طبق تعریف قانونی اظهارنامه وسیله رسمی مطالبه حق است.
در واقع شما به دلایل مختلفی ممکن است نخواهید از طریق اقامه دعوی حق خود را باز ستانید به عنوان مثال شما مشغله فراوانی دارید و از دادرسی‌های طولانی و صف طویل دادگاه بیزارید، هزینه دادرسی برایتان مقدور نیست و یا با توجه به شخصیت طرف مقابلتان و نسبتی که با وی دارید،
نتوانید به طور رسمی علیه وی شکایتی کنید. در همه این موارد، شما نباید از حق خود چشم‌پوشی کرده و از مطالبه آن پشیمان شوید بلکه می‌توانید بدون نیاز به مراجعه به دادگاه حق قانونی خود را که ممکن است پرداخت مبلغ، ایفای نوعی تعهد یا هر عمل حقوقی دیگری باشد، از متعهد مطالبه نمایید.
این روزها اخبار فراوانی از دادگاه‌های مختلف به گوش می‌رسد که ترافیک پرونده‌ها و کمبود نیروی کافی برای رسیدگی بسیاری از مردم را معطل کرده است. علاوه بر مشغله و گرفتاری‌هایی که افراد دارند و همین امر باعث می‌شود که نخواهند زمان کافی را برای منتظر ماندن تلف کنند،
هزینه‌های دادرسی از طرفی و عدم دریافت حق و حقوق قانونی خواهان در بازه زمانی کوتاه باعث می‌شود تا مردم سعی کنند بیشتر مشکلات پیش آمده را بین خود حل و فصل نمایند و دیگر راهی دادگاه نشوند.
تنظیم و تقدیم اظهارنامه، راه‌حلی است که قانون‌گذار برای افراد گرفتار در نظر گرفته است. اگر شما طلب مالی یا غیر مالی از کسی دارید یا متعهد از ایفای تعهدش در برابر شما خودداری نموده است، بهترین راه‌حل قبل از مراجعه به دادگاه و تنظیم دادخواست، استفاده از اظهارنامه است.
ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی در مورد اظهارنامه چنین می‌گوید:
هرکس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. به طور کلی هر کس حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به طور رسمی به وی برساند؛ ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید. اظهارنامه توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه ها ابلاغ می شود.
این ماده چند نکته مهم دارد:
- تنظیم و ارسال اظهارنامه قبل از تقدیم دادخواست ممکن است. در واقع شما از این راه‌حل زمانی می‌توانید استفاده کنید که مطالبه حق خود را از طریق اقامه دعوی و تنظیم دادخواست انجام نداده باشید. اگر برای پیگیری خواسته خود دادخواستی تنظیم و تقدیم کرده‌اید و با دادخواست شما موافقت شده است، به این معنی است که دادخواست مورد نظر بدون ایراد بوده و پرونده شما در جریان رسیدگی قرار گرفته است. پس اگر حتی هنوز جلسه‌ای از دادگاه تشکیل نشده ولی شما دادخواست را تقدیم کرده‌اید و رسید گرفته‌اید؛ دیگر امکان ارسال اظهارنامه را برای موضوع آن دعوی نخواهید داشت و باید منتظر رسیدگی و حکم دادگاه بمانید.
- خواسته و مطالبه شما باید حال شده باشد، یعنی موعد تادیه آن فرا رسیده باشد. پس ارسال اظهارنامه برای مطالبه طلب یا ایفای تعهدی که برای آینده است و هنوز موعد قانونی آن نرسیده، ممکن نیست و طرف مقابل شما همچنان فرصت دارد.
- صلاحیت تنظیم و ارسال اظهارنامه برای مطالبه طلب یا ایفای تعهد است اما اگر عمل حقوقی نیاز به تشریفات دیگری هم داشته باشد باید در اظهارنامه قید شود. به عنوان مثال اگر شما ضمن ارسال اظهارنامه الزام تنظیم سند رسمی را از فروشنده بخواهید باید حتما در اظهارنامه قید شود.
