عضویت در شوراهای اسلامی شهر و روستا مطابق با قانون شغل محسوب نمی‌شود؛ همین مساله در خصوص اعضای غیرموظف هیات مدیره شرکت‌های دولتی، عمومی و غیردولتی هم صادق است. از آنجایی کار مسلمان دارای حرمت و ارزش است، باید مبلغی بابت حضور غیرموظف این افراد در جلسات به آنها پرداخت شود، اما اینکه مقدار این حق‌الزحمه چقدر است و به چه کسانی باید پرداخت شود، در قوانین به آن اشاره شده است.
حق حضور در جلسات شوراهای اسلامی
اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا، عضویت افتخاری دارند و عضویت در شورا، برای آنها شغل محسوب نمی‌شود؛ اما بهرحال عضویت در شورا، حضور در جلسات رسمی و مشارکت در کمیسیون‌های فرعی، نیازمند تلاش است و از این جهت، این اعضا باید حق الزحمه‌ای جهت حضور در جلسات دریافت کنند؛ برای همین هم هیات دولت در سال 84 با تصویب آیین‌نامه‌ای، نحوه پرداخت حق جلسه و مزایا به اعضای شوراهای اسلامی را مصوب و ابلاغ کرد. بر اساس ماده 4 این آئین‌نامه، به آن دسته از اعضایی شورا که فقط در جلسات رسمی شورا ، کمیسیونها یا سایر جلسات فرعی شرکت می‌نمایند صرفاً حق حضور در جلسه پرداخت خواهد شد. البته برای اعضای کمیسیون های داخلی شورا نیز که به صورت قانونی تشکیل شده، بصورت ماهی دوبار و هر جلسهه نهایتا سه ساعت حق الجلسه پرداخت می‌شود.
سقف ساعتی که به عنوان حق الجلسه به اعضای شوراهای شهرهای غیرکلان‌شهر، کلانشهرهای بالای یک میلیون نفر و کلانشهرهای بالای پنج میلیون نفر قابل پرداخت است حداکثر به ترتیب 50، 60 و 70 ساعت در ماه است که میزان آن نیز با توجه به حقوق شهردار همان شهر تعیین می‌شود. بنابراین، حق الزحمه اعضای شوراهای اسلامی شهرهای مختلف بر مبنای هر ساعت یک شصتم حقوق شهردار همان شهر تعیین می‌شود. برای نمونه و بر اساس فیش منتشر شده از حقوق اعضای شورای اسلامی شهر تهران، حق الجلسه اعضای شورا، برای هر ساعت حدود 70 تا 80 هزار تومان و چیزی در حدود 5 تا 5.5 میلیون تومان در ماه تعیین شده است.
البته این حق الجلسه، برای اعضایی است که رابطه استخدامی با دولت نداشته و به صورت آزاد، عضو شوراها می‌شوند؛ آن دسته از اعضایی که پیش از عضویت در شورا، جزو مستخدمین کشوری و لشکری هستند و در مدت عضویت در شورا، به این نهاد مامور به خدمت می‌شوند، حق دریافت حق الجلسه را ندارند و حقوق خود را مستقیم از سازمان ماموریت دهنده، دریافت می‌کنند.
حق الجلسه در سازمان‌های عمومی غیردولتی
هریک از سازمان‌های عمومی غیردولتی مانند سازمان نظام مهندسی، نظام پزشکی، نظام پرستاری و سایر سازمان‌های مشابه که به صورت نهاد عمومی غیردولتی اداره می‌شوند می‌توانند بابت حضور اعضای هیات مدیره در جلسات رسمی، حق الجلسه پرداخت کنند. البته هریک از این سازمان‌ها تابع قانون خاص خود بوده و بر اساس آن می‌توانند به اعضای هیات مدیره یا اعضای کمیسیون‌های تخصصی یا اعضای شرکت کننده در کمیسیون‌های عالی حق الجلسه پرداخت کنند.
برای مثال در شیوه‌نامه پرداخت حق‌الزحمه و حق مأموریت اعضای هیأت مدیره، اعضای شورای انتظامی و بازرسان سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران آمده است که شرکت در جلسه هیأت مدیره افتخاری بوده و از این بابت مبلغی به شرکت‌کنندگان در جلسات هیأت مدیره اعم از اعضای هیأت مدیره یا مدعوین پرداخت نخواهد شد. البته برای اعضای هیأت رئیسه گروه‌های تخصصی، کمیسیونها، هیأت‌ها و کمیته‌هائی که با تصویب هیأت مدیره تشکیل شده‌اند و با دعوت رسمی تشکیل می‌گردد و نیز شورای انتظامی و بازرسان سازمان استان، به ازای هرساعت دویست هزار ریال حق الجلسه پرداخت می‌شود. علاوه بر این به اعضای کمیته‌های تخصصی که در سازمان‌های مختلف یا با مفهوم مشابه در دولت تشکیل می‌شود نیز حق الجلسه به اعضا پرداخت می‌شود. برای مثال اعضای کمیته ملى کاهش اثرات بلایاى طبیعى مصوب 1370 و کمیته‌های تخصصی آن مطابق با ماده 13 آئین‌نامه اجرایی قانون تشکیل این کمیته حق الجلسه دریافت می‌کنند.
