«انشاءالله گذرت به دادگاه نیفتد»؛ این دعا را حتما از خیلی‌ها که پای‌شان به دادگاه باز شده شنیده‌اید. البته که رفتن به دادگاه چه شاکی باشید و چه متشاکی به‌خودی خود یعنی دردسر، اما احتمالا منظور اصلی در چنین دعا و آرزویی به شلوغی و پیچیده بودن روال کارها در محاکم قضایی مربوط می‌شود. سیستم اشتباه در رسیدگی به دعاوی باعث تراکم بالا در دادگاه شده و حالا کمترین کاری در این حوزه مساوی اتلاف وقت چند روزه است.
«الکترونیک شدن خدمات» حتما یکی از کلید‌های این قفل است؛موضوعی که در دستور کار قوه قضاییه قرار دارد. با تحقق دادرسی الکترونیک بسیاری از سفر‌های غیر ضروری به مقصد دادگاه حذف، محاکم خلوت‌تر می شوند و مردم می‌توانند همه کارهای خود را از طریق یک سایت اینترنتی انجام دهند. قانون آیین دادرسی کیفری جدید هم به‌طور مفصل موضوع دادرسی الکترونیک را مورد توجه قرار داده و قوه قضائیه را برای تحقق این هدف مکلف به راه‌اندازی «شبکه ملی عدالت» کرده است. در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام شهریاری، معاون رئیس قوه‌قضاییه و رئیس مرکز آمار قوه قضاییه جزئیات فعالیت این شبکه را بررسی کرده‌ایم.
- الان حال و روز شبکه ملی عدالت چگونه است؟
می‌دانید که شبکه ملی عدالت که حدود 3سال قبل توسط آیت‌الله آملی لاریجانی افتتاح شد مهم‌ترین هدفش هم ساماندهی ارتباطات الکترونیک در دستگاه قضا و دسترسی به اطلاعات از سایر دستگاه‌های دولتی، نهادهای عمومی و غیردولتی، شخصیت‌های حقوقی و بخش خصوصی است. ضمن اینکه در استفاده از این شبکه پروژه‌های زیادی زیر مجموعه شبکه عدالت قرار می‌گیرند که مهم‌ترین آن ارتباط با دولت است که اکنون به وسیله شبکه پیام دولت و شبکه عدالت این ارتباط بین قوه‌قضاییه و دولت برقرار شده است.
- منظورم این است که آیا الان به‌طور کامل و با حداکثر ظرفیت فعالیت می‌کند؟
الان شبکه ملی عدالت کامل شده است. اقدام مهم انجام شده است که شبکه گسترده ملی عدالت به یک شبکه ملی تبدیل شده است. مهم‌ترین مزیت آن این است که در بستر اینترنت فعالیت نمی‌کند و تحت اینترانت است.اما هنوز تعدادی از سازمان‌ها و نهادهایی که باید در این شبکه ما را یاری کنند هنوز به‌طور کامل به این شبکه وصل نشده‌اند و بعضا به‌صورت پایلوت فعالیت می‌کنند.
- دقیقا کدام سازمان‌ها؟
اکنون دفاتر اسناد رسمی به‌صورت پایلوت دارند با ما همکاری می‌کنند و سازمان پزشکی قانونی هم به‌طور کامل به این شبکه وصل نشده است. امیدواریم در آینده نزدیک این اتصال برقرار شود. اتصال به نیروی انتظامی و بانک مرکزی و سازمان زندان‌ها هم تقریبا در همین وضعیت است.
- مهم‌ترین خدمتی که شبکه ملی عدالت قرار است به مردم ارائه کند چیست؟
استفاده از این شبکه از بسیاری رفت‌وآمدها در شهر کم می‌کند و باعث خلوتی دادگاه‌ها نیز می‌شود. چرا که بخشی از ازدحام‌ها در دادگاه‌ها به‌دلیل ثبت دادخواست است، که معمولا یکی از اتاق‌های مجتمع‌های قضایی به این امر اختصاص داده شده. با راه‌اندازی شبکه عدالت این اتاق‌ها در مجتمع‌های قضایی خلوت شده.با ثبت هر دادخواست 2.5سفر درون شهری حذف می‌شود. نکته دیگر که در آیین دادرسی هم به آن اشاره شده این است برای افرادی که از طریق شبکه ملی عدالت دادخواست‌های خود را ثبت کنند تا نیم درصد هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کند.