- دو نهاد برای دریافت و ابلاغ اظهارنامه وجود دارد یکی اداره ثبت اسناد و املاک کشور و دیگری دفاتر دادگاه ها در هر ناحیه. در مورد قواعد ابلاغ اظهارنامه جلوتر توضیح خواهیم داد.
تبصره همین ماده خاطر نشان می‌کند که اداره ثبت اسناد و دفتر دادگاه ها می توانند از ابلاغ اظهارنامه هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد خودداری نمایند.
یعنی این دو نهاد هم وظیفه بررسی محتوایی و شکلی و هم ابلاغ اظهارنامه‌ها را بر عهده دارند. از آن جایی که اظهارنامه یکی از اوراق قضایی است و با اینکه سند عادی محسوب می‌شود اما به طور رسمی و از نهادهای رسمی ابلاغ می‌گردد پس باید به شیوه محترمانه و درست و صریح تنظیم شود.
کاربردهای تنظیم اظهارنامه
اظهارنامه به عنوان یک ابزار قضایی کاربردهای متعددی دارد:
اولین و مهم‌ترین کاربرد اظهارنامه آن است که بار اثباتی دارد. یعنی شما اگر ابتدا اظهارنامه‌ای برای متعهد بفرستید و او از ایفای تعهد یا تادیه دین نسبت به شما سر باز بزند، وقتی که برای تنظیم دادخواست و شکایت از وی به دادگاه بروید، اظهارنامه ای که پیشتر فرستاده اید برایتان حکم سند و مدرک دارد که به دادگاه اثبات می‌کند بعد از رسیدن موعد و درخواست قانونی شما، وی از انجام وظیفه خود خودداری کرده و حالا طبق حکم دادگاه باید ملزم به انجام آن شود.
دومین کاربرد اظهارنامه همانطور که پیش تر گفته شد مطالبه حق است. یعنی شما بدهی و دینی از دیگری طلب دارید که حقتان است و قبل از مراجعه به دادگاه، از طریق اظهارنامه از او درخواست تادیه آن حق را می‌نمایید.
کاربرد سوم ایفای تعهد است. اگر کسی به موجب عقد و قراردادی نسبت به شما متعهد شود که عملی را انجام خواهد داد، چه آن عمل حقوقی باشد مانند زدن سند به نام خریدار یا یک عمل غیر حقوقی مانند تکمیل ساخت ساختمان؛ در صورت فرا رسیدن موعد قانونی مقرر در قرارداد و عدم انجام یا تکمیل عمل از جانب متعهد، اظهارنامه وسیله‌ایست که چنین تقاضایی را از وی به صورت قانونی طلب می‌کند.
گاهی هم ممکن است شما بخواهید با فرد مقابلتان از راه صلح و سازش وارد شده و با رسیدن به توافقاتی از حق خود بگذرید. در این مورد هم به کمک اظهارنامه می توانید طرف مقابل را از تصمیم خود آگاه نمایید.
دیگر کاربرد قابل تصور برای اظهارنامه زمانی است که شما متعهد هستید و می‌خواهید به متعهدله خبر دهید که تعهد خود را ایفا نموده‌اید یا دین خود را پرداخت کرده‌اید. گاهی متعهد له از پذیرش این موارد سر باز می‌زند و گاهی هم دسترسی به او ممکن نیست. شما ضمن تنظیم و ارسال اظهارنامه می‌توانید اثبات کنید که مسئولیت خود را انجام داده‌اید و حالا دیگر تکلیفی به گردنتان نیست.
موارد الزامی تنظیم اظهارنامه
به صورت کلی استفاده اظهارنامه یک راهکار اختیاری است که قانون‌گذار به افراد پیشنهاد می‌دهد اما در برخی موارد هم تنظیم و ارسال اظهارنامه از منظر قانونی الزامی تلقی شده و افراد باید به انجام آن اهتمام ورزند.
