مشمولین قانون تامین اجتماعی : باید بدانیم قانون تامین اجتماعی در زمینه تامین اجتماعی و در ارتباط با مشمولین بالقوه تامین اجتماعی در کشور یک قانون عام است. به این معنا که با توجه به لزوم برخورداری آحاد جامعه از حمایت های تامین اجتماعی براساس اصل 29 قانون اساسی، کسانی که در جامعه اشتغال دارند و تحت پوشش هیچگونه نظام و صندوق بیمه و تامین اجتماعی خاصی قرار ندارند، به لحاظ عمومیت قلمرو قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 ،مشمول این قانون و مقررات آن می شوند. این عمومیت تا به آنجاست که حتیی اگر کسی اشتغال نیز نداشته باشد براساس بند ب ماده 4 قانون تامین اجتماعی می تواند به صورت خویش فرما مشمول حمایت های تامین اجتماعی قرار گیرد. این قابلیتی است که در دیگر صندوق های بازنشستگی کشور وجود ندارد.
درواقع سایر صندوق های بازنشستگی تابعین خاص خود را پوشش می دهند و براساس مقررات خود نمی توانند افراد و گروه های غیرتابع را به صندوق خود راه دهند. مانند صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح برای افزارمندان، صندوق بازنشستگی کشوری مختص کارمندان دستگاه های دولتی، صندوق بازنشستگی بانک ها برای کارکنان بانک ها و صندوق بازنشستگی بیمه برای شرکت های بیمه تجاری و… بیان این نکته به این معنا نیست که سازمان تامین اجتماعی متکفل بیمه های اجتماعی در کشور و اجرایی اصل 29 قانون اساسی است، بلکه به موجب اصل مذکور دولت مکلف به برقراری نظام بیمه ای فراگیر برای کلیه آحاد جامعه با مشارکت مردمی است، و چنانچه بخواهد در این امر تعهدی بر دوش تامین اجتماعی بگذارد، طبق قانون و اصل 75 قانون اساسی باید بار مالی آن پیش بینی و تامین شود.
اگرچه باید پذیرفت سازمان تامین اجتماعی به لحاظ تحت حمایت داشتن نیمی از جمعیت کشور (40 میلیون و 300 هزار نفر بیمه شده اصلی و تبعی) بزرگترین سازمان بیمه کشور به شمار میرود و در استقرار نظام فراگیر تامین اجتماعی در کشور از جایگاه ویژهای برخوردار است. ماده 4 قانون تامین اجتماعی مشمولین این قانون را به شرح زیر مشخص کرده است:
افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار میکنند
مهمترین قشری که براساس مشمولین قانون تامین اجتماعی مشمول مقررات تامین اجتماعی میشود کارگران و کارکنانی هستند که در کارگاه ها، کارخانه ها و شرکت های بخش خصوصی مشغول به کارند و از نظر نظام استخدامی نیز تحت پوشش قانون کار قرار میگیرند. بر این اساس کسانی که در مقابل دریافت مزد و به دستور کارفرما در جایی اشتغال می یابند، به طور اجباری (قهری) مشمول بیمه قرار می گیرند و کارفرمایان مربوطه موظف به پرداخت حق بیمه آنها به سازمان تامین اجتماعی هستند.
با این اوصاف برای اینکه شخصی مشمول قانون کار و ماده 148 آن (مرتبط با بیمه کردن کارکنان) قرار بگیرد، باید دو ویژگی را دارا باشد. ویژگی اول این است که در قبال دریافت مزد و حق السعی، خدمات خود (فیزیکی یا فکری) را ارائه کند. ویژگی دوم این است که توسط شخص دیگری که در اینجا کارفرما نام دارد به کار گرفته شود و درواقع به دستور کارفرما مشغول به کار شود. مطابق این تعریف کسانی که به صورت تبرعی و رایگان کار میکنند و همچنین کسانی که به صورت خوداشتغالی فعالیت دارند وو کارفرمای مشخصی ندارند، از شمول قانون کار و تامین اجتماعی خارجند. البته با وجودی که برخی از کارگاه ها از شمول قانون کار خارج شده اند، از نظر تامین اجتماعی همچنان مشمول مقررات و حمایت های قانون تامین اجتماعی هستند. مانند کارگاه هایی خانوادگی که از شمول قانون کار خارجند ولی مشمولین قانون تامین اجتماعی میشوند.
