اختراع اینترنت و توسعه دانش سایبرنتیک «Cybernetics» و پیدایش انواع ماهوارهها و پستهای الکترونیکی و روباتهای هوشمند نهادهای حقوقی تازهای پدیدآوردهاست که مهمترین آنها، حقوق اینترنت Cyber Law میباشد. کامپیوترها در سرتاسر دنیا به هم وصل شده و با یکدیگر ارتباط دارند. آنها انواع اطلاعات و دادههای گوناگون را در سرتاسر دنیا در اختیار استفادهکنندگان از کامپیوتر قرار میدهند. کامپیوترها دنیا را بسیار کوچک کرده و ملتها را به هم نزدیکتر کردهاند و همه در اطلاعات، آگاهی، دانایی و کشفیات هم شرکت میکنند.شبکههای کامپیوتری از شبکههای پشتیبانی جهانی، متوسطه و محلی تشکیل میشود. این شبکهها شامل شبکههای تجاری، آموزشی، دولتی و شبکههای تحقیقاتی هستند که در شبکههای فیزیکی دنیا با پروتکل اینترنت توزیع شدهاند. اینترنت اساساً یک شبکه جهانی است که سبب میشود کامپیوترها با هم صحبت کنند. اینترنت یا شبکه جهانی رایانهای آثار حقوقی فراوانی را ایجاد کردهاست که ما در «حقوق اینترنت» یا Cyber Law آن را مورد بررسی قرارمیدهیم :
درحقوق آمریکا سه اصطلاح وارد «حقوق اینترنت» Cyber Law شدهاست. این سه اصطلاح عبارتند از :
- فضای رایانهای یا Cyber – Space
فضای رایانهای نخستین بار به وسیله یکی از نویسندگان آمریکایی به نام ویلیامگیبون مورداستفاده قرارگرفت. او این کلمه را در زمان خود «Neuro mancer» به کاربرد. او در داستان علمی تخیلی خود به قهرمانانی اشاره میکند که هنگام کاربرروی کامپیوتر خود از طریق ذهن و نیروی ذهنی خود به درون ماتریسهای اطلاعات و دادههای کامپیوتر سفر میکنند و درواقع از طریق ذهن به اطلاعات درون کامپیوتر دسترسی پیدا میکنند. گرچه این مطلب یک داستان تخیلی است اما درحقوق اینترنت جا افتادهاست. بهطوری که اگر کسی از اطلاعات کامپیوترها بدون اجازه صاحبان آن سوءاستفاده کند از لحاظ حقوقی قابل تعقیب است. - پویندگان کامپیوتر یا Cybe – Squatter
کسانی که از اینترنت استفاده میکنند تا علایم بازرگانی متعلق به شرکتهای دیگر را استخراج کرده و به کمپانیهایی که علایم بازرگانی خود را توسعه میدهند فروخته و یا دست به ثبت آنها میزنند اصطلاحاً پویندگان کامپیوتر Cybe – Squatter گفته میشود. - قلمرو کامپیوتری : Domain
قلمرو کامپیوتری که در انگلیسی Domain میگویند، در کامپیوتر «قلمرو کامپیوتری» یک آدرس سازمانی ثبت شدهاست که دیگران حق استفاده از آنها را بدون اجازه ندارند.برای مثال به این فرم دقت کنید:
Military. Mil یا Org یا Some shere. Here. Com
در قلمرو کامپیوتری این کلمات اگر بهکار روند یک سایت راحتتر پیدا میشود، اما اگر این کلمات نباشد شخص باید یک صورت از آدرسهای عددی اینترنت داشتهباشد تا بتواند سایت خود را پیداکند. به همین دلیل کلمات قلمرو کامپیوتری برای صاحب آن ایجاد حق میکند. حقوق اینترنت در دو بخش کیفری و تجاری منشأ آثار حقوقی است.