اولین مورد الزام به تنظیم اظهارنامه در مورد اموری موضوع ماده 459 و 460 قانون آیین دادرسی مدنی و در باب داوری است. در بسیاری از موارد طرفین توافق می‌کنند که در مورد موضوع اختلافی که اکنون حاصل شده و یا ممکن است در آینده به وجود بیاید؛ به جای اقامه دعوی به داور مراجعه کنند. در احکام داوری پیش بینی شده است که اگر طرفین به هر دلیلی نتوانند بر سر انتخاب داور به تفاهم برسند؛ هر کدام از آن‌ها می‌توانند ضمن تنظیم اظهارنامه داور مورد نظر خود را معرفی و از دیگری بخواهند که که ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ نظرش را در مورد آن شخص اعلام کند.
دومین مورد الزام به تنظیم اظهارنامه در ماده 13 قانون روابط موجر و مستاجر آمده است که اگر مستاجر پس از انقضای مدت اجاره، اقدام به تخلیه ملک کند ولی موجر از تحویل گرفتن ملک خودش خودداری نمیاد، مستاجر باید از طریق اظهارنامه از وی بخواهد تا عین مستاجره را تحویل بگیرد.
سومین مورد در قانون تملک آپارتمان‌ها مصوب 1359 آمده است که اگر مالک و ساکن یک آپارتمان از پرداخت سهم خود در هزینه‌های جاری و غیر جاری آپارتمان خودداری کند، این هزینه ها از وی به وسیله اظهارنامه طلب خواهد شد.
ماده 171 قانون آیین دادرسی مدنی در مورد مطالبه مال امانی می گوید هرگاه سرایدار ، خادم ، کارگر و بطور کلی هر امین دیگری چنانچه پس از ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه مالک مبنی بر مطالبه مال امانی از آن رفع تصرف نکند ، متصرف عدوانی شناخته می شود؛ فلذا طرف مقابل از امتیازات مربوط به دعوای تصرف عدوانی از جمله رسیدگی خارج از مهلت بهره مند می شود.
همچنین در قانون ماده 13 قانون بیمه مصوب 1316 آمده است که اگر بیمه گر اقدام به فسخ بیمه نامه خود نماید باید این تصمیم را از طریق اظهارنامه با نامه سفارشی به بیمه گذار اطلاع داده و اثر این فسخ ده روز پس از ابلاغ به بیمه گذار آغاز خواهد شد.
در باب انتقال مال به غیر، اگر مالک ملک از وقوع معامله مال غیر آگاه بوده است، باید تا 1 ماه از زمان اطلاع یافتن خود از طریق اظهارنامه مسئله را به گوش انتقال گیرنده مال غیر بفرستد در غیر این صورت در جرم معاون خواهد بود.
در اظهارنامه چه مواردی قید می‌شود؟
مواردی که در فرم اظهارنامه وجود دارد و صحیح پر کردن آن ضرورت دارد، شامل:
مشخصات اظهارکننده: کسی که اظهارنامه را پر می‌کند یا وکیل وی باید نام و نام خانوادگی و شماره ملی خود را به دقت وارد کند.
اقامتگاه اظهارکننده: نشانی اظهارکننده در مورد ابلاغ بسیار مهم است. حتی اگر بعدتر این نشانی تغییر کند باید مراتب به دفتر قضایی یا اداره ثبت اطلاع داده شود. اقامتگاه محل فعالیت‌ها و امور مهم فرد است. در مورد شخص حقیقی ممکن است این نشانی محل کار یا محل زندگی او باشد و در مورد اشخاص حقوقی هم محل اصلی فعالیت شخص حقوقی مانند دفتر مرکزی.
موضوع اظهارنامه: موضوع طلب و مطالبه‌ای که شما قرار است از دیگری بخواهید و متن اظهارنامه هم در مورد همان تنظیم می‌کنید باید در ابتدای این فرم درج شود.
مشخصات مخاطب: نام و نام خانوادگی دریافت کننده اظهارنامه که مخاطب شماست و شما از او مطالبه‌ای دارید برای احراز هویت باید درج شود.
