فعالیت های تجاری تنها به زمان حال محدود نمی شوند و از همان زمان های اولیه مردم با امور مرتبط با تجارت و مشارکت تجاری آشنا بوده اند. در ایران تا چند دهه گذشته تعداد شرکت های تجارتی بسیار اندک بود و این مراکز اغلب در شهر های بزرگ فعالیت می کردند. به مرور تعداد شرکت های تجاری در کشورمان بیشتر شد و به همین ترتیب فعالیت های تجاری نیز گسترش پیدا کرد. برخلاف تصور برخی افراد تمام شرکت هایی که تا کنون تاسیس شده اند، به فعالیت تجاری نمی پردازند؛ اما هدف اصلی بسیاری از شرکت ها انجام امور مرتبط با تجارت است. اصولا شرکت های تجاری با مشارکت چند نفر تاسیس می شود و باتوجه به میزان سرمایه، سود حاصله بین هریک از شرکاء تقسیم می شود. هر گاه دو یا چند نفر به منظور انجام امور تجاری با مشارکت میزان سرمایه مشخص و نحوه تقسیم سود و زیان طبق مفاد قرارداد، تفاهم نمایند، فعالیت آن ها یک شرکت تجاری را تشکیل داده است. در قانون تجارت ایران، شرکت های تجاری به هفت دسته کلی تقسیم می شوند که هرکدام طبق شرایط و ضوابط خاصی به امور تجاری می پردازند. در ادامه به معرفی هر یک از شرکت های تجاری می پردازیم و با نحوه فعالیت آن ها آشنا خواهیم شد. 
معرفی انواع شرکت های تجاری در ایران
به صورت کلی، اشخاصی که تمایل دارند فعالیت های خود را در قالب شرکت های تجاری انجام دهند، باید در وهله اول با انواع شرکت ها و مزایا و معایب آن ها آشنایی کامل داشته باشند. همچنین با اطلاع از وظایف و اختیارات و نحوه انتخاب مدیران شرکت و تشریفات خاص قانونی، جهت به ثبت رساندن شرکت های مزبور اقدام کنند؛ در غیر این صورت در هنگام تاسیس شرکت با مشکلات عدیده ای روبرو خواهند شد. مطابق ماده 20 قانون تجارت، شرکت های تجارتی بر هفت قسمت است که شامل موارد زیر می باشند:
- شرکت سهامی
- شرکت با مسئولیت محدود
- شرکت تضامنی
- شرکت مختلط غیر سهامی
- شرکت مختلط سهامی
- شرکت نسبی
- شرکت تعاونی تولید و مصرف
شرکت سهامی
ماده 1 لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکت سهامی را این گونه تعریف می کند: « شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن ها است». همچنین طبق ماده 2 لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکت سهامی شرکت بازرگانی محسوب می‌شود ولو این که موضوع عملیات آن امور بازرگانی نباشد. به عبارت دیگر اگر فعالیت شرکت سهامی مربوط به امور تجاری باشد یا نباشد، جزو شرکت های تجارتی محسوب می شود. درواقع تجاری بودن امور شرکت های سهامی اهمیت خاصی ندارد و درصورت تاسیس و ثبت در زمره شرکت های تجارتی قرار می گیرند. در شرکت سهامی تعداد شرکاء حداقل باید سه نفر باشد و کمتر از این تعداد مجاز نیست.
شرکت سهامی عام و خاص
شرکت سهامی به دو دسته کلی شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص تقسیم می شود. باتوجه به ماده 4 لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکت‌هایی که موسسین آن ها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تامین می‌کنند، شرکت سهامی عام گفته می شود. همچنین شرکت هایی که تمام سرمایه آن ها در موقع تاسیس منحصراً توسط موسسین تامین گردیده است، شرکت سهامی خاص نامیده می شود. در شرکت سهامی عام حداقل 51 درصد از سهام شرکت در قالب بورس به عموم مردم واگذار می شود. در شرکت های سهامی عام عبارت “شرکت سهامی عام” و در شرکت‌های سهامی خاص عبارت “ شرکت سهامی خاص” باید قبل از نام شرکت یا بعد از آن بدون فاصله با نام شرکت در کلیه اوراق و اطلاعیه ها و آگهی های شرکت به طور روشن و خوانا قید شود. مطابق ماده 5 لایحه اصلاحی قانون تجارت، حداقل سرمایه لازم برای تاسیس شرکت سهامی عام حداقل 5 میلیون ریال و برای شرکت سهامی خاص حداقل 1 میلیون ریال می باشد. در صورتی که سرمایه شرکت بعد از تاسیس به هر علت از حداقل مذکور در این ماده کمتر شود، باید ظرف یک سال نسبت به افزایش سرمایه تا میزان حداقل مقرر اقدام به عمل آید یا شرکت به نوع دیگری از انواع شرکت های مذکور در قانون تجارت تغییر شکل یابد و گرنه هر ذینفع می‌تواند انحلال شرکت را از دادگاه درخواست کند. 
