به چه میزان از منظر حقوقی با موضوع عقد هبه آشنایی دارید؟
شناخت از قوانین و مقررات جاری کشور یکی از نیازهای مهم آحاد جامعه تلقی می‌شود که بایستی از طرف مردم و مسئولان کشوری مورد توجه قرار گیرد.
عقد هبه
قطعا بدون شناخت کافی و مورد نیاز مردم یک کشور از قوانین جاری آن کشور؛ نمی‌توان انتظار برقراری نظم و عدالت را به صورت کامل و همه جانبه داشت. به تعبیر دیگر؛ لازمه تحقق عدالت اجتماعی و برقراری نظم در سطوح و ابعاد گوناگون جامعه، اصل ارتقای سطح معلوماتی مردم در خصوص قانون به روز و جاری کشور است.
همانطور که مردم بایستی تلاش کافی جهت اطلاع از قوانین و مقررات داشته باشند؛ وظیفه مسئولان ذی ربط نیز می‌باشد که در راستای تحقق این موضوع برنامه ریزی‌های همه جانبه‌ای داشته باشند. در کنار مسئولان؛ رسانه‌ها و دیگر بخش‌های فعال در حوزه نظام حقوقی کشور، به نوعی موظف می‌باشند که با ارائه راهکارها و متدهای مختلف، به سوالات و دغدغه‌های حقوقی و قانونی مردم پاسخ دهند.
به همین منظور؛ تیم حقوقی گروه وکلای یاسا اقدام به تهیه و تدوین مطلبی آموزشی پیرامون عقد هبه نموده است.
در این مطلب؛ به نکات حقوقی مربوط به عقد هبه پرداخته خواهد شد و به موارد غیر قابل رجوع در عقد اشاراتی خواهد شد.
با گروه وکلای یاسا؛ در مطلب آموزشی نکات حقوقی عقد همراه باشید…
مفهوم اصطلاح عقد هبه از نگاه حقوقی
اصطلاح عقد هبه در بخش‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد که یکی از این بخش‌ها، مربوط به حوزه املاک و مسکن می‌باشد.
از منظر لغوی؛ واژه هبه به معنای هدیه، بخشش و صدقه معنا شده است.
از منظر حقوقی؛ عقد هبه به نوعی از عقد اطلاق می‌شود که در آن، یکی از طرفین عقد، به صورت رایگان مال یا ملکی را به طرف دیگر اهدا می‌نماید. به شخصی اهدا کننده ( تملیک کننده) در اصطلاح حقوقی، واهب گویند و شخصی را که آن مال یا ملک مربوطه به تملکش در آمده است، متهب می‌نامند. همچنین؛ مالی که به عنوان هبه در نظر گرفته شده است، عین موهوبه نام گذاری می‌شود. به تعبیر ساده تر؛ عقدی که در آن، یکی از طرفین ( واهب) مالی ( عین موهوبه) را به صورت رایگان به تملک طرف دیگر( متهب) در می‌آورد، عقد هبه می‌نامند.
طبق قانون و شرع؛ واهب بایستی مالک اصلی عین موهوبه باشد و در غیر این صورت، عقد هبه دارای اشکال اساسی است.
ماهیت حقوقی عقد؟ عقد لازم یا عقد جایز؟
سوال بسیار مهم و اساسی در خصوص عقد هبه این است که؛ عقد هبه را می‌توان در دسته عقود لازم در نظر گرفت و یا عقد هبه شامل مفهوم عقود جایز قلمداد می‌شود؟
قبل از اینکه به این موضوع بپردازیم، لازم است؛ تعریف مختصری در خصوص عقود لازم و عقود جایز داشته باشیم.
عقد لازم به عقدی اطلاق می‌شود که در آن هیچ کدام از طرفین حق و اختیار برهم زدن (فسخ) آن را دارا نمی‌باشند مگر در مواردی که در آن شرط فسخ جاری باشد. عقد بیع، عقد اجاره و … نمونه ای از مهم‌ترین عقود لازم هستند.