نشانی اقامتگاه مخاطب: آدرس دقیق مخاطب اظهارنامه در مرحله ابلاغ اهمیت دارد پس شما باید آدرس وی را وارد کنید و در صورت عدم اطلاع از آدرس دقیق، از اداره ثبت استعلاک بگیرید.
خلاصه اظهارات: مطالبه خود و دلیلی که شما صاحب حق هستید را باید کامل توضیح دهید.
خلاصه جواب: در انتهای برگه محلی هم برای مخاطب مشخص شده است که پاسخ خود را به طور کوتاه و مختصر در مورد اظهارنامه به فرستنده برساند. چه این پاسخ شامل قبول تعهد و اقدام به استرداد آن باشد و چه مبتنی بر عدم انجام خواسته اظهارکننده.
اظهارنامه قانونی در سه نسخه فراهم می‌شود؛ یک نسخه در دادگستری بایگانی می‌شود، نسخه دوم به طرف مقابل ابلاغ می‌شود و نسخه سوم به همراه نتیجه ابلاغ یا پاسخ طرف مقابل به اظهارکننده اعاده می‌شود.
تنظیم اظهارنامه
اظهارنامه به دلیل اینکه یکی از اوراق قضایی است در تنظیم و درج محتوای آن باید دقت شود. اول از همه باید بدانید شما چه به عنوان فرستنده اظهارنامه و چه به عنوان مخاطب در هنگام پاسخ، اظهاراتی را در یک ورق قضایی درج می‌کنید و زیر آن را هم برای تایید امضا می‌زنید. پس اظهارنامه نوعی اقرار از جانب شما خواهد بود که ممکن است بعدها در محاکم برای اثبات ادعایی از آن استفاده شود. به عنوان مثال اگر شما ضمن یک اظهارنامه به مخاطب خود اطلاع دهید که طلب وی را آماده کرده‌اید و او باید برای دریافت آن حاضر شود؛ به طور ضمنی اقرار نموده‌اید که به وی بدهکارید. پس اگر بعدها از تادیه دین سر باز بزنید مخاطب شما می‌تواند از همین اظهارنامه علیه شما استفاده نماید.
دقت داشته باشید که تنظیم اوراق قضایی علاوه بر رعایت موارد شکلی، باید از لحاظ محتوا هم حاوی ویژگی‌هایی باشد. به عنوان مثال، ادب و نزاکت را باید رعایت کنید و از هر نوع توهین و بی احترامی به مخاطب خودداری نمایید. هر چند که قابل درک است اگر شما برای دریافت طلب یا ایفای تعهدی به سودتان کم طاقت و کلافه شده باشید و طرف مقابل هم در این بین اوقاتتان را تلخ کرده باشد اما از هر نوع بی احترامی باید خودداری نمایید. در صورت مشاهده چنین الفاظی از پذیرش و ارسال اظهارنامه شما توسط مراجع ذی ربط ممانعت به عمل خواهد آمد.
همانطور که می‌دانید توهین و تهدید هر دو در قانون مجازات ما جرم انگاری شده است و هر دو هم به صورت کتبی و شفاهی قابل تحقق است. پس اگر شما ضمن یکی از اوراق قضایی مانند اظهارنامه به دیگری توهین کنید یا او را تهدید کنید که در صورت عدم تادیه دین یا ایفای تعهدش بلایی سر خودش یا مالش یا آبرویش می‌آورید، عمل شما جرم است و فرد مقابل می تواند از شما شکایت کیفری کند. صرف طلبکار بودن به ما این حق را نمی دهد که دیگران را تهدید کنیم یا به آن‌ها توهینی روا داریم.
تهدید اگر به انجام عمل قانونی باشد، مانند آن که شما در اظهارنامه به مخاطب خود اخطار دهید اگر حساب بانکیش را پر نکند، چک‌های او را به اجرا خواهید گذاشت؛ دیگر این عمل مصداق تهدید و جرم نیست و مانعی ندارد.
همه جنبه‌های خواسته خود را با کلمات واضح و توصیف به کمک ارقام و اعداد تشریح نمایید. از استفاده از هرگونه کلمات مبهم خودداری نمایید و خواسته خود را دقیق و کامل توضیح دهید.