مشمولین قانون تامین اجتماعی
گروه دومی که طبق بند ب ماده 4 مشمولین قانون تامین اجتماعی می توانند تحت پوشش خدمات سازمان تامین اجتماعی قرار بگیرند، صاحبان حرف و مشاغل آزاد هستند. این گروه کارفرمای خاصی ندارند. درواقع برای شخصی کار نمیکنند، بلکه خود کارفرمای خود محسوب می شوند. این گروه می توانند خود را بیمه خویش فرما کنند. این نوع بیمه اختیاری است و اجباری در پذیرش آن وجود ندارد. در این نوع بیمه قرارداد دو جانبه بین سازمان و فرد متقاضی منعقد می شود و در چارچوب این قرارداد سازمان تامینن اجتماعی متعهد به ارائه خدمات و انجام تعهداتی می شود و متقاضی بیمه نیز موظف می شود مبلغی را به عنوان حق بیمه در ظرف زمانی خاص پرداخت کند. در اینجا به دلیل اینکه کارفرمایی وجود ندارد شخص خود راسا موظف به پرداخت حق بیمه است وو در صورت عدم پرداخت حق بیمه سابقه ای نیز برای او منظور نمی شود.
تعهدات و خدمات سازمان در این نوع بیمه با بیمه اجباری متفاوت است و این تفاوت ناشی از نداشتن کارفرماست. مواردی که در این نوع بیمه ارائه نمی شود شامل بیمه بیکاری، غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری و کمک هزینه ازدواج و… می شود. بیمه خویش فرما خود به دو دسته بیمه اختیاری و بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد تقسیم می شوند. بیمه اختیاری تمهیدی است برای ادامه بیمه برای کسانی که قبال مشمول تامین اجتماعی بودهاند. در این نوع بیمه فرد می تواند با 30 روز سابقه و حداکثر 500 سال سن مشمول بیمه اختیاری شود. در بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد، نیازی به سابقه قبلی نیست و با اظهار و بیان خود شخص مبنی بر اشتغال در مشاغل آزاد و اعلام نوع اشتغال می تواند مشمول بیمه قرار گیرد. سقف سنی در این بیمه نیز 50 سالل است مگر آنکه متقاضی به ازای هر سال افزایش سن، یک سال سابقه قبلی داشته باشد.
دریافت کنندگان مستمری های بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت
گروه دیگری که براساس بند ج مشمول تامین اجتماعی می شوند دریافت کنندگان خدمات از سازمان هستند که شامل مستمری بگیران بازنشسته، ازکارافتاده، بازمانده و مقرری بگیران بیمه بیکاری می شوند.
برخی از اقشار و گروه های دیگر نیز مشمولین قانون تامین اجتماعی قرار دارند که مطابق قوانین مصوب خاص مجلس تحت پوشش قانون مذکور قرار گرفته اند؛ از قبیل رانندگان برون شهری و درون شهری، باربران، قالیبافان، کارگران ساختمانی، هنرمندان و نویسندگان و…
چگونه بیمه شده می تواند مدعی شود در کارگاهی مشغول به کار بوده، ولی کارفرما حق بیمه وی را پرداخت نکرده است؟
در شعب سازمان تامین اجتماعی، کمیته ای با عنوان کمیته احتساب سابقه وجود دارد که مدارک مربوط به اشتغال افراد (مانند فیش حقوقی، قرارداد، حکم استخدام و…) را مورد رسیدگی قرار می دهد و در صورت احراز اشتغال، مبلغ حق بیمه را به کارفرما ابلاغ و اخذ می کند و سپس سابقه برای کارگر منظور می شود.
کارفرمایان چه مسئولیتی در قبال کارگران برای ارسال لیست و پرداخت حق بیمه دارند؟
هیچیک از شرایط قانون کار به عنوان شرایط آزمایشی، کارآموزی، شفاهی یا کتبی بودن قرارداد کار، ساعتی، روزمزد، و کارمزد بودن، مانع از این نیست که کارفرما کارگر خود را بیمه نکند. بیمه به لحاظ تبعات و تاثیرات ناشی از کار برای کارگر، اجباری است و نمی توان به عناوین و بهانه های مختلف از بیمه کردن کارگر خودداری کند. الزامی بودن بیمه کارکنان از این حقیقت ناشی می شود که ممکن است در همان روز اول کارگر دچار حادثه و ازکارافتاده شود یا فوت کند. باید مرجعی باشد تا مخارج زندگی وی و خانواده اش را تامین کند. بنابراین از همان روز اولی که کارگر به کار اشتغال می یابد کارفرما مکلف است حق بیمه وی را به سازمان مذکور پرداخت کند.
محمد حسین قشقایی