حقوق اینترنت و مسایل کیفری:
دزدی اطلاعات از فضای رایانهای و پخش صور قبیحه و فیلمهای خلاف اخلاق حسنه و افشاء اسرار مردم و زندگی خصوص آنان از طریق کامپیوتر و اینترنت ممنوع است. مرتکبین در قوانین فدرال آمریکا قابل تعقیب هستند. برای مثال: شعبه ششم دادگاه عالی استیناف آمریکا، رأی دادگاه تنسی را تأیید کردهاست.گردش کار بدین ترتیب است که شخصی به نام توماس در ۱۹۹۶ درخانه خود در کالیفرنیای شمالی از طریق کامپیوتر یک سیستم وسیع انتشار بولتن به وجودآورد و ارسال این بولتن را از طریق اینترنت درخانه خود انجام میداد. او برای سیستم بولتن مشتریانی را یافت که به خط اینترنت او حق عضویت پرداخت میکردند. اعضای این خط از طریق یک مودم «Modem» میتوانستند به بولتنی که دارای عکسها و صور فبیحه بود دسترسی پیداکنند. یکی از بازرسان اداره پست به عضویت این خط درآمد، آنگاه از توماس به عنوان فعالیت تجاری علیه عفت عمومی به دادگاه ناحیه تنسی شکایت کرد. دادگاه آمریکا پس از بررسی پرونده توماس را به اتهام فعالیت علیه عفت عمومی محکوم کرد و شعبه ششم دادگاه استیناف آمریکا آن را تأیید کرد. قانون عفت عمومی فدرال آمریکا برای اشخاصی که عمداً به منظور تجارت یا استفاده و بهرهبرداری از هرنوع عکس، تصویر و یا انتقال الکترونیکی فعالیت نمایند و وسایل و تسهیلاتی دراین مورد ایجاد بکنند که خلاف عفت عمومی و یا غیراخلاقی باشد مجازات حبس درنظر گرفتهاست. بنابراین استفاده تجاری از اینترنت برای گسترش و بهرهبرداری از صور قبیحه با توجه به رأی شعبه ۶ دادگاه استیناف آمریکا ناظر به «قانون اخلاق حسنه عمومی» Community – Decency Act ممنوع است.
حقوق اینترنت وسایل تجاری :
شبکه جهانی اینترنت یک شبکه جهانی اطلاعات است و کل پیکره دانش بشری را دربرمیگیرد. استفاده از این اطلاعات باید مطابق با پروتکل انتقال اطلاعات باشد. یکی از مهمترین نهادهای حقوق تجارت علایم بازرگانی است. امروز علایم بازرگانی، طرحهای صنعتی، اختراعات و گواهی اختراعات از اهمیت ویژهای برخوردارند. علایم بازرگانی و طرحهای صنعتی و گواهی اختراعات (Patent) مورد حمایت قوانین کشورهای صنعتی است. در فعالیت اینترنت نیز علایم بازرگانی و کارمایههای بازرگانی بسیار مهم هستند.امروز کار تجارت با اینترنت در کشورهای توسعه یافته صنعتی بویژه آمریکا بسیار وسیع و گستردهاست. اینترنت یک واسطه بزرگ برای فروش محصول و تولید اطلاعات است. و یک بازار اقتصادی برای مذاکره است. به همین دلیل علایم بازرگانی طرحهای صنعتی و اختراعات و دیگراندیشههای پیشرو اقتصادی و مالی یا مدیریتی نیز مورد حمایت قانونگزاری میباشد. کلیه علایم بازرگانی،کلمات و نامههای بازرگانی چه ژنریک و چه تخیلی و چه ساختگی باید مورد حمایت قانونگزار قرارگیرند تا مورد دستبرد اطلاعاتی قرارنگیرند. کلمات ژنریک در آمریکا