قبل از فرستادن اظهارنامه حتما موقعیتی که در آن قرار دارید و دلیلی که می خواهید اظهارنامه بفرستید را به دقت بررسی کنید. شناخت مخاطب در این مورد بسیار اهمیت دارد چرا که شما با فرستادن اظهارنامه او را از اقدامات بعدی خود مطلع می‌کنید و به او اطلاع می‌دهید که به عنوان مثال قرار است دادخواستی به دادگاه دهید. او در این میان ممکن است با قصد فرار از دین اموال خود را به نام دیگری بزند و دست شما را از طلب خود کوتاه کند. پس اگر می‌بینید مسئله جدی است و یا طرف مقابل ممکن است این کار را بکند به جای اظهارنامه، دادخواستی تنظیم و اقامه دعوی نمایید.
اگر به همراه اظهارنامه خود می‌خواهید اوراقی دیگر را نیز پیوست نمایید مانند استاد و قراردادها یا چک بانکی، حتما در متن اظهارنامه به محل نگهداری، شماره و مشخصات ظاهری آن اشاره نمایید. اسناد و مدارک پیوست شده به ابلاغ نامه تحت حفاظت مرجع دریافت کننده قرار می‌گیرد تا تکلیف اختلاف مشخص شود.
پیشنهاد می‌شود قبل از مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی و تحویل اظهارنامه حتما آن را از قبل تنظیم نمایید و با چند نفر هم مشورت کنید. اگر یک نسخه از آن را به وکیل هم نشان دهید از پیامدهای بد آتی جلوگیری خواهید نمود.
نکات مهم در مورد اظهارنامه
اظهارنامه تاثیر دادخواست را ندارد و به لحاظ اهمیت در بین اوراق قضایی در رتبه دوم قرار می‌گیرد. این بدان معنی است که تنظیم و ارسال اظهارنامه از سوی افراد به منزله اقامه دعوی نیست و دادگاه هم ملزم به شروع رسیدگی نخواهد بود. همینطور باید بدانید که اظهارنانه بین دو طرف رابطه دادرسی ایجاد نمی‌کند که فرستنده در حکم خواهانی باشد که باید ادعای خود را اثبات کند و مخاطب به عنوان خوانده ملزم به دفاع گردد.
همانطور که گفتیم اظهارنامه قابل تسلیم به دو مرجع دفتر دادگاه و اداره ثبت اسناد و املاک است. در مورد دفتر دادگاه، اینکه کدام دفتر صالح است در قانون مشخص نشده اما رویه این چند سال بر آن بوده است که دفتر دادگاه محل اقامتگاه اظهارکننده در همه موضوعات منقول و غیرمنقول صلاحیت دریافت و ثبت اظهارنامه را دارد.
اظهارات مامور ابلاغ مبنی بر ابلاغ اظهارنامه به مخاطب، سند رسمی به شمار آمده و قابل استناد است.
هر چند که مخطاب اظهارنامه مکلف به پاسخ نیست و سکوت وی در برابر اظهارنامه حقی را برای فرستنده ایجاد نمی‌کند، اما در مواردی ممکن است سکوت مخاطب با علم به ابلاغ اظهارنامه نشان‌دهنده قرائنی باشد که یک وکیل خوب می‌تواند از آن برای پیشبرد پرونده در دادگاه استفاده نماید.
ارسال اظهارنامه و مشاوره حقوقی درباره آن در یاسا
بعد از آن که اظهارنامه را با رعایت موارد گفته شده تنظیم کردید، باید برای ازسال آن تمبری به اظهارنامه الصاق نمایید و آن را جهت ابلاغ قانونی به مخاطب خود در یکی از دفاتر دادگاه یا اداره ثبت اسناد محل زندگیتان تسلیم نمایید. در مجتمع‌های قضایی اظهارنامه‌ها جهت ابلاغ به دفتر مجتمع ارجاع داده می‌شوند و 20 روز بعد برای اخذ نتیجه دوباره به همان جا باید مراجعه شود. این روند در اداره ثبت اسناد هم بدین شکل است که در دبیرخانه اداره یا محل خاص دیگری به تعیین خودشان تقسیم بندی های لازم صورت می‌گیرد.
