یکی از معضلات بانوان کارمند مخصوصا بانوانی که سرپرست خانوار محسوب می شوند، حفظ شغلشان در دوران بارداری و پس از آن است. بسیاری از کارفرمایان به شیوه ای غیر منصفانه، اقدام به اخراج یا تعلیق بانوان باردار کرده و یا شخصی را سریعا جایگزین آن ها می کنند؛ در نتیجه زمانی که بانوان پس از گذراندن مرخصی زایمانشان به سرکار برمی گردند، شغلی برای آنان در آن اداره یا کارگاه وجود ندارد!
آیا این عمل کارفرمایان مطابق قانون است یا مخالف آن؟ آیا این عمل به معنای نقض قوانین و آئین نامه های مربوطه است؟ ما در پایگاه حقوقی یاسا درباره قوانین مرخصی زایمان و قانونی نبودن اخراج زنان باردار پس از وضع حمل صحبت خواهیم کرد.
کمّ و کیف مرخصی زایمان
تا قبل از سال 1392 مرخصی زایمان شش ماه کامل بود؛ اما طی اصلاحیه قانون تنظیم جمعیت خانواده مصوب 20/3/1392، مدت زمان این مرخصی به نه ماه افزایش یافت. هر چند که سازمان تأمین اجتماعی در ابتدا از پذیرش افزایش مدت زمان مرخصی زایمان امتناع می کرد، اما طی رأیی که در تاریخ 31/2/1398 توسط هیئت عمومی دیوان عدالت اداری صادر شد، سازمان تأمین اجتماعی مکلف به پذیرش اصلاحیه فوق شده و اجازه هیچ گونه سرپیچی ندارد.
دوران مرخصی زایمان، جزوی از سابقه کار بانوان شاغل به حساب می آید، به گونه ای که حقوق، عیدی و پاداش بانوان شاغل در این زمان محفوظ بوده و محاسبه می شود.
در کنار آن سازمان تأمین اجتماعی به دلیل افزایش تورم و مخارج زندگی و پرورش فرزندان، مبلغی به عنوان کمک هزینه زایمان برای بانوان باردار در نظر گرفته تا در تنگنای اقتصادی قرار نگیرند. این کمک هزینه برای زایمان به شیوه سزارین 150 هزار تومان و برای زایمان طبیعی 200 هزار تومان تعیین شده است. البته برخورداری از تمامی شرایط فوق منوط بر این است که بیمه شده (زن باردار) قبل از زایمان، از کارفرمای خود درخواست مرخصی زایمان کرده باشد و پیش از این مرخصی از کار خود اخراج نشده یا استعفا نداده باشد.
برای بانوانی که صاحب فرزندان چند قلو می شوند، به دلیل افزایش چند برابری وظایف مادریشان، می توانند تا 12 ماه مرخصی زایمان داشته باشند.
یکی دیگر از کمک هزینه هایی که سازمان تأمین اجتماعی برای بانوان باردار در نظر گرفته است، کمک هزینه دوره بارداری است. طبق مواد 63 و 67 قانون تأمین اجتماعی، این کمک هزینه معادل دو سوم آخرین حقوق بیمه شده است که به مدت 6 ماه و توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می شود.
به دلیل این که بانوان شاغل وظایف مادری را نیز بر عهده دارند، سازمان تأمین اجتماعی مدت زمانی را نیز تحت عنوان زمان شیردهی برای مادران شاغل در نظر گرفته که مدت زمان آن، یک ساعت در روز است. مرخصی شیردهی برای بانوان شاغلی که صاحب فرزندان چند قلو شده اند، 2 ساعت در سه نوبت است که جز ساعات کاری شاغل محسوب شده و به همراه حقوق کارمند پرداخت می شود. بانوانی که فرزندان آن ها در محلی نزدیک به محل کارشان نگهداری می شوند، می توانند آن یک ساعت زمان شیردهی را در سه نوبت انجام دهند، البته این امر باید به اطلاع کارفرما برسد.
مرخصی استعلاجی
برخی از بانوان شاغل در دوران بارداری به خصوص ماه های آخر آن، به تجویز پزشک متخصص نیاز به استراحت مطلق دارند. در این صورت بانوان شاغل می توانند با ارائه نسخه پزشک، از مرخصی استعلاجی بهره مند شوند. این مرخصی هیچ منافاتی با مرخصی زایمان بانوان نداشته و جز سابقه کار آن ها به حساب می آید.
البته مرجع تأیید کننده مرخصی بسته به آن که بانوان از چند روز مرخصی استعلاجی بهره ببرند، متفاوت است؛ اگر فقط 7 روز از مرخصی استعلاجی استفاده کنند، فقط کافی است گواهی پزشک متخصصشان را به کارفرما و سازمان تأمین اجتماعی ارائه دهند. اگر این مرخصی بیش از 15 روز به طول انجامید، استعلاجی باید مورد تأیید پزشک متخصص سازمان تأمین اجتماعی نیز قرار گیرد. اگر استعلاجی به مدت 2 ماه یعنی 60 روز به طول انجامید، نیاز به تأیید شورای پزشکی سازمان تأمین اجتماعی نیز است.
مدارک لازم برای مرخصی زایمان
بر اساس قوانین تأمین اجتماعی، مرخصی زایمان و استعلاجی، از چنین ساز و کاری برخوردار است:
- ابتدا شاغل باید به سایت تأمین اجتماعی مراجعه کرده و مدارک لازم جهت استفاده از مرخصی 6 ماهه مثل اسکن شناسنامه مادر، شناسنامه فرزند یا گواهی ولادت او، گواهی پزشک متخصص، خلاصه پرونده ترخیص بیمارستان و… بارگزاری کند.
