در برخی دعاوی نیز برای تشخیص درستی یا نادرستی ادعا لازم است دادگاه از وضعیت عینی و ملموس موضوع آن آگاهی داشته و آن را لحاظ نماید. هر یک از طرفین دعوی هر آن چیزی که ممکن است برای اثبات ادعای آنها و جلب نظر قاضی لازم است به دادگاه ارائه خواهند داد. یکی از اموری که می‌توان به آن استناد کرد و در قانون آیین دادرسی مدنی نیز پیش‌بینی شده است «تحقیق و معاینه محلی» است. مواد 248 تا 256 قانون آیین دادرسی مدنی به قرار معاینه محل و تحقیق محلی اختصاص یافته است و برابر آن دادگاه می تواند رأساً یا به درخواست هر یک از اصحاب دعوا قرار معاینه محل را صادر نماید. به بیان ساده تحقیق و معاینه محلی به این معنا است که دادگاه مامور خود را برای دیدن وضعیت خاصی(مانند وضعیت خانه یا انبار) و یا شنیدن اظهاراتت اهل محلی خاص به منطقه اعزام می کند. قرار تحقیق و معاینه محل وقتی صادر می شود که برای رسیدگی به پرونده و صدور رای به اطلاعات حاصل از این عمل نیاز باشد.
ابلاغ قرار به طرفین
موضوع قرار و وقت اجرای آن باید به طرفین ابلاغ شود. قرار معاینه محل از جمله قرارهای اعدادی است؛ یعنی با اجرای این قرار، پرونده آماده صدور رأی می شود و دادگاه می تواند از آن عدول کند. این قرار اغلب در مواردی صادر می شود که دعوا متوجه اموال غیرمنقول باشد. با این حال گاهی در مورد اختلاف در اموال منقول نیز ممکن است قرار معاینه محل صادر شود. دادگاه در صدور قرار معاینه محل آزاد است و اجرای این قرار برای به دست آوردن اماره صورت می گیرد.
اهمیت قرار
این قرار در پرونده های مهم و اختلافات ملکی کارساز بوده و به بسیاری از مجهولات پاسخ می‌دهد و دایره تحقیق دادرس را از قانون و چاردیواری دادگاه به تحقیقات میدانی و طبیعت می‌برد و بر استحکام رأی دادگاه می افزاید. راستی حرکت در ناهمواری‌های طبیعت و معاینه آن و تحقیق پیرامونی راه را می‌گشاید و هموار می‌نماید. این قرار از اهمیت بسیاری برخوردار است که قانون‌گذار در ذیل ماده 250 قانون آیین دادرسی مدنی به آن اشاره کرده است؛ اگر مبنای رأی دادگاه، معاینه و تحقیقات محلی باشد در این صورت، اجرای قرارهای مذکور باید توسط قاضی صادرکننده رأی صورت گیرد یا گزارش مورد وثوق دادگاه باشد. در برخی دعاوی، دادرس امور موضوعی را با مشاهده و بررسی شخصی و مستقیم خود بهتر و دقیق‌تر درک می‌نماید تا از طریق آگاهی‌ها و توضیحاتی که دیگران در اختیار او قرار می‌دهند.
از سوی دیگر، در برخی دعاوی برای تشخیص درستی یا نادرستی ادعا، لازم است دادگاه از وضعیت عینی و ملموس موضوع آن آگاهی داشته و آن را لحاظ نماید. در معاینه محل باید صورت جلسه‌ای دقیق که مطلعان، طرفین و دادرس آن را امضا کرده باشند، تنظیم گردد. این قرار با حضور طرفین که از قبل وقت و محل قرار به آنان ابلاغ شده، اجرا می گردد و عدم حضور یکی از آنها مانع اجرای قرار دادگاه نمی‌باشد؛ اما چنانچه طرفین دعوا و یا یکی از آنها از وقت اجرای قرار آگاه نباشند، قرار اجرا نخواهد شد. نکته حائز اهمیت اینکه طرفین می توانند برای اجرای تحقیق محلی که قرار است هنگام اجرای آن اطلاعات و اظهارات تعدادی از ساکنین منطقه‌ای خاص استماع شده و صورتجلسه گردد، گواهان و مطلعین خود را معرفی کرده تا هنگام مراجعه مامور دادگاه اطلاعات این اشخاص نیز اخذ گردد.
