نامه عهدی، شخص یک یا چند نفر را مامور انجام امور یا تصرفات دیگری می‌کند و شخص مامور که به تصریح قانون، وصی نامیده می‌شود، موظف به انجام اموری است که از طرف موصی تعیین می‌شود.
این سردفتر اسناد رسمی گفت: در مقابل وصیت‌نامه عهدی، وصیت‌نامه تملیکی است که بر اساس آن، شخصی عین یا منفعتی از مال خود را برای بعد از مرگش به دیگری به طور مجانی تملیک کرده و شخصا و راسا سبب تملیک مال را ایجاد و انشا می‌کند اما تاثیر و تملیک با زمان فوت موصی و قبول موصی‌له (کسی که وصیت تملیکی به نفع او می‌شود) محقق می‌شود؛ در این صورت نیاز به اقدام دیگری از جانب وصی برای تحقق اراده موصی نیست.
شرایط تنظیم وصیت‌نامه تملیکی
مرادی باغبادرانی درباره شرایط تنظیم وصیت‌نامه تملیکی گفت: برای تنظیم این سند، متقاضی علاوه بر ارائه مدارک هویتی باید مدارک مالکیت مالی که قصد تملیک آن را دارد، ارائه کند، ضمن اینکه اگر مال موضوع وصیت غیرمنقول باشد، اخذ استعلام از اداره ثبت محل وقوع مال ضرورت دارد.
وی با بیان اینکه حکم قانونگذار درباره اسناد رسمی، شامل وصیت‌نامه رسمی نیز می‌شود و از حمایت قانونی برخوردار است، افزود: قانونگذار این اطمینان را به وصیت‌کننده خواهد داد که اراده مکتوب وی در قالب وصیت‌نامه رسمی، مصون از تعرض بوده و لازم‌الاجرا است. رئیس کانون سردفتران و دفتریاران استان اصفهان اضافه کرد: هر سند تنظیمی، به تعداد متعاملین با یک نسخه اضافی برای بایگانی در دفتر تنظیم می‌شود و ذی‌نفع در صورت نیاز می‌تواند از آن رونوشت دریافت کند.
وصیت به زیاده بر ثلث ترکه مگر به اجازه وراث نافذ نیست
وی در پاسخ به این پرسش که آیا شخص می‌تواند هر طور که مایل است، اموال و دارایی خود را وصیت کند، اظهار کرد: وصیت نسبت به همه اموال امکان‌پذیر است اما تحقق آن موکول به تحقق شرطی است که قانونگذار مقرر کرده است. طبق دستور قانونگذار در ماده ۸۴۳ قانون مدنی، وصیت تا ثلث اموال بدون شرط نافذ است.
بر اساس این ماده، وصیت به زیاده بر ثلث ترکه، نافذ نیست؛ مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند، فقط نسبت به سهم او نافذ است.»به گفته مرادی باغبادرانی، این موضوع با مساله انحصار وراثت و تعیین سهم‌الارث وراث تداخل یا تباینی ایجاد نمی‌کند زیرا وقتی شخصی فوت می‌کند و ورثه، صدور گواهی حصر وراثت را تقاضا می‌کنند، وصیت‌نامه نیز ارائه شده و گواهی حصر وراثت با رعایت و لحاظ مفاد وصیت‌نامه صادر خواهد شد.
وی ادامه داد: همچنین اگر وصیت‌نامه دارای بار مالی باشد، به این معنا که در میزان سهام ورثه تاثیرگذار باشد، باید هنگام صدور گواهی واریز مالیات بر ارث توسط سازمان امور مالیاتی لحاظ شود. به هر حال در زمان درخواست صدور گواهی انحصار وراثت یا صدور گواهی واریز مالیات بر ارث با عنایت به وصیت و بر مبنای محتوای و مفاد آن عمل خواهد شد.
متن و مفاد وصیت‌نامه قابل تغییر است
رئیس کانون سردفتران و دفتریاران استان اصفهان با بیان اینکه در وصیت‌نامه رسمی نیازی به گذراندن مراحل قضایی و اداری دست و پاگیر وجود ندارد، عنوان کرد: دادگاهی که گواهی حصر وارثت را صادر می‌کند، به رسیدگی در صحت و اصالت سند و نیز رعایت تشریفات و سایر امور لازم درباره وصیت‌نامه عادی به نحوی که در قانون امور حسبی و سایر قوانین مقرر شده است، وارد نمی‌شود و فقط مراتب ارائه آن وصیت را در گواهی حصر وراثت ذکر می‌کند و صرفا چنانچه از حیث ثلث و مازاد بر آن اختلافی وجود نداشته نباشد، بدون هیچ‌گونه منعی قابل اجرا است.
وی با بیان اینکه متن و مفاد وصیت‌نامه قابل تغییر است، افزود: قانونگذار در مواد ۸۳۸ و ۸۳۹ قانون مدنی تجویز کرده است که موصی می‌تواند هر زمانی که اراده کند از وصیت رجوع یا برخلاف وصیت قبلی، وصیت دیگری کند. بر همین اساس موصی مجاز خواهد بود با کم یا زیاد کردن متن وصیت‌نامه تغییری در آن ایجاد کند.
شرایط وصی
مرادی باغبادرانی درباره شرایط وصی نیز بیان کرد: نخستین و مهمترین شرط این است که وصی مورد اعتماد و وثوق موصی باشد همچنین وصی باید دارای اهلیت قانونی برای اجرای مفاد وصیت باشد تا پس از فوت موصی و با صدور گواهی حصر وراثت اقدام به اجرای مفاد وصیت‌نامه کند. به گفته وی، وصی به حکم قانون مکلف به اجرای مفاد وصیت‌نامه است و اگر چه نسبت به اموالی که بر حسب وصیت در ید و تصرف او است، حکم امین را دارد اما در صورت انجام ندادن وصایای موصی، ضامن و منعزل خواهد شد.
این سردفتر اسناد رسمی با بیان اینکه وصیت‌نامه به مرجع صادرکننده گواهی حصر وراثت ارائه می‌شود، خاطرنشان کرد: وصیت‌نامه رسمی به دلیل اعتبار قانونی و عدم استماع انکار و تردید نسبت به آن، نیازی به رسیدگی نخواهد داشت؛ مگر مواردی خاص از جمله اختلاف در میزان ثلث و مازاد بر آن که نیازمند گذراندن تشریفات خاص خود است اما اصل وصیت قابل انکار و تردید نبوده و مفاد و مندرجات آن رسمی، معتبر و لازم‌الاجرا است.
