«صنف» یا «رَسته» انجمنی است که از سوی گروهی از افراد دارای یک حرفه و پیشه تشکیل می‌شود تا از این راه، به بالا بردن سطح کیفی عملکرد واحدها، در کنار تعیین تدابیری برای مقابله با تخلفات و همچنین انجام وظیفه اطلاع‌رسانی درباره اتفاقات حوزه‌های مرتبط با صنف مورد نظر یاری رساند. یکی از ویژگی‌های اساسی بازارها تشکل بازاریان در انجمن‌های صنفی یعنی «اصناف» بوده است.
این انجمن‌ها اصولا به صاحبان حرفه‌ها تشخص می‌دهند و دارای وظایف اجتماعی وسیعی نیز هستند. توزیع کالاها از جمله مسئولیت‌هایی مهمی است که به عهده اصناف است. البته به غیر از توزیع کالا، ارائه پروانه کسب برای هر یک از مشاغل نیز معمولا بر عهده همان صنف است. با توجه به اهمیت این موارد، طبیعتا قانونگذار بیکار ننشسته و قوانینی را در خصوص فعالیت اصناف وضع کرده که مهم‌ترین آنها «قانون اصلاح قانون نظام صنفی کشور» است. این قانون در 12 شهریور 1392 تصویب و هشت روز بعد با تایید شورای نگهبان ابلاغ شد. در ادامه، با این قانون آشنا می‌شویم.
تعریف واحد صنفی
هر واحد اقتصادی که فعالیت آن در محل ثابت یا وسیله سیار باشد و از سوی فرد یا افراد صنفی با اخذ پروانه کسب دایر شده باشد، «واحد صنفی» شناخته می‌شود. در این باره سه نکته قابل بیان است:
- فعالیت واحدهای صنفی سیار در محل ثابت با اخذ پروانه کسب برای همان محل بلامانع است.
- اماکنی که واجد شرایط لازم برای استقرار چند واحد صنفی باشند، می‌توانند به عنوان محل ثابت کسب، از سوی یک یا چند فرد صنفی، پس از اخذ پروانه کسب از اتحادیه یا اتحادیه‌های مربوط، مورد استفاده قرار گیرند.
- دفاتری که خدماتی به واحدهای صنفی سیار می‌دهند، واحد صنفی محسوب می‌شوند.
واحد صنفی باید «پروانه کسب» داشته باشد
ارائه پروانه کسب، یکی از فعالیت‌های مهم واحد صنفی است. در این زمینه، باید بدانیم که:
- «پروانه کسب» مجوزی است که طبق مقررات این قانون برای شروع و ادامه کسب و کار یا حرفه به صورت موقت یا دائم به فرد یا افراد صنفی برای محل مشخص یا وسیله کسب معین داده می‌شود.
- پروانه کسب موقت فقط برای یک بار صادر می‌شود. مدت اعتبار پروانه کسب موقت یک سال و پروانه کسب دائم پنج سال است.
- اتحادیه صنفی مکلف است با انقضای مدت اعتبار پروانه کسب، اخطاریه یک‌ماهه برای تبدیل پروانه موقت به پروانه دائم یا تمدید پروانه دائم صادر کند و در صورت تبدیل یا تمدید نشدن پروانه، واحد صنفی در حکم واحد بدون پروانه تلقی می‌شود.
وظایف افراد صنفی
«افراد صنف» به کسانی گفته می‌شود که در یک حرفه مشترک فعالیت دارند و باید کارهای زیر را انجام دهند:
- قبل از تأسیس هر نوع واحد صنفی یا اشتغال به کسب و حرفه، برای اخذ پروانه کسب اقدام کنند.
- تمامی دستگاه‌هایی که اتحادیه‌ها برای صدور پروانه کسب از آنها استعلام می‌کنند، موظف‌اند ظرف مدت 15 روز از تاریخ دریافت استعلام، نظر قطعی و نهایی خود را اعلام کنند. اعلام نظر نکردن آنها در مهلت مقرر، به منزله نظر مثبت است.
- صدور بیش از یک پروانه کسب برای هر فرد صنفی واجد شروط قانونی برای یک یا چند محل کسب بلامانع است.
- در صورتی که چند نفر یک واحد صنفی را به صورت مشترک اداره کنند، به طور مشترک مسئولیت امور واحد را عهده‌دار خواهند بود.
- تمدید اعتبار پروانه کسب هر 10 سال یک بار الزامی است.
پروانه کسب برای مشاغل تخصصی
- صدور پروانه کسب برای مشاغل تخصصی و فنی مستلزم اخذ پروانه تخصصی و فنی از مراجع مربوط به وسیله متقاضی است.
- اگر متقاضی واجد شروط لازم برای اخذ پروانه تخصصی و فنی نباشد، حضور یک نفر شاغل دارنده پروانه تخصصی و فنی در واحد صنفی برای صدور پروانه کسب مشروط به نام متقاضی کافی است.
نظارت صنفی بر قیمت کالا
- افراد صنفی عرضه‌کننده کالاها و خدمات مکلف‌اند با الصاق برچسب روی کالا یا نصب تابلو در محل کسب یا حرفه، قیمت واحد کالا یا دستمزد خدمت را به طور روشن و مکتوب و به گونه‌ای که برای همگان قابل رؤیت باشد، اعلام کنند.
- هر فرد صنفی در مقابل دریافت بها، اجرت یا دستمزد باید صورت‌حسابی شامل نام و نشانی واحد صنفی، تاریخ، مبلغ دریافتی و نوع و مشخصات کالاهای فروخته‌شده یا خدمات انجام‌شده را به مشتری تسلیم کند.
