مهاجرت، قصه تکراری مردمان زیادی در سراسر جهان است. هر چند که برخی کشورها بیشتر مهاجر فرستن و برخی بیشتر مهاجر پذیر، اما در هر حال سالانه جمعیت زیادی از مردم با ملیت های مختلف تصمیم به ترک خاک وطن می گیرند. بسیاری از این افراد به قصد داشتن زندگی بهتر و برای اشتغال در کشور مهمان، مهاجر بودن را انتخاب می کنند و سختی های آن را به جان می خرند.
اشتغال اتباع بیگانه
سیاست کشورها در برابر مهاجرین و اشتغال آنان متفاوت است. برخی از کشورها با توجه به نرخ منفی جمعیت و نیاز به نیروی کار، از مهاجرین استقبال می کنند و برای آنان پروسه آسانی در جهت اقامت فراهم می نمایند. برخی دیگر از کشورها با توجه به جمعیت بیشتر خیلی مایل به جذب نیروی کار خارجی نیستند مگر آن که این نیروی کار بسیار متخصص باشد. این کشورها جمعیت بیکار فراوانی دارند و اگر اتباع خارجی هم به آن اضافه شود، موقعیت برای مردم سخت خواهد شد.
کشور ما در دسته دوم قرار دارد. جمعیت جوانان و نرخ بیکاری در ایران زیاد است برای همین هم قانونگذار برای اشتغال اتباع خارجی سخت گیری بیشتری به عمل آورده است. بیشتر اتباع خارجی ساکن ایران، از کشورهای همسایه به ویژه سرزمین افغانستان می باشند. درصد بالایی از این اتباع به شغل هایی مانند کارگری مشغول می شوند که با توجه به نرخ پایین دستمزد، بسیار مورد استقبال کارفرمایان قرار می گیرد و شرایط را برای کارگر ایرانی سخت می کند. ضمن آن که اتباع خارجی با تبدیل دستمزد خود به واحد پولی کشورشان موجب خروج ارز را از ایران فراهم می کنند که برای وضعیت اقتصادی کنونی خیلی خوب نیست.
کارفرمایان از هر موقعیتی که برای کاهش هزینه های جاری شغلشان مفید باشد، استقبال می کنند و به همین جهت هم کارگران غیرقانونی خارجی که به ناچار نرخ دستمزد پایینی را پیشنهاد می دهند، زودتر کار پیدا می کنند. کارفرمایان با وجود مجازات و جریمه تعیین شده از سوی قانونگذار باز هم این ریسک را به جان می خرند و به سراغ کارگران خارجی غیر قانونی می روند.
اشتغال اتباع بیگانه در بخش خصوصی
مسئله ای که ما درباره اشتغال اتباع بیگانه با آن رو به رو هستیم بیشتر مخصوص به بخش خصوصی است. جمعیت کثیری از متخصصین و غیرمتخصصین نه تنها بعد از مهاجرت به ایران بلکه در مهاجرت به هر کشوری تمایل دارند تا وارد بازار کار بخش خصوصی شوند. کارفرمایان زیادی در بخش خصوصی به دلیل دستمزد پایین تر و بیمه نکردن اتباع خارجی غیر قانونی را می پذیرند. به کار گرفتن اتباع بیگانه از سوی کارفرمایان نیازمند احراز شرایطی است که در ماده 120 قانون کار آمده و در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
اشتغال اتباع بیگانه در بخش دولتی
مطابق ماده 127 قانون کار، اگر دولت جمهوری اسلامی چاره‌ای جز به کارگیری اتباع خارجی و استخدام کارشناسان و متخصصان غیر ایرانی نداشت، باید عواملی مانند تابعیت فرد، مدت خدمتی که قرار است برای آن استخدام شود، حقوق پرداختی به وی و از همه مهمتر وجود نیروی کارشناس داخلی را بررسی کند و اگر نیروی متخصص ایرانی پیدا نشد، نیرو متخصص خارجی مطابق با شرایط ایران را جایگزین نماید.
این اتفاق به ندرت روی می دهد و معمولا نه تنها در ایران بلکه در اکثر کشورها مشاغل دولتی در دست مردم همان کشور قرار دارد. در هر صورت پس از استعلام و احراز شرایط و نبود هیچ نیروی داخلی مناسب، برای صدور پروانه اشتغال بیگانگان در پست دولتی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید اقدام نماید. ماده 128 قانون کار کسب مجوز از این وزارتخانه را منوط به تحقیقات اولیه و استعلام کتبی می‌داند.
