اگر از همه آیات و روایاتی که مردم را به رازداری و خودداری از تجسس در زندگی دیگران منع کرده است بگذریم، می‌رسیم به قوانینی که به استناد همان آیات، به‌شدت در برابر فردی که به زندگی دیگران سرک می‌کشد یا راز آنها را برملا می‌کند قدم علم کرده است؛ البته این موضوع درباره کسانی که به خاطر شغل خود باید رازدار مردم باشند شدیدتر است تا جایی که برای چنین افرادی مجازات زندان نیز در نظر گرفته می‌شود. در ادامه بیشتر به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
اول از همه باید سراغ قانونی برویم که به این موضوع توجه کرده است. قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات. این همان بخشی است که به موضوع فاش کردن اسرار دیگران پرداخته و در ماده ۶۴۸ فصل بیستم در بخش قسم و شهادت دروغ و افشای سر می‌گوید: «اطبا و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس یا به یک میلیون و پانصد هزار تا ششش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شوند.» پس قابل توجه همه آنهایی که با راز مردم سروکار دارند مثل وکلا، روانشناسان و مشاوران و روانپزشکان، اطبا و…. قانون نسبت به این افراد سختگیرتر است.
رازداری یعنی چه؟
همه آنهایی که به رازهای مردم دسترسی دارند موظف به رعایت برخی مقررات هستند البته فهرست این افراد در «قانون حفظ اسرار و محرمانه نگه داشتن» درج شده است که شامل کارکنان دولت، شهرداری‌ها و همچنین کارکنان خدمات درمانی خصوصی می‌شود؛ این مراکز در صورتی که با سلامت مردم در ارتباط باشند باید حساسیت بیشتری به خرج دهند. این موضوع حتی درباره همکاران نیز صادق است؛ یعنی یک پزشک نمی‌تواند اسرار بیمار خود را با پرستار یا سایر همکاران خود در میان بگذارد؛ مگر اینکه هر دو به طور همزمان درمان بیمار را به عهده گرفته باشند.
نظر بیمار هم مهم است
با همه مواد قانونی که در این باره وجود دارد و همه فیلترهایی که قانونگذار در حوزه حریم خصوصی بیماران یا سایر افراد ایجاد کرده با این تصور که ممکن است موردی را از قلم انداخته باشد تاکید کرده است که افراد فعال در حوزه درمانی یا مشاغلی که با اسرار مردم در ارتباط هستند نباید درباره مطالبی که مردم دوست ندارند درباره‌شان مطرح شود، حرف بزنند.
اصلی که مربوط به اسرار شغلی نیز می‌شود
وقتی ابتدای مطلب مطرح شد که همه باید رازدار باشیم و برخی از مشاغل بیشتر، منظور این بود که همه در هر زمینه‌ای باید به این اصل احترام بگذارند. این موضوع حتی شامل اسرار شغلی نیز می‌شود. به عبارتی هیچ‌کس حق ندارد اطلاعات مردم را که به دلیل شغل خود به دست آورده است در اختیار دیگران قرار دهد. البته ذکر یک نکته نیز درباره سری بودن ضروری است. به عبارتی موضوع سری بودن مفهومی کاملا نسبی است و مفاهیم مختلف و عرف، در آن اثر دارند. به همین دلیل است که به دلیل افزایش استفاده از فضای مجازی بسیاری از مردم قربانی برملا شدن اسرار خود می‌شوند. در خصوص این جرم، یک موضوع مهم دیگر هم وجود دارد که جنبه خصوصی آن است؛ به عبارتی در صورت شکایت یک فرد علیه دیگری در راستای برملا شدن اسرارش، قانون پیگیر مساله می‌شود و در صورتی که شاکی از شکایت خود صرف‌نظر کند، قانون نیز دیگر پیگیر ماجرا نخواهد بود.
چرا این همه حساسیت؟
شاید برای برخی این مقدار حساسیت و حتی تعیین مجازات حبس برای افشای راز مردم قابل درک نباشد، در این باره نیز بد نیست بدانید که در این حوزه قانونگذار دوست ندارد اعتماد عمومی خدشه‌دار شود و هر عملی که چنین موردی را نشانه بگیرد با سد قانونی مواجه خواهد شد. البته در این باره باید به نکات مهم توجه کرد که در قانون مجازات در همان ماده ۶۴۸ درج شده است. این سه نکته عبارتند از:
- این جرم شامل همه افرادی می‌شود که در این ماده نام آنها برده شده است.
- حتی مرتکبان این جرم ممکن است فردی غیر از افرادی باشد که شغل آنها فهرست شده است؛ در یک کلام می‌توان این جرم را شامل همه آنهایی دانست که شغلشان با راز و اسرار مردم سروکار دارد. به عبارتی همه آنهایی که باید محرم راز باشند مجبور به رعایت این مورد هستند؛ در غیر این صورت قانون حسابی آنها را تنبیه خواهد کرد.
- باید این مورد را نیز در نظر داشت که افشای راز در صورتی جرم است که برابر ماده ۶۴۸، خودسرانه باشد. اگر افشای اسرار به حکم صریح قانون یا به تبعیت مراجع ذی‌صلاح قانونی (محاکم قانونی) باشد، مشمول این ممنوعیت نشده و مجازاتی به همراه نخواهد داشت.
عنوان کردیم که وکلا نیز باید اسرار موکل خود را حفظ کنند البته این اصل یک استثنا دارد؛ به عبارتی وکلا ملزم به حفظ اسرار موکل خود هستند مگر در مواردی که قانون آنان را مکلف به افشای اسرار موکل کرده باشد. به این ترتیب اگر وکیل به افشای راز اقدام نکند تخلف کرده است. فرض کنید متهم نوشته‌هایی در اختیار وکیل خود گذاشته است که جرم وی را محرز می‌کند، اگر بازپرس درخواست در اختیار داشتن این نوشته‌ها را بکند، وکیل نمی‌تواند به دلیل حفظ اسرار موکل خود از ارائه آنها به بازپرسس خودداری کند زیرا مرتکب تخلف شده است.
سایر مشاغلی که باید رازدار باشند
در انتها بد نیست فهرست نهادهایی که برابر قانون باید رازدار باشند را در اختیار داشته باشید. در ابتدای این فهرست، کارگزاران بورس و اوراق بهادار قرار دارند که باید اسرار دستور دهندگان را حفظ کنند. بعد از آنها، مرکز آمار کشور قرار دارد که باید مراقب اطلاعات افراد باشد و اجازه ندهد کسی از آنها استفاده غیر کند. برابر قانون باید حافظ اطلاعاتی که توسط ماموران آمار در اختیار مرکز قرار گرفته باشد و آنها را حفظ کند. بر این اساس، ایرانیان مقیم داخل و خارج کشور و نیز خارجیان مقیم ایران به پرسش‌های مربوط به سرشماری‌ها و آمارگیری که توسط مرکز آمار ایران صورت می‌گیرد، باید پاسخ صحیح دهند.
در این فهرست، مطبوعات هم قرار دارند. برخی از جلسات هستند که خبرنگاران در آن حاضر می‌شوند اما حق انتشار مطالب مطرح شده در جلسه ندارند، مذاکرات غیرعلنی مجلس شورای اسلامی، برخی جلسات غیرعلنی دادگاه‌ها یا تحقیقات مراجع اطلاعات و قضایی در این دسته قرار دارند و برابر قانون، انتشار اطلاعات آنان جرم است.
روشنک محمدی