- مجمع امور صنفی می‌تواند با تصویب کمیسیون نظارت مرکز استان، بعضی از صنوف یا مشاغل را تا مبلغی معین، یا برخی دیگر را که دادن صورت‌حساب برای آنها مشکل است، از دادن صورت‌حساب معاف کند.
- افراد صنفی که کالاهای خود را به صورت کلی عرضه می‌کنند باید از صورت‌حساب‌های چاپ‌شده استفاده کنند و مشخصات خریدار را نیز در آن بنویسند.
- فرد صنفی، مسئول انطباق کیفیت و کمیت هر نوع کالای عرضه‌شده یا خدمت ارائه‌شده با وجه یا اجرت دریافتی مندرج در صورت‌حساب است.
وظیفه صاحبان اماکن عمومی
صاحبان اماکن عمومی به تشخیص مجمع امور صنفی و تصویب کمیسیون نظارت مکلف‌اند:
- فهرست قیمت غذا و مواد غذایی را که برای مصرف مشتریان ارائه می‌شود، در برگه‌های مخصوص تهیه کنند و در دسترس مشتریان قرار دهند و بر مبنای آن صورت‌حساب، به مشتری تسلیم کنند.
- نرخ اغذیه و مواد غذایی خود را در تابلو مخصوص در محل کسب به قسمی که در معرض دید همگان باشد، نصب کنند.
قوانینی که افراد صنفی باید رعایت کنند
- افراد صنفی مکلف‌اند قوانین و مقررات جاری کشور، از جمله قوانین و مقررات صنفی، انتظامی، بهداشتی، ایمنی، حفاظت فنی و زیباسازی محیط کار و دستورالعمل‌های مربوط به نرخ‌گذاری کالاها و خدمات را که از سوی مراجع قانونی مربوط ابلاغ می‌شود، رعایت و اجرا کنند.
- افراد صنفی مکلف‌اند پیش از به‌کارگیری کسانی که برای انجام دادن خدمات به منازل و اماکن مراجعه می‌کنند، مراتب را به اتحادیه اطلاع دهند تا اتحادیه پس از اخذ نظر نیروی انتظامی، برای صدور کارت شناسایی عکس‌دار با درج تخصص، اقدام لازم را انجام دهد.
- افراد صنفی مجاز نیستند برای جلب مشتری درباره محصولات، کالاها یا خدمات، برخلاف واقع تبلیغ کنند؛ در غیر این صورت، مجازات می‌شوند.
مجازات تبلیغ دروغی کالا
فرد صنفی اگر قانون را رعایت نکند، به میزان زیر جریمه مالی می‌شود:
- بار اول 200 هزار تومان
- بار دوم 500 هزار تومان
- بار سوم یک میلیون تومان
انتقال پروانه کسب
- در صورتی که دارنده پروانه کسب بخواهد پروانه‌اش را به دیگری واگذار کند، باید درخواست کتبی خود را به اتحادیه تسلیم کند. اگر فرد معرفی‌شده واجد شروط قانونی باشد، اتحادیه با رعایت سایر مقررات، پروانه کسب متقاضی را باطل و پروانه جدیدی به نام فرد معرفی‌شده صادر می‌کند.
- اگر دارنده پروانه کسب محجور شود، قیّم می‌تواند با رعایت غبطه محجور و طبق مقررات این قانون، برای اداره یا انتقال واحد صنفی اقدام کند.
- درصورت فوت صاحب پروانه کسب، حقوق متعارف ناشی از واحد صنفی متعلق به ورثه است. اگر ورثه یا نماینده قانونی آنها مایل باشند، در صورت دارا بودن شروط فردی، می‌توانند ظرف مدت 2 سال، با رعایت مقررات برای اخذ پروانه کسب اقدام کنند. پس از انقضای مهلت مقرر، پروانه متوفی از درجه اعتبار ساقط است.
نظارت بر فعالیت اصناف
هیات نظارت بر اصناف، فعالیت صنف‌ها را زیر نظر دارد. بعضی اعضای این هیات عبارتند از:
- وزیر صنعت، معدن و تجارت (رئیس هیات)
- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
- وزیر کشور
- وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
- وزیر دادگستری
- وزیر امور اقتصادی و دارایی
- رئیس شورای عالی استان‌ها
- فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
تعطیل موقت واحد صنفی
واحد صنفی در موارد زیر پس از گذراندن مراحل مندرج در آیین‌نامه‌ای که به تصویب وزیر بازرگانی خواهد رسید، به طور موقت از یک هفته تا 6 ماه تعطیل می‌شود:
- اشتغال به شغل یا مشاغل دیگر در محل کسب، غیر از آنچه در پروانه کسب قید شده یا کمیسیون نظارت مجاز شمرده است.
- تعطیل محل کسب بدون دلیل موجه حداقل به مدت 15 روز برای آن دسته از صنوفی که به تشخیص هیات عالی نظارت، موجب عسر و حرج برای مصرف‌کننده می‌شود.
- پرداخت نکردن حق عضویت به اتحادیه بر اساس ضوابطی که در آیین‌نامه مصوب کمیسیون نظارت تعیین شده است.
- اجرا نکردن مصوبات و دستورهای قانونی هیات عالی و کمیسیون نظارت که به وسیله اتحادیه‌ها به واحدهای صنفی ابلاغ شده است.
- اجرا نکردن تکالیف واحدهای صنفی به موجب این قانون.