اماره قضایی
اطلاعات حاصل از تحقیق و معاینه محل از امارات قضایی محسوب می‌گردد که ممکن است موجب علم یا اطمینان قاضی دادگاه یا مؤثر در آن باشد. اگر قرار معاینه محل که توسط دادرس دادگاه اجرا می شود، با حضور کارشناس مربوطه انجام پذیرد و دادرس نظریات کارشناس را نیز اخذ نماید و توضیحات وی را بشنود، بر استحکام تحقیق می‌افزاید. آنچه در عمل مشاهده می‌شود این است که قضات و دادرسان به دلایل متعدد از جمله کثرت پرونده‌های ارجاعی به آنها از انجام تحقیق محلی و معاینه محلل خودداری می‌کنند و معمولا این امر به دفاتر دادگاه ها یا ماموران نیروی انتظامی محل واگذار می شود.
انجام تحقیق و معاینه محل یکی از مهم‌ترین دلایل برای اثبات دعوی به شمار رفته چرا‌که بازدید از محل و تحقیق از مطلعین حاضرمی تواند اذهان دادگاه را در خواسته مطرح شده کاملاً روشن و بسیاری از حقایق نیز با حضور در محل برای دادگاه مشخص خواهد شد و اطلاعات بدست آمده از این امر نیز می‌تواند راهکار مناسبی برای صدور رأی باشد. باید دانست اگر در پرونده خود تقاضای انجام تحقیقات و معاینه محلی نمودهاید لکن وسایل اجرای قرار و یا تحقیق محلی (وسیله رفت و آمد و سایر مواردی کهه برای موضوع خواسته شده لازم است) را فراهم ننمایید، این امر از عداد دلایل شما خارج خواهد شد و دادگاه دیگر به این خواسته شما توجهی نخواهد کرد و شما نیز می بایستی نسبت به اثبات دعوی خود از طریق سایر دلایل و مدارک اقدام کنید.
چنانچه برای اثبات دعوی، هیچ دلیل دیگری غیر از معاینه و تحقیق محلی موجود نباشد و شخص خواهان نیز در مهلت تعیین شده نسبت به تهیه وسایل اجرای قرار اقدام نکند و انجام تحقیق و معاینه محل نیز بدون تهیه وسیله اجرای قرار امکان‌پذیر نباشد و دادگاه نیز نتواند رأی صادر نماید، دادخواست بدوی ابطال شده و در مرحله تجدیدنظر نیز تجدیدنظر خواهی متوقف و رأی دادگاه بدوی به اجرا گذارده خواهد شد.
در پایان باید یادآور شد برای اینکه اینگونه عملیات قضایی که در خارج از حیطه دادگاه صورت می‌گیرد و معمولا قضات در آن نقشی ندارند بتواند به احقاق حق در دادگستری کمک کند باید توسط اشخاصی صورت گیرد که آموزش‌های لازم در این خصوص را دیده باشند. چه بسا ممکن است عده‌ای از عدم تجربه و کمبود معلومات شخص سوء‌استفاده کرده و سعی در منحرف کردن گزارش تهیه شده توسط وی کنند که مسئولان قوه قضائیه می‌بایست با پیش‌بینی مشکلات در این حوزه نسبت به حل آن اقدام کنند.
سلام ما ملکی داریم که سندش به نام مادرم هست از همون اول
ولی عروسمون تو دادگاه گفته مال پدرم هست و میخواهد مهریه خود را از ان دریافت کند برای همین از قاضی درخواست تحقیق محلی کرده و همسایه ها هم چون اطلاع کافی ندارن گفتن مال پدرم هست در صورتی که سند به نام مادرم هست
ایا سند معتبر تر است یا تحقیقات محلی؟