برای تاسیس شرکت های سهامی عام، موسسین باید حداقل بیست درصد سرمایه شرکت را تعهد کرده و لااقل سی و پنج درصد مبلغ تعهد شده را در حسابی به نام شرکت در شرف تاسیس نزد یکی از بانک‌ها سپرده کنند. سپس اظهارنامه ای به ضمیمه طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلامیه پذیره‌نویسی سهام که به امضاء کلیه موسسین رسیده باشد، در تهران به اداره ثبت شرکت‌ها و در شهرستان‌ها به دایره ثبت شرکت‌ها و در نقاطی که دایره‌ثبت شرکت‌ها وجود ندارد به اداره ثبت اسناد و املاک محل تسلیم نماید و رسید آن را دریافت کنند. باتوجه به ماده 7 لایحه اصلاحی قانون تجارت، اظهار نامه مذکور باید به امضاء کلیه موسسین شرکت سهامی عام برسد و موارد زیر در آن ذکر شود:
- نام شرکت
- هویت کامل و اقامتگاه موسسین
- موضوع شرکت
- مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیر نقد آن به تفکیک
- تعداد سهام با نام و بی‌نام و مبلغ اسمی آن ها و در صورتی که سهام ممتاز نیز مورد نظر باشد، تعداد، خصوصیات و امتیازات این گونه سهم باید تعیین شود.
- میزان تعهد هر یک از موسسین و مبلغی که پرداخت کرده‌اند با تعیین شماره حساب و نام بانکی که وجوه پرداختی در آن واریز شده است. در‌مورد آورده غیر نقد تعیین اوصاف و مشخصات و ارزش آن به نحوی که بتوان از کم و کیف آورده غیر نقد اطلاع حاصل نمود.
- مرکز اصلی شرکت
- مدت شرکت
تاسیس شرکت سهامی نسبت به سایر شرکت های تجارتی کمی دشوارتر است و قانونگذار شرایط و مقررات خاصی برای ثبت این شرکت ها در نظر گرفته است. به همین جهت برخی اشخاص تمایل چندانی به تاسیس چنین شرکت هایی ندارند و اقدام به ثبت سایر شرکت های تجاری می کنند. 
شرکت با مسئولیت محدود
ماده 94 قانون تجارت، شرکت با مسئولیت محدود را به این شکل تعریف می کند: « شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجارتی تشکیل شده و هر یک از شرکاء بدون این که سرمایه به سهام یا قطعات سهام تقسیم شده باشد، فقط تا میزان سرمایه خود در شرکت مسئول قروض و تعهدات شرکت است». سرمایه شرکت با مسئولیت محدود برخلاف شرکت سهامی، به سهام تبدیل نمی شود و شرکاء به اندازه میزان سرمایه ای که برای تاسیس شرکت اختصاص داده اند، در برابر بدهی های شرکت و مواردی از این قبیل مسئولیت دارند. در اسم شرکت باید عبارت (با مسئولیت محدود) قید شود و گرنه شرکت در مقابل اشخاص ثالث، شرکت تضامنی محسوب می شود. همچنین برای اسم شرکت نباید از نام هیچ یک از شرکاء استفاده شود، در غیر این صورت شریکی که اسم او در اسم شرکت قید شده در مقابل اشخاص ثالث حکم شریک ضامن را خواهد داشت. در تمام شرکت های تجارتی، میزان سرمایه یا آورده شرکاء به شرکت به دو صورت کلی نقدی و غیر نقدی می باشد. منظور از آورده نقدی این است که شرکاء مبلغ مشخص وجد نقد در اختیار شرکت قرار دهند. درصورتی که آورده غیر نقدی باشد، تعیین سرمایه نیازمند تقویم و بررسی ارزش ریالی می باشد. ماده 96 قانون تجارت در این خصوص بیان می کند: « شرکت با مسئولیت محدود وقتی تشکیل می‌شود که تمام سرمایه نقدی تادیه و سهم الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد.» در شرکتنامه باید میزان تقویم سهم الشرکه غیر نقدی نیز ذکر شود. چنانچه شرکت با مسئولیت محدود برخلاف شرایط مذکور تاسیس شود، فعالیت های تجاری آن به لحاظ قانونی باطل خواهد بود. در شرکت با مسئولیت محدود، سهم الشرکه شرکاء نمی تواند به صورت اوراق تجاری قابل انتقال درآید. در این نوع شرکت تجاری، سهم الشرکه را می توان درصورت رضایت تعدادی از شرکاء که حداقل سه چهارم سرمایه متعلق به آن ها باشد، انتقال داد. 
