حیوانات هم حقوق قانونی دارند
در قوانین کشور ما که منبعث از شریعت است، همه مخلوقات خدا در نظر گرفته شده‌اند و کلی الزامات و مراقبت‌های حمایتی از آنها تدوین و مصوب شده است که باید اجرا شود. در این میان، حیوانات در جایگاه خاصی قرار دارند، چه از آن منظر که بعضی از آنها نادر و از منابع طبیعی به حساب می‌آیند و چه به این دلیل که مخلوقات خدا هستند و باید مورد مهربانی قرار گیرند. در قوانین مدنی، مجازات اسلامی، آپارتمان‌نشینی، حفاظت از محیط زیست و صید و شکار، مواد متعددی به نگهداری، حمایت قانونی و تنبیه افرادی اختصاص یافته‌اند که این موجودات را آزار دهند یا از آنها در جایی نگهداری کنند که مناسب نیست. در ادامه، با برخی از این قوانین حمایتی آشنا می‌شویم.
قانونی برای حمایت از حیوانات در معرض انقراض
قانون شکار و صید، با استناد به مصوبه 168 شورای عالی حفاظت، انواع گونه‌های جانوران را تعیین و طبقه‌بندی کرده است. در طبق بند ج ماده 3 این قانون نیز بهای جانداران وحشی از نظر مطالبه ضرر و زیان مشخص شده است. بعضی از این مجازات‌ها به شرح زیر است:
- چنانچه فردی مبادرت به شکار و صید جانوران وحشی عادی بدون پروانه، شکار و صید بیش از میزان مندرج در پروانه یا خلاف مقررات و خارج از محل‌های مندرج در پروانه، حمل، عرضه، فروش و صدور جانوران وحشی بدون کسب پروانه یا مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست کند، به جزای نقدی از یکصد هزار تا یک میلیون ریال یا حبس از یک تا 6 ماه محکوم می‌شود.
- اگر فردی شکار غیرمجاز در قرق‌های اختصاصی و همچنین مبادرت به تخریب چشمه‌ها و آبشخور حیوانات در مناطق حفاظت‌شده و پناهگاه‌های حیات وحش و اقدام به صدور و ورود حیوانات وحشی به صورت غیرمجاز نماید، به جزای نقدی از یک میلیون و 500 هزار تا 3 میلیون ریال یا حبس از 91 روز تا 6 ماه محکوم می‌شود.
- چنانچه فردی مرتکب شکار و صید جانوران وحشی حمایت‌شده بدون داشتن پروانه ویژه، شکار و صید در مناطق حفاظت‌شده و پناهگاه‌های حیات وحش بدون دریافت پروانه ویژه و صید غیرمجاز در رودخانه‌های حفاظت‌شده، از بین بردن رستنی‌ها و تخریب در پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی و هرگونه تجاوز و فعالیت غیرمجاز در این‌گونه مناطق شود، به مجازات حبس از 3 ماه تا 3 سال یا به جزای نقدی از یک میلیون و 500 هزار تا 18 میلیون ریال محکوم می‌شود.
- چنانچه فردی مرتکب شکار جانوران وحشی کمیاب و در معرض خطر انقراض از قبیل جبیر، گورخر، گوزن زرد ایرانی، یوزپلنگ، تمساح (کروکودیل)، هوبره و میش مرغ، شکار در پارک‌های ملی، شکار، صید یا کشتار جانوران وحشی با استفاده از سموم و مواد و امثال آن شود، به مجازات حبس از 91 روز تا 3 سال یا جزای نقدی از یک میلیون و 800 هزار تا 20 میلیون ریال محکوم می‌شود. در صورت تکرار نیز به هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
شکار غیر قانونی چیست؟
در مناطقی مانند ذخایر حیات وحش که حیوانات مورد محافظت قانون هستند، هرگونه شکار، غیر قانونی محسوب می‌شود. در حقیقت، قوانین حفاظت در برابر شکار به این دلیل وضع شده‌اند که گونه‌ها نشانه‌های واضحی از کاهش جمیعت ناپایدار را به واسطه شکار و عوامل دیگر مانند آلودگی یا نابودی زیستگاه‌ها نشان داده‌اند.
قانون چه می‌گوید؟
طبق ماده 680 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، چنانچه حیوان وحشی در منطقه حفاظت‌شده بر خلاف قانون شکار شود، علاوه بر اینکه ضوابط و مقررات قانون شکار و صید برای شکارچی متخلف حاکم است، ضوابط و مقررات این قانون که حبس از 3 ماه تا 3 سال یا جزای نقدی از یک و نیم میلیون ریال تا 18 میلیون ریال است، برای او اعمال می‌شود. طبق اصل ۴۰ قانــون اساســی:
«هیـچ‌کس نمی‌تواند اِعمال حق خود را وسیله ضرر به غیر و یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.»
جزای نقدی کافی نیست
باید توجه داشت که جزای نقدی و مجازات نه تنها پاسخگو نیست، بلکه در قبال جرم صورت‌گرفته بسیار کم است. مسلم است که در این زمینه، مجازات از بازدارندگی لازم برخوردار نیست.
خلاء قانونی وجود ندارد
برای مقابله با شکارچیان غیرمجاز، خلاء قانونی وجود ندارد، بلکه اجرا نکردن قوانین از سوی دستگاه‌های مسئول به اوج‌گیری تعرض به حیات گونه‌های نادر جانوری منجر شده است.
وقتی صاحب حیوان مسئول است
در کنار وضع قانون در این باب، صاحب هر حیوانی به موجب یک وظیفه عام، مکلف به حفظ حیوان خود و جلوگیری از ورود صدمه و آسیب به افراد از ناحیه آن است. تخلف از این وظیفه یا کوتاهی در انجام آن سبب ایجاد مسئولیت برای وی خواهد شد. برای تحقق ضمان صاحب حیوان، وجود 2 شرط لازم است:
- فرد به خطرناک بودن حیوان و احتمال حمله آن به دیگران علم و آگاهی داشته باشد.
- فرد در حفظ و نگهداری حیوان تحت مالکیت خود، تفریط و کوتاهی کرده باشد.
ممنوعیت نگهداری از سگ
زمستان ۸۹ بود که ۳۹ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را امضا کردند که بر اساس آن، نگهداری و تردد سگ‌ها در خیابان ممنوع شود. تصویب این طرح منجر به الحاق یک ماده به قانون مجازات اسلامی شد تا برای کسانی که مبادرت به نگهداری سگ یا دیگر حیوانات مضر در منزل خود می‌کنند، مجازات در نظر گرفته شود. در این قانون آمده است که علاوه بر جزای نقدی مرتکب از یک میلیون ریال تا ۵ میلیون ریال، حیوان مذکور هم ضبط می‌شود.
مزاحمت برای دیگران
اگر نگهداری حیوانات مخل نظم یا آسایش دیگران شود، شهروندان می‌توانند با استناد به موادی از قانون مجازات اسلامی، طرح شکایت کنند.
الهه حبیبی