- پس لازم نیست مردم برای ثبت دادخواست به دادگاه‌ها مراجعه کنند؟
مردم می‌توانند با مراجعه به درگاه خدمات الکترونیک قوه‌قضاییه به نشانی www.adliran.ir دادخواست‌شان را ثبت کنند و نیازی به مراجعه به دادگاه نیست. در این صورت با اضافه کردن منضمات پرونده به دادخواست خود تنها باید برای ثبت پرونده و گرفتن شماره پیگیری به دفاتر خدمات الکترونیکی قوه قضاییه مراجعه کنند و همین باعث می‌شود مردم مراجعه کمتری به مراجع قضایی داشته باشند.
- مردم برای پیگیری پرونده چه باید بکنند؟
با توجه به اینکه شماره تلفن افراد در پرونده ثبت می‌شود با استفاده از سامانه اس‌ام اس مراحل طی شده و پرونده به اطلاع خواهان می‌رسد.
- این طرح اس‌ام اس شامل ابلاغ‌های کاغذی هم می‌شود؟
برای این موضوع سامانه ابلاغ در دست طراحی است که براساس آن تمام ابلاغ‌ها الکترونیک می‌شود و افرادی که به اینترنت دسترسی دارند با مراجعه به این سامانه می‌توانند ابلاغ خود را دریافت کنند که به این ترتیب ابلاغ‌های کاغذی تا حد زیادی جمع‌آوری می‌شود. به این ترتیب با استفاده از رمز عبور و نام کاربری که به مراجعه‌کننده داده می‌شود افراد می‌توانند بدون مراجعه به دستگاه قضا و با رجوع به سامانه ثنا رمز عبور خود را دریافت کنند. به این ترتیب طرفین پرونده از طریق پیامی که از طریق تلفن همراه برای آنها ارسال می‌شود متوجه ابلاغیه می‌شوند.
- این سامانه از چه زمانی راه‌اندازی می‌شود؟
در سامانه ثنا ثبت الکترونیک و احراز هویت افراد پیگیری می‌شود و قرار است با کارت هوشمند ملی همخوان شود.پیش‌بینی می‌کنیم این سامانه سال آینده اجرایی شود که از طریق آیین‌نامه ابلاغ حضوری حذف و ابلاغ الکترونیک جایگزین ابلاغ‌های کاغذی می‌شود. به این ترتیب برخی موارد که بنا به دلایلی ابلاغ‌ها به‌دست هر یک از دوطرف دعوا نمی‌رسید دیگر تکرار نمی‌شود. چرا که تا‌کنون 40درصد از ابلاغ‌های قضایی به دلایل متعدد به‌دست صاحبان آنها نمی‌رسید.اما باید توجه داشت که امکان احراز هویت به وسیله رایانه وجود ندارد و افراد حتما باید یک‌بار به مراجع قضایی مراجعه کنند و بعد از این هر بار که به سامانه مراجعه شود، احراز هویت به شکل الکترونیک خواهد شد؛ در آینده نحوه احراز هویت با کارت هوشمند ملی همخوان خواهد شد.
- این سامانه چقدر صرفه جویی اقتصادی برای قوه قضاییه دارد؟
سال گذشته حدود 14/5 میلیون پرونده به قوه قضاییه وارد شد که به‌طور متوسط هر پرونده 4ابلاغیه را به همراه دارد اگر هر پرونده برای ابلاغ 2هزار تومان هزینه پستی و 800 تومان هزینه پرسنلی و خدماتی نیاز داشته باشد با استفاده از ابلاغ الکترونیک سالانه 62/5 میلیارد تومان صرفه‌جویی انجام می‌شود. این در حالی است که پرونده‌ها 2 نفر خواهان و خوانده داشته باشند. اما اگر ابلاغ‌ها در پرونده را 6 مورد درنظر بگیریم صرفه جویی به بیش از 243میلیارد تومان می‌رسد.