- تمامی شعبات تأمین اجتماعی موظف اند که سند پرداخت کمک هزینه بارداری را صادر و به اداره کل امور مالی بفرستند تا به همراه حقوق شاغل پرداخت شود.
- اگر شغلی که شاغل باردار به آن مشغول است، به تشخیص پزشک سازمان تأمین اجتماعی برای بارداری شاغل خطرناک بوده و یا شاغل از انجام آن ها عاجز باشد، طبق ماده 76 قانون کار باید تا پایان دوره بارداری امور سهل تر و سبک تری را برای انجام به او محول کنند. این امر هیچ تأثیری در حقوق شاغل نمی گذارد.
آیا می توان زنان کارمند را به دلیل مرخصی زایمان اخراج کرد؟
متأسفانه بر خلاف قانون کار و قانون تأمین اجتماعی، بسیاری از کارفرمایان بانوان شاغلی را که از مرخصی زایمانشان استفاده می کردند را اخراج کرده و شخص دیگری را جایگزین آن ها می کردند. این روند ادامه داشت تا زمانی که طی رأی وحدت رویه ای که هیأت عمومی دیوان عدالت اداری صادر کرد، این عمل کاملاً مغایر و مخالف قانون شناخته شد و ضمانت اجراهایی برای آن در نظر گرفته شد.
رأی شماره 482 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری که در تاریخ 13/6/1396 صادر شد، عنوان کرده:
- اخراج زنان کارگر در ایام مرخصی زایمان و دوران شیردهی تا پایان دو سالگی گودک، به هر عنوان ممنوع است.
- اگر بانوان کارگر طی قرارداد موقتی، شاغل در کارهایی هستند که ماهیتی مستمر دارند، دوران مرخصی زایمان و شیردهی آنان جزو مدت زمان قرارداد به حساب نیامده و بعد از گذشت این ایام می توان مدت زمان قرارداد را برای آنان محاسبه کرد.
- برای بانوان کارگر که طی قرارداد موقتی، شاغل در اموری هستند که ماهیتی مستمر ندارند، اگر کار مذکور تا پس از دوران شیردهی باقی است، قرارداد خاتمه نخواهد یافت.
- حتی اگر در دوران مرخصی و شیردهی پیمانکار تغییر کند، با بقای کار و کارگاه و کارفرمای اصلی، هیچ مجوزی برای اخراج کارگر زن وجود نداشته و او می تواند پس از دوران شیردهی به کار خود ادامه دهد.
- تغییر شغل و نقل و انتقال زنان کارگر به هر عنوان در ایام شیردهی جز با رضایت خودشان ممنوع است.
- عدم توجه به مراتب فوق، تخلف از تکالیف قانونی و مستوجب مجازات انتظامی است.
با توجه به موارد مذکور، می توان نتیجه گرفت که هیچ کارفرمایی حق اخراج بانوان کارمند و کارگری را که از حق مسلم و قانونی خود یعنی مرخصی زایمان و مرخصی شیردهی و استعلاجی های مورد نیاز این دوره، استفاده کرده را نداشته و در صورت سرپیچی، مرتکب تخلف شده و مجازات انتظامی در انتظار اوست.
اگر به هر علتی کارفرما از بازگشت بانوان کارمند یا کارگر پس از دوران شیردهی امتناع کند، بانوان می توانند به نزدیک ترین اداره کار محل کارشان مراجعه کرده و از کارفرمای خود شکایت کنند. معمولا در چنین شرایطی هیئت تشخیص اداره کار، حکم به بازگشت کارمند به محل کار می دهند. اگر کارفرما با وجود چنین حکمی نیز مانع از حضور کارمند در محل کار شود، وی می تواند به دیوان عدالت اداری مراجعه کرده و طرح دعوا کند.
یکی از دغدغه هایی که بانوان کارمند همواره در طول دوران شغلی خود با آن دست و پنجه نرم می کنند، مسئله بارداری و فرزندآوری است. هیچ شکی نیست که هر زنی دوست دارد برای یک بار هم که شده حس مادر شدن و مادری کردن را در زندگی اش تجربه کند؛ اما بسیاری از بانوان شاغل به دلیل از دست دادن شغل فعلیشان از این آرزوی دیرینه صرف نظر می کنند.
به دلیل این که کشور ما با مشکلات جمعیتی مواجه شده است، در کنار قانون کار و قانون تأمین اجتماعی، آئین نامه ها و اصلاحیه هایی تصویب شدند تا شرایط فرزندآوری را برای بانوان شاغل تسهیل کنند.
تا قبل از سال 92 مدت زمان مرخصی زایمان شش ماه تعیین شده بود، اما پس از آن طبق اصلاحیه ای به 9 ماه افزایش پیدا کرد. در کنار آن کمک هزینه بارداری، زایمان، دوران استعلاجی زایمان، شیردهی و… برای بانوان شاغل در نظر گرفته شد تا اشتغال آن ها، خللی در وظایف مادریشان ایجاد نکند.
طبق رأی 482 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، هیچ کارفرمایی حق اخراج بانوان کارگر و کارمند تا 2 سال پس از دوران شیردهی و به علت استفاده از مرخصی زایمان را ندارد. اگر کارفرمایی از قانون سرپیچی کند، مرتکب تخلف شده و مجازات می شود.
در صورت امتناع کارفرما از اشتغال کارمند خانم، کارمند ابتدا می تواند به اداره کار محل کارش مراجعه کرده و با شکایت از کارفرما، نامه ای برای بازگشت به کار بگیرد.
اگر کارفرما مطابق دستور صادره عمل نکرد، کارمند خانم می تواند با همان نامه که نوعی سند معتبر به شمار می آید، به دیوان عدالت اداری مراجعه کرده و شکایتی را علیه کارفرمایش تنظیم کند و شغل خود را باز پس گیرد.