البته در دولت قبل، به گفته معاون رئیس جمهور، آقای جهانگیری، اشتغال اتباع بیگانه در مناسب دولتی ممنوع بود و با متخلفین برخورد می‌شد.
شرایط قانونی اشتغال اتباع بیگانه در ایران
فصل سوم قانون کار، به اشتغال اتباع غیر ایرانی اختصاص داده شده است. مطابق ماده 120 قانون کار شروط امکان اشتغال قانونی اتباع غیر ایرانی به شرح زیر است:
وزارت کار و امور اجتماعی با رعایت شرایط ذیل در مورد صدور روادید با حق کار مشخص برای اتباع بیگانه موافقت و پروانه کار صادر‌خواهد کرد:
- مطابق اطلاعات موجود در وزارت کار و امور اجتماعی در میان اتباع ایرانی آماده به کار افراد داوطلب واجد تحصیلات و تخصص مشابه وجود نداشته باشد.
- تبعه بیگانه دارای اطلاعات و تخصص کافی برای اشتغال به کار مورد نظر باشد.
- از تخصص تبعه بیگانه برای آموزش و جایگزینی بعدی افراد ایرانی استفاده شود.
تبصره – احراز شرایط مندرج در این ماده با هیات فنی اشتغال است. ضوابط مربوط به تعداد اعضاء و شرایط انتخاب آنها و نحوه تشکیل جلسات هیات، به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که با پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی به تصویب هیات وزیران می‌رسد.
اتباع خارجی مقیم ایران باید:
- ویزای قانونی و مدت دار داشته باشند.
- حق اشتغال در کشور داشته باشند و در واقع ویزای آنان از نوع کاری باشد.
در صورت احراز همه این شرایط برای تبعه خارجی روادید ورود با حق کار در مشاغل مشخص صادر می شود. این پروانه کار مطابق قانون کار و آیین نامه های داخلی تنظیم می شود و در اختیار افراد خارجی قرار می گیرد. این روادید پس از دریافت هزینه از فرد و طی کردن مراحل اداری، صادر می شود.
در مواردی هم نظر و استعلام از هیات فنی اشتغال اهمیت ندارد و با موافقت وزارت کشور و وزارت امور خارجه، مستقیما پروانه کار برای افراد زیر صادر، تمدید و تجدید می شود:
- افرادی که حداقل 10 سال مداوم در ایران اقامت داشته باشند.
- تبعه بیگانه که همسر ایرانی دارد.
- مهاجران کشورهای خارجی به خصوص کشورهای مسلمان و پناهندگان سیاسی به شرط داشتن کارت معتبر یا پناهندگی.
در واقع کار هیات فنی اشتغال رصد بازار و آمار بیکاری بین ایرانیان است تا در هر حوزه و زمینه تخصصی نیازسنجی شود و سپس اجازه یا عدم اجازه برای اتباع بیگانه صادر شود. این هیات همچنین تدوین کننده آیین نامه های ویژه و گرفتن تایید از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.
استثنائات ماده 120 قانون کار
افراد زیر مشمول ماده 120 قانون کار نیستند و برای اشتغال آنان نیازی به دریافت روادید و طی کردن مراحل قانونی در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیست و می تواند بدون هیچ مجوزی مشغول به کار شود:
- تبعه خارجی که فقط به منظور خدمات سیاسی و دیپلماتیک در کنسولگری ها و سفارت خانه ها یا ادارات مربوط به نهادهای نمایندگی سازمان ملل و دیگر مجموعه های بین المللی در ایران مشغول به کار هستند. این افراد، باید صرفا تاییدیه وزارت امور خارجه ایران را داشته باشند.
- کارشناسان و کارمندان نمایندگی های سازمان ملل متحد در ایران و هر گونه نهادهای وابسته به آن ها. برای این افراد نیز تاییدیه وزارت امور خارجه کفایت می کند.
- کلیه خبرنگاران و کارشناسان مسئول خبرگزاری های خارجی در ایران٬ در صورتی که پروانه اشتغال آن ها به تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برسد.
- اگر اتباع خارجی دارای ویزای قانونی معتبر و مدت دار برای ورود به کشور بوده و حق اشتغال داشته باشند.
- اگر اتباع خارجی برای اشتغال در ایران، بتوانند طبق مقررات و آیین نامه های مربوط به ماده ۱۸۱ قانون کار، پروانه اشتغال دریافت کنند.