عقد جایز به عقدی اطلاق می‌شود که در آن هر کدام از دو طرف، در هر زمان که اراده نمایند، قادر می‌باشند که آن را لغو نمایند. عقد وکالت، عقد ودیعه و … نمونه‌های از عقود جایز است.
در سالیان اخیر بحث‌ها زیادی در خصوص ماهیت حقوقی عقد در بین حقوقدانان و صاحب نظران این حوزه شکل گرفته است و تعدادی بر این باورند که بایستی عقد هبه را به عنوان عقد جایز تلقی نمود و عده ای دیگر بر این اعتقادند که ماهیت حقوقی عقد هبه دارای چارچوب حقوقی عقود لازم است.
ولی درون مایه ماده 805 قانون مدنی، به خوبی مبین ساخته است که عقد هبه در دسته عقود لازم قرار می‌گیرد. چرا که؛ در عقد هبه بر خلاف عقود جایز، اراده واهب زمینه ساز منحل شدن عقد نشده و واهب نمی‌تواند به آن رجوع داشته باشد.
ماده 805 قانون مدنی: «بعد از فوت واهب یا متهب رجوع ممکن نیست. ۱. حجر واهب یا متهب حق رجوع را از بین نمی برد. با وجود این، به نظر می رسد رجوع امر شخصی است و ولی یا مقیم واهبی که پس از هبه کردن محجور شده است نمی‌تواند از آن رجوع کند و شخص واهب باید در این باره تصمیم بگیرد.»
موارد غیر قابل رجوع بودن
- در مواردی که واهب عین موهوبه را به پدر یا مادر و یا فرزندانش اهدا نماید؛ امکان رجوع به عقد هبه وجود ندارد. به بیانی دیگر؛ در صورتی که متهب یکی از فرزندان یا پدر و مادر واهب باشد، قابلیت رجوع به عقد هبه ممکن نیست.
- در صورتی که عقد هبه در ازای چیز دیگری باشد و آن چیز نیز محقق شده باشد؛ قابل رجوع نیست. در واقع؛ عقد هبه مربوطه معوض باشد و عوض آن نیز به انجام رسیده باشد.
- یکی دیگر از موارد غیر قابل رجوع بودن عقد هبه؛ زمانی می‌باشد که عین موهوبه از تملک متهب خارج گردد و متهب مالک آن نباشد.
- مورد آخری که باعث غیر قابل رجوع بودن عقد هبه می‌شود؛ ایجاد تغییر در عین موهوبه است. به طور مثال: اگر موهوبه یک زمین باشد و در آن ساختمانی احداث گردد.
آیا امکان قید شرط برای در نظر گرفتن حق رجوع در عقد هبه وجود دارد؟
در این خصوص نیز تفاوت دیدگاه‌های زیادی بین حقوقدانان و متخصصان علم حقوق وجود دارد ولی به طور کلی تعیین شروطی جهت ایجاد حق رجوع برای واهب در عقد، هیچ تضاد و منافاتی با ذات عقد ندارد و بنابراین نافذ و امکان پذیر می‌باشد.
در این نوشتار تلاش شده است که مخاطبان محترم را با ماهیت حقوقی عقد هبه آشنا نماییم و موارد قابل رجوع نبودن عقد را به صورت ساده بیان داشته باشیم.
توصیه می‌شود در خصوص به کارگیری عقد در روابط مالی مربوط به کار و زندگی شخصی، از مشاوره حقوقی متخصصان و اشخاص مسلط به مفاهیم حقوقی استفاده نمایید.
شما می‌توانید سوالات، ابهامات، انتقادات و پیشنهادات خود را از طریق پل های ارتباطی گروه وکلای یاسا با کارشناسان این مجموعه به صورت رایگان مطرح فرمایید.
دپارتمان‌های تخصصی گروه وکلای یاسا؛ خدمتی نوین از گروه وکلای یاسا.