سهم‌الارث «جنین» با «بزرگسال» برابر است
حقوق انسانها : هر انسانی پس از آنکه زنده به دنیا می‌آید صاحب حقوقی می‌شود. جنین یا حمل نیز از نظر حقوقی تا هنگامی که زنده به دنیا نیامده است، شخص مستقلی به شمار نمی‌آید و اصولا نمی‌تواند دارای حق و تکلیف باشد؛ یعنی پس از تولد است که جنین قابلیت دارا شدن حق و تکلیف را پیدا می‌کند. البته در این باره استثناهایی نیز وجود دارد.
استثناهای حقوق انسان قبل از تولد
حقوق انسانها اصل این است که انسان، قبل از تولدش دارای حقی نیست. مگر در موارد استثنایی که قانون تعیین کرده است و این استثناها شامل موارد ذیل می‌شود:
- می‌توان به نفع جنینِ معدوم (جنینی که هنوز وجود ندارد و شاید در سال‌های آینده موجود شود) تعهد و جنین را از برخی حقوق بهره‌مند کرد بدون اینکه نطفه او زمان ایجاد تعهد، منعقد شده باشد. براین اساس، طبق قانون بیمه، زوج می‌تواند حتی پیش از باردارشدن همسر خویش، برای فرزندانی که ممکن است دارا شود، قرارداد « بیمه عمر» منعقد کند.
- در وقف می‌توان به تبع موجود (یعنی به تبعیت از افرادی که برای آنها وقف صورت گرفته است) بر معدوم (کسی که هنوز حتی نطفه‌اش منعقد نشده است) وقف کرد. مثلا اگر ملکی به نفع شخصی وقف شده است، وقتی در آینده دارای فرزند شود، این وقف می‌تواند مورد استفاده فرزند او که در سال‌های بعد متولد شده است نیز قرار گیرد.
شرایط ارث‌بری جنین
حقوق انسانها از دیدگاه قانون مدنی برای اینکه جنین از اموال متوفی ارث ببرد، وجود 2 شرط ضروری است:
- نطفه جنین در زمان فوت مورّث منعقد بوده باشد.
اگر تاریخ انعقاد نطفه، پس از مرگ مورّث باشد می‌توان گفت جنین در زمان مرگ وی، موجود نبوده است. به استناد ماده 877 قانون مدنی در صورتی که در وجود این شرط، بین ورثه اختلافی پیدا شود، قانونی که برای اثبات نسب مقرر است ملاک عمل خواهد بود. بدین توضیح که، ارث بردن جنین مشروط بر این است که، فاصله زمانی بین مرگ مورّث و تولد نوزاد بیش از 10 ماه نباشد.
ماده 875 قانون مدنی مقرر می‌دارد: « شرط وراثت، زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد درصورتی ارث می‌برد که نطفه او حین الفوت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگرچه فورا پس از تولد بمیرد.»
- جنین زنده متولد شود، اگرچه فورا پس از تولد بمیرد.
به استناد ماده 876 قانون مدنی اگر هنگام به‌دنیا آمدن نوزاد، در زنده متولد شدن آن شک شود؛ یعنی ندانیم که جنین، مرده به‌دنیا آمده یا اینکه زنده به دنیا آمده و لحظه‌ای بعد، مرده است و دلیلی هم برای اثبات این امر وجود نداشته باشد، مسأله ارث بردن وی منتفی خواهد بود.
مقصود از دلایل یاد شده، اماره‌های پزشکی و مفاد شهادت پرستار و سایر گواهان است. لازم به ذکر است که، گریه کردن و حرکت کردن جنین در زمان ولادت از نشانه‌های ظاهری حیات اوست، ولی اظهار نظر نهایی در این مورد، به عهده پزشک کارشناس قرار دارد.
ارث و وصیت به نفع جنین نامشروع
ارث: به‌موجب ماده ۸۸۴ قانون مدنی، فرزند ناشی از زنا از پدر و مادر و اقوام خود ارث نمی‌برد، اما اگر حرمت رابطه‌ای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از پدر و مادر ثابت شود ولی نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا ثابت نباشد، فرزند فقط از طرف اخیر و اقوامش ارث می‌برد. این حکم در ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی نیز آمده که طفل ناشی از زنا ملحق به زانی نمی‌شود.
وصیت: قانون‌گذار در این مورد سکوت کرده است. اما طفل نامشروع از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد. البته نباید فراموش کرد وصیت امری غیر از وراثت است. بنابراین به نفع جنین حاصل از ارتباط نامشروع نیز می‌توان وصیت از جانب اشخاص را ممکن دانست.
تامین ارث حمل
حقوق انسانها به حکم ماده 878 قانون مدنی برای اینکه سهم‌الارث جنین حفظ شود و حقوق وی ضایع نشود، دو راهکار متصور است:
- اگر جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود، ترکه تا زمان تولد وی تقسیم نخواهد شد.
به‌عنوان مثال اگر بازماندگان متوفی، برادر و خواهر او باشند، و همسر میت، باردار باشد، این جنین که فرزند متوفی محسوب می‌شود، در صورت زنده متولد شدن، مانع از ارث بردن برادر و خواهر میت خواهد شد. درچنین موردی، تقسیم ترکه تا زمان تولد جنین به تعویق خواهد افتاد.
- اگر جنین مانع ارث بردن هیچ یک از سایر ورثه نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند، باید برای جنین، سهمی که مساوی سهم « دو پسر» از همان طبقه باشد کنار گذارند و بقیه را بین خود تقسیم کنند.
البته این تقسیم تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود معتبر است.
اداره سهم‌الارث جنین
اداره سهم‌الارث جنین به عهده‌ی ولی یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود. اگر جنین فاقد ولی یا وصی باشد، دادگاه صالح برای اداره سهم‌الارث او، امین معین می‌کند. (ماده103 قانون امورحسبی) البته به استناد ماده 120 قانون امور حسبی، سمت امینی که برای حفظ اموال جنین معین شده است، پس از تولد طفل زائل می‌شود.
آزاده صابری