مراحل صدور و تمدید پروانه اشتغال اتباع بیگانه در ایران
اتباع خارجی برای دریافت روادید می توانند از طریق سامانه اداره کل اشتغال اتباع خارجی برای ثبت نام اقدام نمایند. در این سامانه فهرست کاریابی به تفکیک استان های کشور قرار گرفته است. پس از ثبت نام اینترنتی، مراحل استعلام و احراز شرایط و دریافت هزینه هم وجود دارد. تمامی این مراحل زیر نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی صورت می پذیرد.
پروانه های اشتغال 12 ماهه هستند و فرد بای قبل از تاریخ انقضا برای تمدید آن اقدام نماید.
- شرایط معافیت از پرداخت هزینه صدور و تمدید پروانه اشتغال برای اتباع خارجی
- ماده 123 قانون کار افراد زیر را از پرداخت پروانه معاف می داند:
- وزارت تعاون٬ کار و رفاه اجتماعی٬ تشخیص دهد که نیاز به استخدام چنین افرادی وجود دارد.
- وزارت تعاون٬ کار و رفاه اجتماعی٬ بر اساس قرارداد معامله متقابل نیروی کار ایرانی و خارجی٬ چنین کاری را صلاح بداند.
- وزارت امور خارجه٬ روادید متقاضیان را صادر و هیات وزیران وقت نیز٬ مجوز معافیت اتباع خارجی از هزینه های صدور پروانه اشتغال را بدهید.
در برخی موارد هم پروانه اشتغال فوری 90 روزه در صورت احراز ضروری اشتغال به اتباع بیگانه داده می شود که باز هم پس از طی مدت 90 روز باید اقدامات قانونی به روال عادی صورت پذیرد.
اگر 15 روز از از تاریخ اتمام پروانه گذشت و فرد خارجی اقدامی برای تمدید آن نکرد، رابطه کارگر و کارفرما خاتمه یافته است و کارفرما دو هفته فرصت دارد تا مراتب را به صورت کتبی به اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل اشتغال، اطلاع دهد.
وضعیت بیمه کارگران خارجی
طبق قوانین سازمان تامین اجتماعی، کارگران و اتباع خارجی که با مجوز و پروانه قانونی در ایران مشغول به کار هستند مانند سایرین از پوشش بیمه ای برخوردار می شوند و حق بیمه آنان با توجه به حداقل دستمزد و سایر شرایط مانند کارگران ایرانی است.
یکی از دلایلی که کارفرمایان داخلی تمایل زیادی به استخدام کارگران خارجی دارند، این است که آنان معمولا برای دریافت پروانه به دلیل هزینه آن و مسائل دیگر اقدامی نمی کنند یا به طور غیر قانونی و بدون ویزا وارد کشور شده اند، پس استخدام آنان با دستمزد پایین و بدون بیمه برای کارفرما بسیار مطلوب است.
اگر شما پروانه اشتغال در ایران را دریافت نموده اید، با مراجعه به شعب سازمان تامین اجتماعی در محل سکونت خود، پرونده تشکیل دهید و و بعد از دریافت کد بیمه، تحت پوشش بیمه ای کارفرمای خود قرار بگیرید.
مجازات برای کارفرمایان متخلف
به کارگیری اتباع بیگانه بدون مجوز اشتغال ممنوع است و در صورت شناسایی کارفرمای متخلف، هم جزای نقدی و حبس می باشد.
میزان جزای نقدی کارفرما با توجه به حداقل دستمزد کارگر خارجی که میزان روزانه آن را شورای عالی کار به صورت سالانه مشخص می کند معادل 5 تا 10 برابر دستمزد روزانه به ازای تعداد روزهای اشتغال کارگر غیرقانونی است. طبق نرخ سال گذشته که حداقل دستمزد روزانه کارگران 61 هزار تومان بود، جریمه نقدی کارفرما چیزی در حدود روزانه 306 هزار تومان می‌باشد.
ماده 181 قانون کار مجازات به کارگیری اتباع بیگانه به صورت قانونی را علاوه بر جزای نقدی بین 91 تا 180 روز حبس برای کارفرما نیز در نظر گرفته است. این مجازات هم برای اشتغال اتباع بیگانه بدون مجوز است و هم برای اشتغال آنان در حیطه ای خارج از محدوده مجاز فعالیت.
ما در مورد اشتغال اتباع بیگانه قوانین خوبی داریم اما دستگاه های اجرایی در نظارت کوتاهی می کنند ضمن آن که صف طولانی اعطا ویزا و عدم پاسخگویی سریع، افراد را به سمت ورود غیر قانونی به جای دریافت ویزای کاری و سوق می دهد.