اعضای هیات مدیره شرکت‌های خصوصی چقدر حق الجلسه می‌گیرند؟
اعضای هیات مدیره شرکت‌ها، یا به صورت موظف در شرکت‌ها حضور دارند که از این منظر مستخدم شرکت محسوب شده و حقوق می‌گیرند یا حضورشان در شرکت، غیرموظف بوده و رابطه استخدامی با شرکت ندارند. اعضای هیات مدیره این شرکت‌های خصوصی و شبه‌دولتی، چه موظف باشند و چه غیرموظف، در هرحال، می‌توانند با تصویب مجمع عمومی شرکت، بخشی از سود خالص سالانه شرکت را برای خودشان به عنوان پاداش اعضای هیات مدیره تعیین کنند. علاوه بر این اعضای غیرموظف، به واسه اینکه از شرکت حقوقی دریافت نمی‌کنند، بابت حضور در جلسات هیات مدیره، حق الجلسه هم دریافت می‌کنند.
تعیین حق الجلسه برای اعضای هیات مدیره شرکت‌ها، در هیچ کدام از قوانین به صورت مشخص ذکر نشده و البته منعی در خصوص آن وارد نشده است و بنابراین، پرداخت حق الجلسه به اعضای هیات مدیره، با تصویب مجمع عمومی عادی و خود اعضای هیات مدیره، به عنوان یک عرف در شرکت‌ها وجود دارد. به طور کلی اعضای هیات مدیره بابت حضور در جلسات، حق الجلسه دریافت می‌کنند. البته هیچ اجباری برای پرداخت حق حضور در جلسات در قوانین وجود ندارد اما با تصویب مجمع عمومی و هیاتت مدیره، این موضوع به یک عرف در همه شرکت‌ها تبدیل شده است. تعداد جلسات برگزار شده توسط هیات مدیره بستگی به اساسنامه آن شرکت دارد اما اعضای هیات مدیره هر شرکت حداقل ماهی یک بار جلسه برگزار می کنند.
پاداش اعضای هیات مدیره در شرکت‌های تجاری
علاوه بر حق الجلسه ذکر شده برای اعضای هیات مدیره شرکت‌ها، این اعضا بخشی از سود سالانه شرکت را نیز به عنوان پاداش دریافت می‌کنند. مطابق با ماده 124 قانون تجارت «نسبت معینی از سود خالص سال مالی شرکت که ممکن است جهت پاداش هیأت مدیره در نظر گرفته شود، به هیچ وجه نباید در شرکت‌های سهامی عام از 3 درصد و در شرکت‌های سهامی خاص از 6 درصد سودی که در همان سال به صاحبان سهام قابل پرداخت است، تجاوز کند. در هر حال این پاداش نمی تواند برای هر عضو موظف از معادل یک سال حقوق پایه وی و برای هر عضو غیرموظف از حداقل پاداش اعضای موظف هیأت مدیره بیشتر باشد. مقررات اساسنامه و هرگونه تصمیمی که مخالف با مفاد این ماده باشد، باطل و بلااثر است.»
البته بر اساس تبصره‌های مقرر در ذیل این ماده، شرکت‌های دولتی از موضوع پرداخت پاداش مستثنی شده‌اند و علاوه بر این، هیچ کس حق ندارد که در بیش از یک شرکت، عضو هیات مدیره باشد و اگر در بیش از یک شرکت عضو هیات مدیره باشد، حق دریافت از تنها یک شرکت را داشته و نباید از شرکت‌های دیگر، دریافتی خاصی داشته باشد. البته ذکر این نکته ضروری است که ماده 124 قانون تجارت در اردیبهشت ماه 1395 اصلاح شد و تا پیش از آن، هم عضویت همزمان در چند شرکت منع قانونیی نداشت و هم گرفتن پاداش‌های گوناگون از شرکت‌ها؛ علاوه بر این، میزان پاداش هم در شرکت‌های سهامی عام و خاص به ترتیب 5 و 10 درصد سود خالص قابل تقسیم سالانه بود که به 3 و 6 درصد تقلیل یافت.
شاهرخ صالحی کرهرودی