- پس حضور فیزیکی نیروی انتظامی در ابلاغ‌ها کمرنگ می‌شود؟
در رابطه با ابلاغ، ضابطان قضایی موظف شدند ارتباط خود را با پرونده از طریق سامانه الکترونیک انجام دهند که این کار یکی از وظایف ناجا است اما قرار شده امکانات الکترونیک در سراسر کلانتری‌ها لحاظ شود. به همین منظور طرح پایلوتی بین کلانتری یوسف‌آباد و مجتمع قضایی خارک اجرا شده و مکاتبات بین ناجا و قوه‌قضاییه از این طریق انجام می‌شود.
- اطلاعات زیادی از افراد و پرونده‌های قضایی مردم در این شبکه موجود است.برای امنیت آن فکری کرده‌اید؟
همانطور که گفتم شبکه ما در بستر اینترانت فعالیت می‌کند اما با این حال برای تأمین امنیت شبکه راهکارهایی از طریق فایر وال و تدبیرهای سخت افزاری و نرم افزاری برای امنیت شبکه تدارک دیده شده است. اما این را هم بگویم که شبکه ملی اطلاعات هم هنوز به‌نظرم راه‌اندازی نشده البته کارهای خوبی در وزارت ارتباطات انجام شده اما هنوز این شبکه به فعلیت نرسیده است.
- قرار بود برای دادرسی الکترونیک آیین‌نامه‌ای هم ابلاغ شود که انگار هنوز خبری نیست!
این آیین‌نامه تدوین شده، هم‌اکنون مراحل نهایی را سپری می‌کند و ابتدای سال آینده ابلاغ خواهد شد. در این آیین‌نامه استفاده از سامانه‌های الکترونیک ازجمله امور ابلاغ الکترونیک و نحوه استفاده از سامانه‌های مخابراتی و اینترنتی و همچنین ابلاغ‌ها تدوین شده است که در حال حاضر این آیین‌نامه مراحل نهایی را سپری می‌کند.
- نامه‌نگاری در قوه قضاییه حذف می‌شود
الان مکاتبات قوه قضاییه با دولت در حد پایلوت مکانیزه شده اما سراسری شدن آن احتیاج به آیین‌نامه دارد که صدور و ابلاغ این آیین‌نامه هم زمانبر است. تمام مکاتباتی که از طریق دولت به قوه قضاییه وارد می‌شود از طریق سامانه سراسری دولت (شبکه پیام) انجام می‌شود و زمانی که این مکاتبات وارد سرور ما می‌شود، آنها را از طریق شبکه عدالت به سراسر کشور می‌فرستیم.ضمن اینکه نرم‌افزار دستور هم به‌صورت سالانه در حال به روز رسانی است اخیرا نمایه‌های قوانین را از روزنامه رسمی دریافت کردیم. سایت دستور (سایت اطلاعات قوانین و مقررات کشور) را هم در دست گسترش داریم که در آینده‌ای نزدیک آن را در اختیار قضات قرار می‌دهیم.
مهدیه تقوی راد
سلام جناب دکتر رییسی من هر چ پیام می فرستم برای شما جوابی دریافت نمیکنم یک زن تنها هستم ک یک از خدا بی خبر بعد از نه سال سکونت در منزل خودم منو بیرون کرد و از اونجا ک بی پشتوانه هستم کسی ندارم رای دادگاه ب ایشون دادن طوری ک قاضی منو از اتاق خودش بیرون کرد وقتی داشتم التماس میکردم ایشون هم میگه من هم پول دارم هم پارتی دستت ب جایی نمیرسه آخه چ مملکتی ک حق یتیم بیوه رو بخورن هیچ پشتوانه یی ندارم خواهش عاجزانه التماس میکنم ازتون کمکم کنید منو از این دربدری نجات بدید تو رو مقدسات قسم میدم
باسلام من درکرمانشاه هم رمز ثنا گرفتم هم به خاطر برداشت غیرمجاز ازحسابم شکایتمو به دادسرافرستادم حالا معلوم شده زودترازمن یه نفردیگه درملارد ازهمین طریق شکایت کرده قراردادم صلاحیت محلی برایم صادرشده آیا برای شکایت باید به ملارد برم