بعد از آن که اظهارنامه در 3 نسخه به یکی از مراجع گفته شده تحویل داده شد، یک نسخه برای ابلاغ به مخاطب و نسخه‌های دیگر هم برای بایگانی و خود فرستنده حفظ می‌شود و به صورت کتبی هم یادداشت برداری خواهد شد. در نتیجه، پس از یک هفته تا ۲۰ روز از تاریخ تحویل اظهارنامه می بایست به آن مرجع مراجعه و یک نسخه از اظهارنامه را دریافت کرد. نسخه دیگر نیز در دفتر اظهارنامه بایگانی می‌شود.
وقتی که اظهارنامه بررسی و ارسال شد، برای فرستنده پیامکی در جهت تائید و اطلاع رسانی فرستاده می‌شود. دومین پیامک در بازه زمانی 10 روز تا 1 ماه از پیامک اول با این مضمون فرستاده می‌شود که مخاطب اظهارنامه را دریافت کرده است یا خیر. به این ترتیب، با مراجعه مجدد به دفاتر خدمات قضایی می‌توان رسید ابلاغ نامه دریافت شود.
قبل‌تر برای تنظیم و ارسال یک اظهارنامه مانند تمام امور قضایی و اداری دیگر باید به صورت حضوری به دادگاه مراجعه می شد و فرم مخصوصی دریافت می‌گردید. اما هم اکنون در راستای برنامه توسعه و تحول ساختار قضایی کشور، صفر تا صد فرآیند تنظیم، ثبت، ارسال، پاسخ و پیگیری اظهارنامه از طریق اینترنت و با مراجعه با سامانه عدل ایران امکان‌پذیر شده است. این سامانه بعد از تکمیل و ارسال اظهارنامه به شما کد رهگیری برای پیگیری مراحل اظهارنامه خود می‌دهد. این راه بیشتر به کسانی توصی می‌شود که اولین بار نیست اظهارنامه می‌فرستند و تنظیم آن را بلدند یا به شخص متخصصی سپرده اند و تجربه دارندو
اما راه آسان‌تری که معمولا بیشتر افراد اتخاذ می‌کنند این است که با داشتن تمام مدارک مورد نیاز، به یکی از شعب دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و مسئول دفتر با وارد کردن اطلاعات اولیه اظهارنامه شما را به ثبت برساند و همان موقع کد رهگیری همراه یک نسخه چاپی از اظهارنامه ثبت شده را به شما تحویل دهد که باید در حفظ آن ها کوشا باشید.
دیگر لازم نیست برای هر پیگیری به دفتر خدمات قضایی مراجعه کنید بلکه با وارد کردن این کد در سامانه از وضعت حاضر اظهارنامه خود مطلع خواهید شد.
فراموش نکنید که مخاطب اظهارنامه شما مجبور به پاسخ نیست و به همین دلیل هم مهلتی برای این کار تعیین نشده است. مخاطب برای پاسخ دادن باید دقت کند که هر پاسخی از جانب وی در حکم اقرار است و بعدها در محاکم علیهش استفاده خواهد شد. پس مشورت با متخصصین یاسا به ساده ترین شکل، در مورد پاسخ به اظهارنامه ضروری خواهد شود.
سلام روز خوش درخواست مشاوره حضوری باسرکارخانوم فرخ رادارم ممنون میشوم وهر تایمی باشه قبلا بفرمایید حضوری خدمت ایشان برسم تشکر میکنم
ضمن عرض سلام و ادب و احترام
به استحضار شما عزیزان می‌رساند که بارها از اطلاعات ،توصیه ها و راهنمایی های شما بهره مند بودم و در مقایسه با سایتهای دیگر واقعا رتبه عالی دارید.
از خداوند متعال سلامتی و موفقیت‌های روزافزون برایتان آرزو دارم.