شرکت تضامنی
شرکت تضامنی شرکتی است که برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می‌شود. اگر سرمایه شرکت برای پرداخت بدهی کافی نباشد، هر یک از شرکاء مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است. در اسم شرکت تضامنی باید عبارت (شرکت تضامنی) و حداقل اسم یک نفر شرکاء ذکر شود. در صورتی که اسم شرکت مشتمل بر نام تمام شرکاء نباشد، باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است عبارتی از قبیل (و شرکاء) یا (و برادران) قید شود. شرکت تضامنی وقتی تشکیل می‌شود که تمام سرمایه نقدی از سوی شرکاء داده شود یا سهم‌الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد. منافع و سود شرکت تضامنی به اندازه سهم الشرکه بین شرکاء تقسیم شود. شرکاء باید حداقل یک نفر از بین خود یا فرد دیگری را به سمت مدیریت شرکت تعیین کنند. در شرکت تضامنی هیچ یک از شرکاء نمی‌تواند سهم خود را به دیگری منتقل کند مگر این که تمام شرکاء رضایت داشته باشند. هریک از شرکاء در حکم ضامن تلقی می شوند و درصورت داشتن بدهی شرکت در برابر اشخاص ثالث یا طلبکاران مسئولیت تضامنی دارند. تا زمانی که شرکت تضامنی منحل نشده است، مطالبه بدهی ها باید از دارایی و سرمایه شرکت صورت گیرد. در صورت انحلال شرکت طلبکاران می‌توانند برای وصول مطالبات خود به هر یک از شرکاء یا به تمام آن ها رجوع کنند. چنانچه بدهی شرکت بیشتر از سهم الشرکه شرکاء باشد، باز هم شرکاء در برابر مطالبات و قروض شرکت مسئولیت دارند.
شرکت مختلط
شرکت مختلط ترکیبی از شرکت های سرمایه ای و ضمانتی است که هریک از شرکاء مسئولیت مشخصی در شرکت دارند. شرکت مختلط به دو دسته شرکت مختلط سهامی و شرکت مختلط غیر سهامی تقسیم بندی می شود. شرکت مختلط سهامی: مطابق ماده 162 قانون تجارت، شرکت مختلط سهامی شرکتی است که بین تعدادی از شرکاء سهامی و شریک ضامن تشکیل می‌شود. درواقع این نوع شرکت ترکیبی از شرکت های سهامی و تضامنی است که مسئولیت هریک از شرکاء با یکدیگر متفاوت است. شرکاء سهامی کسانی هستند که سرمایه آن ها به صورت سهام درآمده و مسئولیت آن ها به اندازه سرمایه ای است که در شرکت دارند. شریک ضامن کسی است که سرمایه او به صورت سهام در نیامده و مسئول کلیه بدهی هایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود و مسئولیت تضامنی دارد. در اسم شرکت مختلط سهامی باید عبارت (شرکت مختلط) و حداقل اسم یکی از شرکاء ضامن قید شود. مدیریت فقط برعهده شریک یا شرکاء ضامن است و شرکاء سهامی نمی توانند به عنوان مدیر شرکت انتخاب شوند. شرکت مختلط غیر سهامی: این نوع شرکت بین شرکاء ضامن و شرکاء با مسئولیت محدود مشترک است. به عبارت دیگر شرکت مختلط غیر سهامی متشکل از شرکت های با مسئولیت محدود و تضامنی است و انتشار سهام در آن صورت نمی گیرد. در اسم شرکت باید عبارت (شرکت مختلط) و حداقل اسم یکی از شرکاء ضامن قید شود. هر یک از شرکاء با مسئولیت محدود که اسمش جزء اسم شرکت باشد در مقابل طلبکاران شرکت شریک ضامن محسوب خواهد شد. 
شرکت نسبی
مطابق ماده 183 قانون تجارت، شرکت نسبی شرکتی است که هریک از شرکاء به نسبت میزان سرمایه خود مسئولیت دارند. در اسم شرکت نسبی عبارت (شرکت نسبی) و حداقل اسم یک نفر از شرکاء باید ذکر شود. اگر دارایی شرکت نسبی برای پرداخت تمام قروض شرکت کافی نباشد، هر یک از شرکاء به نسبت سرمایه که در شرکت دارند، مسئول پرداخت بدهی شرکت می باشند. همچنین تا زمانی که شرکت نسبی منحل نشده است، مطالبه قروض باید از خود شرکت انجام شود. درصورت منحل شدن شرکت، طلبکاران می‌توانند به هریک از شرکاء مراجعه کنند.
شرکت تعاونی تولید و مصرف
شرکت تعاونی تولید و مصرف همانطور که از نام آن پیدا است، به تولید اجناس و محصولات مختلف می پردازد و اجناس تولیدی در اختیار عموم مردم و مصرف کنندگان قرار داده می شوند. باتوجه به ماده 191 قانون تجارت، در شرکت های تولیدی حداقل دو سوم اعضاء شرکت باید از شرکایی انتخاب شوند که حرفه آن ها مرتبط با موضوع عملیات شرکت باشد. به طور مثال در شرکت های تولیدی مواد لبنیاتی، باید حرفه اصلی حداقل دو سوم اعضاء و شرکا مرتبط با کار تولید لبنیات باشد. در صورتی که شرکت تعاونی تولید یا مصرف مطابق اصول شرکت سهامی تشکیل شود، حداقل سهام ده ریال خواهد بود. شرکت تعاونی مصرف شرکتی است که برای اهداف زیر تشکیل می‌شود:
- فروش اجناس ضروری برای مصارف روزمره زندگی اعم از اینکه اجناس مزبور را شرکاء ایجاد کرده یا خریده باشند.
- تقسیم نفع و ضرر بین شرکاء به نسبت خرید هر یک از آن ها.