حمایت نمیشوند. درقانون ایران نیز برای کلمات ژنریک و حمایت از آنها قانون خاصی وجودندارد کلمات ژنریک مانند: تلویزیون- توستر- صابون، همه جا بهکار میرود و کسی آنها را از لحاظ قانونی حمایت نمیکند. گاهی کلماتی در مقابل اسامی ژنریک بهکار میرود مانند صابون نرم، نوشابه گازدار، لاستیک عاجدار،اینها نیز کلمات ژنریک هستند که صفتی از کالا را نشان میدهد. آنها نیز مورد حمایت قانونگزار آمریکا قرارنگرفتند اما میتوان آنها را ثبت کرد. درقانون ایران نیز کلمات ژنریک با صفت و کیفیت خاص مورد حمایت قانونگزار نیستند و هرکس میتواند آنها را مورد استفاده قراردهد.سؤال ایناست که از طریق اینترنت درایران میتوان اطلاعاتی را درباره تجاری یک شرکت به خارج از مرزهای ایران منتقل کرد؟ به نظر میرسد که اگر انتقال این اطلاعات موجب ورود خسارت به یک شرکت شود از بابت مسؤولیت مدنی بتوان از شرکت منتقل کننده اطلاعات درخواست خسارت کرد. اشکال برسر اثبات انتقال این اطلاعات است که به نظر میرسد درمورد اینترنت به این سادگی نباشد.
درخصوص کلمات ژنریک امروز یک زبان سایبرنتیک وجوددارد. کلماتی نظیر تلویزیون، صابون،نوشابه، com. Net.web ، کلماتی هستند که ظاهراً معانی معمولی دارند و هیچچیز مشترکی ندارند اما با توسعه اینترنت این کلمات «کلمات ژنریک» هستند و با آمدن اینترنت زبان سایبر Cyber زبان دوم شدهاست.بسیاری از مصرفکنندگان میپرسند که زبان سایبرنتیک یا سایبر چیست؟ گاهی میپرسند این کلمات چگونه به صورت علایم بازرگانی درمیآیند؟ مطابق قانون فدرال آمریکا از لحاظ قانونی این کلمات مانند کلمات ژنریک مورد حمایت قانونگزار هستند و زبان سایبرنتیک در دنیای کامپیوتر و فضای اینترنت رشد کردهاست.
چگونه علامت بازرگانی درمورد web. و کلمات مورد استفاده در اینترنت و کلمات ژنریک به کار میرود؟ قانونگزاران کشورهای صنعتی کوشش کردهاند که استفاده از برخی کلمات را مانند com. Net.web منظم و قانونمند نمایند و سوءاستفاده از این کلمات را برای بهرهبرداریهای اقتصادی و تجاری ممنوع نمایند.کنگره آمریکا در ۱۹۹۹ قانون ضد سوءاستفاده از اینترنت را تصویب کرد تا بهرهبرداری غیرقانونی و و حشتناک از اینترنت را کنترل کند. این قانون بیشتر متمرکز روی نامها و علایم بازرگانی است و به شدت با دزدی علایم و نامهای بازرگانی مبارزه میکند.درحقوق اینترنت رابطه کلمات ژنریک یا علایم و نامهای بازرگانی بررسی میشود. کلمات زیادی در اینترنت به کار میرود که با زبان سایبرنتیک ساختهاند این یک زبان جدید است برای درک این زبان تعاریف خیلی مهم هستند.
کامپیوتر و زندگی خصوصی مردم
درحقوق خصوصی، حقوق شخصیت انسانی یکی از رشتههای حقوقی پیشرفته دنیا است این حقوق از یکطرف با زندگی خصوصی مردم سروکار دارد و ازطرف دیگر مقررات حقوق بشر جهانی آن را مورد حمایت قرار میدهد.
زندگی خصوصی اشخاص
به طور کلی مطبوعات، رسانههای گروهی و کامپیوترها مجاز نیستند که زندگی خصوصی اشخاص را افشا کرده و بدون اجازه آنان وارد حریم زندگی خصوصی آنان شده و یا عکس آنها را چاپ کنند. دراین مورد دادگاههای کشورهایی نظیر فرانسه، انگلستان و آمریکا آراء بسیاری را صدر کردهاند و مطبوعات و رسانههای کشورهایی نظیر فرانسه، انگلستان و آمریکا آراء بسیاری را صادر کردهاند و مطبوعات و رسانههای گروهی را که بدون اجازه صاحبان آنها به انتشار زندگی خصوصی و یا عکس آنها مبادرت ورزیدهاند محکوم و جریمه کردهاند. مطابق ماده یک قانون مسؤولیت مدنی ایران نیز از باب مسؤولیت مدنی و ورود خسارت معنوی میتوان مطبوعات، رسانه های گروهی و یا خطوط کامپیوتری را که به افشاء اسرار و زندگی خصوصی اشخاص بدون اجازه آنها میپردازند تحت تعقیب قانونی قرارداد.در کامپیوتر بویژه خطوط اینترنت به راحتی میتوان با به دست آوردن سایتهای ویژه به اسرار زندگی خصوصی اشخاص پیبرد،اما افشاء آنان موجب تعقیب قضایی مرتکبین عمل خواهدشد.
درحقوق بشر بهطور کلی هرگونه تجاوز به حریم زندگی خصوصی اشخاص ممنوع اعلام شده است. بنابراین چه از طریق کامپیوتر و خطوط اینترنت و یا مطبوعات، افشاء زندگی خصوصی اشخاص دارای مجازات کیفری است و در حقوق بشر بهطور کلی منع شده است.
سوء استفاده از اینترنت برای افشاء اسرار تجارتی و اقتصادی زندگی خصوصی اشخاص و انتشار انواع عکسها و فیلمهای خلاف اخلاق حسنه مطابق قانون ۱۹۹۹ کنگره آمریکا منع شدهاست.مطابق ماده یک قانون مسؤولیت مدنی ایران هرکس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بیاحتیاطی به جان و یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجاری یا به هر حق دیگر که به موجب قانون برای افراد ایجادگردیدهاست،لطمهای وارد نماید که موجب ضرر مادی و معنوی گردد مسؤول جبران خسارت ناشی از عمل خود میباشد. باتوجه به ماده فوق اگر از طریق کامپیوتر و اینترنت علایم تجاری و یا اختراعات و یا آثار هنری، علمی، صنعتی دیگران به سرقت برود و یا مورد اقتباس قراربگیرد مرتکب قابل تعقیب قانونی است و باید جبران خسارت کند. همچنین اگر از طریق رایانه و اینترنت به زندگی خصوصی اشخاص لطمه وارد آید و آنها دچار زیان شوند این زیان، زیان معنوی است و واردکننده زیان از بابت خسارت معنوی و مسؤولیت مدنی باید جبران خسارت کند.
بنابراین کلیه دستاوردهای علمی، صنعتی، هنری، تجاری و اقتصادی اشخاص نباید مورد سوءاستفاده اینترنت و یا رسانههای گروهی و یا اختراعات بعدی قراربگیرد.امروز کشورهای پیشرفته صنعتی با تصویب قانون به حمایت از حقوق مردم دربرابر حقوق اینترنت و امواج و یا ماهوارهها میپردازند. هرنوع نصب شنود و یا استراقسمع از طریق دستگاههای پیشرفته الکترونیک ممنوع است و مرتکب، طبق ماده یک قانون مسؤولیت مدنی قابل تعقیب خواهدبود.امیداست که انسان در سایه پیشرفتهای جدید از حمایت قانون و فرشته عدالت برخوردار بوده و مردم کشور ما نیز با کوشش فراوان برای اکتساب علوم وفنون جدید از پشتیبانی قوانین و دستگاههای قضایی برای حفظ حرمت اسرار و زندگی خصوصی خود برخوردار باشند.